Ufundowana przez niego lipowa aleja wyparła z szerszej świadomości pamięć o tym, że był także wybitnym fizykiem, godnym, by jego nazwisko wymieniać jednym tchem z dwoma najsławniejszymi uczonymi gdańszczanami: Heweliuszem i Fahrenheitem.
Patron
pierwszego tramwaju PESA jeżdżącego w barwach gdańskiego ZKM,
Daniel Gralath (1708-1767) był nie tylko jednym z przedrozbiorowych burmistrzów Gdańska i fundatorem obsadzonej lipami alei (obecna aleja Zwycięstwa) łączącej śródmieście Gdańska z Wrzeszczem, ale także naukowcem, którego osiągnięcia doceniano w XVIII wieku w całej Europie.
Jego działalność naukowa należy do epoki oświecenia, które w Gdańsku zaznaczyło swój wpływ nieco wcześniej, niż w innych ośrodkach dawnej Rzeczypospolitej. Już w 1720 r. grupa światłych mieszczan, wśród których byli m. in. syndyk
Gotfryd Lengnich, znany jako historyk, i sekretarz rady miejskiej
Karol Gottlieb Ehler, zajmujący się matematyką, założyli w Gdańsku pierwsze towarzystwo naukowe o nieco barokowej nazwie Societas Litteraria cuius symbolum virtutis et scientiarum incrementa (Towarzystwo Literackie, którego symbolem rozwój cnót i nauk). Niestety, po siedmiu latach działalności towarzystwo to zaprzestało działalności.
Wciąż jednak było w Gdańsku wielu wykształconych ludzi, interesujących się badaniami naukowymi w rozmaitych dziedzinach. Należał do nich m. in.
Jakub Teodor Klein, z wykształcenia
prawnik, w swoim czasie pełniący funkcję rezydenta gdańskiego na dworze królewskim w Warszawie, który gromadził różnorodne kolekcje przyrodnicze (rośliny, ryby, muszle etc.), klasyfikował je i publikował w
pracach naukowych.
Także Daniel Gralath zaczął od studiów prawniczych, na które udał się do Halle. Pod wpływem tamtejszego filozofa
Christiana Wolffa zwrócił się jednak ku fizyce, a zainteresowania te pogłębił w Marburgu i Lejdzie. Po powrocie do Gdańska nawiązał kontakty z osobami o podobnych zainteresowaniach. Szczególnie zaprzyjaźnił się zapewne ze wspomnianym już J. T. Kleinem i kontynuował jego eksperymenty, a w 1739 r. został nawet jego zięciem. Zajął się też powiększaniem zbiorów przyrodniczych i gromadził własny, duży księgozbiór naukowy.
Gralath i Klein należeli w 1742 r. do inicjatorów powołania drugiego z kolei gdańskiego towarzystwa naukowego, pod łacińską nazwą Societas Physicae Experimentalis. Jak miało się okazać, przetrwało ono niemal 200 lat. Nazwę organizacji przyjęto pod wpływem trzytomowej książki Ch. Wolffa "O fizyce eksperymentalnej", która w początkowym okresie działalności stanowiła "biblię" dla gdańskich eksperymentatorów. Po niemiecku nazwa brzmiała Naturforschende Gesellschaft (Towarzystwo Badaczy Natury), a po polsku znane jest jako Towarzystwo Przyrodnicze.
Historycy nauki odnaleźli m. in. opisy doświadczeń, wykonywanych przez Gralatha na forum towarzystwa, dotyczących badań ciśnienia gazów i cieczy. Wykorzystywał do nich drewnianą beczkę, do której w górnej części umocował hermetyczną cienką rurkę metalową długości 15 stóp (ok. 430 cm). Przy pomocy tego urządzenia demonstrował, że ciśnienie wody w rurce potrafiło unieść znajdujące się na pokrywie beczki obciążenie w postaci sztab ołowiu o ciężarze 1300 funtów (ok. 600 kg). Gdy zaś obciążenie zostało usunięte, ciśnienie rozerwało beczkę. Innym znów razem Gralath próbował wytworzyć w beczce próżnię, wypompowując z niej powietrze, a wówczas została ona zniszczona w wyniku implozji.
