• Kino
  • Mapa
  • Ogłoszenia
  • Forum
  • Komunikacja
  • Raport

Budynek z pomyloną nazwą. Gdzie szukać Małego Młyna?

Michał Ślubowski
10 października 2021 (artykuł sprzed 2 lat) 
  • Przerzucony nad kanałem Raduni budynek błędnie zwany Małym Młynem, był niegdyś spichlerzem na zboże.
  • Przerzucony nad kanałem Raduni budynek błędnie zwany Małym Młynem, będącym niegdyś spichlerzem na zboże.

Na Starym Mieście, w sąsiedztwie Wielkiego Młyna, znajduje się budynek malowniczo przerzucony nad kanałem Raduni, który powszechnie jest znany jako Mały Młyn. Problem w tym, że nigdy takiej funkcji nie pełnił. W takim razie gdzie szukać Małego Młyna?



Znasz historię mniej znanych zabytków Trójmiasta?

Budynek przy ul. Rajskiej 2Mapka, który powszechnie jest znany jako Mały Młyn, tak naprawdę nigdy nim nie był. W istocie był spichlerzem. Został on wzniesiony na przełomie XIV i XV wieku i już od początku swojego istnienia był określany w dokumentach jako Kornhaus (Korn oznacza "zboże"). Jego działalność była ściśle związana z pracą wybudowanego kilkadziesiąt lat wcześniej Wielkiego Młyna.

Ten malowniczo położony, gotycki budynek został przebudowany w XV wieku. Ówczesne prace miały na celu wzmocnienie konstrukcji: dodano chociażby przypory przy wschodniej ścianie szczytowej. Spichlerz przerzucono nad wodą za pomocą ceglanych łęków, czyli elementów konstrukcyjnych w kształcie łuków.

Chociaż część badaczy nie wyklucza, że budynek mógł pełnić rolę młyna pomocniczego, taką rolę pełnił raczej umiejscowiony nieopodal młyn koński.

Budynek przechodził kilka mniejszych przebudów w kolejnych wiekach, aż w 1945 r. został zniszczony. Odbudowany w nieco zmienionej formie (ze zbyt wysoką więźbą dachową), w 1967 r. został przekazany gdańskiemu oddziałowi Polskiego Związku Wędkarskiego.

Młyny w dawnym Gdańsku



Gdańscy piekarze i browarnicy mogli korzystać jedynie z młynów zbożowych znajdujących się wewnątrz miasta bądź - w przypadku niewyrabiania się miejskich zakładów - z młyna znajdującego się w Pruszczu Gdańskim.

W epoce nowożytnej największym takim zakładem pozostał Wielki Młyn, zbudowany jeszcze za czasów krzyżackich. W drugiej połowie XV wieku zabroniono klientom wschodzić na teren Wielkiego Młyna, dlatego mieli oni dużo mniejszą kontrolę nad procesem mielenia. Nic dziwnego, że wielokrotnie dochodziło do różnorakich nadużyć, na które skarżono się do Rady Miejskiej.

Wielki Młyn, na pierwszym planie piec do wypiekania chleba. Rysunek Aegidiusa Dickmanna z 1617 r. Wielki Młyn, na pierwszym planie piec do wypiekania chleba. Rysunek Aegidiusa Dickmanna z 1617 r.
Kolejny młyn, przeznaczony do mielenia kaszy, znajdował się w okolicy ulicy KowalskiejMapka.

Wielki Młyn od zawsze budził podziw podróżników i geografów. Jeszcze w XVIII wieku w dziele Geografia Krolestwa Polskiego y Wielkiego Xięstwa Litewskiego, tudzież innych Prowincyi do nich należących z 1768 r., będącym tłumaczeniem pracy Antona Friedricha Büschinga, w opisie Gdańska wzmiankowano ten obiekt:

"Gdańsk, Sławne Miasto handlowne y forteca, nad Wisłą, o milę od Morza Bałtyckiego. Dwie małe rzeki Rodaun y Motława przez Miasto płyną; na pierwszey iest młyn o 18 Kołach (...). Młyn wielki na Rodaunie, od 18 koł, miał przedtym Miastu każdey Godziny ieden Czerwony złoty przynosić, ale teraz tyle nieczyni".

Gdzie szukać Małego Młyna?



Właściwy Mały Młyn, zwany też Młynem Pszennym, na kartach historii pojawia się w 1611 r. Powstał w związku ze skargami piekarzy, którzy narzekali na kolejki do Wielkiego Młyna. Został zbudowany, razem z papiernią, w miejscu dawnej kuźnicy miedzi na rogu ulicy Garncarskiej i Na PiaskachMapka. Funkcjonowała w tym miejscu od połowy XIV wieku.

Fragment tzw. planu sztokholmskiego z ok. 1600 roku z widoczną kuźnią miedzi, w której miejsce powstał Mały Młyn. Fragment tzw. planu sztokholmskiego z ok. 1600 roku z widoczną kuźnią miedzi, w której miejsce powstał Mały Młyn.
Mały Młyn posiadał trzy koła, które były napędzane wodą wąskiego odgałęzienia kanału Raduni, jednak energii starczało jedynie na pracę dwóch kół jednocześnie. Maria Bogucka podaje, że zdolność produkcyjna Małego Młyna wynosiła 4 łaszty tygodniowo (1 łaszt równał się 3000-3840 litrów).

Fragment planu Gersdorffa z 1822 roku - widoczny Mały Młyn. Fragment planu Gersdorffa z 1822 roku - widoczny Mały Młyn.
Pierwotna, XVII-wieczna bryła zakładu spłonęła w pożarze w 1841 r. Odbudowany budynek funkcjonował do lat trzydziestych XX wieku, kiedy to Isaak Grünberg w zakupionym przez siebie wnętrzu urządził żydowską salę modlitwy, funkcjonującą do 1938 r. Później w starym młynie działał antykwariat, który spłonął w 