tak, tych najważniejszych - na pewno
9%
raczej tak, ale chciałbym wiedzieć więcej
19%
nie, szkoda że trójmiejskie szkoły milczą na ten temat
61%
nie, ale niewiele mnie to obchodzi
11%
Najważniejszym polem naukowych zainteresowań Daniela Gralatha były badania nad elektrycznością, o której wiedziano jeszcze wówczas bardzo niewiele. Jeszcze przed 1742 r. poszukiwał sposobów uzyskania tajemniczej, jak to wówczas określano, "iskry elektrycznej" i doprowadzenia do wyładowania elektrycznego, czyli "rozbrajania" ciał silnie naelektryzowanych. Kontynuując doświadczenia fizyków zachodnioeuropejskich, uzyskiwał ładunek elektryczny dzięki pocieraniu wełnianą tkaniną o szklaną rurkę. Ciekawiły go odkrycia Stephena Gray'a dzielące ciała na dobre i złe przewodniki elektryczności. Duże znaczenie miały dla niego dwa ówczesne wynalazki. Maszyna elektrostatyczna, skonstruowana w 1744 r. przez Johanna Heinricha Wincklera, umożliwiała otrzymywanie znacznych ładunków elektrostatycznych, zaś "butelka elektryczna" (prototyp kondensatora) zbudowana w 1745 r. przez Georga von Kleista pozwalała na ich gromadzenie do dalszego wykorzystywania. Pomysłem Gralatha było połączenie kilku butelek elektrycznych, co dało początek baterii elektrycznej.
Przy pomocy tych urządzeń wykonywał on doświadczenia, które dziś może nie robią wrażenia, ale w połowie XVIII wieku były pionierskie, jak np. podpalenie spirytusu winnego iskrą elektryczną (1744). Sporym osiągnięciem było opracowanie metody pomiaru ilości ładunku elektrycznego przy użyciu wagi szalkowej, skonstruowanej i opisanej przez innego członka gdańskiego Towarzystwa,
Henryka Kühna (w istocie waga mierzyła siłę przyciągania lub odpychania między ładunkami elektrycznymi, co uświadomiono sobie dopiero później). Prowadził też dość okrutne eksperymenty z wykorzystaniem elektryczności do zabijania organizmów żywych: robaków, chrząszczy, a nawet niewielkich ptaszków. Wyniki swoich badań zawarł w "Historii elektryczności", omawiającej historię badań nad tymi zagadnieniami od starożytnych Greków po swoje czasy. Ponadto zestawił też bibliografię piśmiennictwa na ten temat z lat 1632-1746 w pracy "Elektrische Bibliothek". Jego osiągnięcia doceniło m. in. Towarzystwo Naukowe w Getyndze, które powołało go na swojego członka.
Pod koniec życia Gralath bardziej niż nauką zajmował się polityką. Przez cztery lata był ławnikiem, następnie wszedł do rady miejskiej, a pięć lat później, w 1763 r. był już burmistrzem. Rok wcześniej piastował także zaszczytne stanowisko burgrabiego. W 1764 r. reprezentował Gdańsk na koronacji
Stanisława Augusta Poniatowskiego.
Kontynuatorami działalności Gralatha byli jego dwaj synowie:
Karol Fryderyk (1741-1818) był rajcą miejskim, a w czasach napoleońskiego Wolnego Miasta prezydentem senatu Gdańska, zaś
Daniel Gralath młodszy (1739-1809) poświęcił się nauce - był profesorem, później nawet rektorem Gimnazjum Akademickiego, autorem cennej "Historii Gdańska" i rozprawy o przedawnieniu (1773) podważającej rzekome prawa króla pruskiego do ziem zajętych w wyniku I rozbioru Polski.
Pionier badań nad elektrycznością został pochowany w gdańskim Kościele Mariackim - być może poszukiwania archiwalne pozwolą dokładniej zlokalizować jego grób. Zanim to nastąpi, najbardziej widoczne pamiątki po nim to cztery szpalery lip w alei Zwycięstwa, pamiątkowy głaz w tejże alei, w pobliżu skrzyżowania z ul. Smoluchowskiego, a od paru tygodni także jeżdżący tamtędy tramwaj o numerze bocznym 1011.
Portal trojmiasto.pl nie ponosi odpowiedzialności za treść opinii. 
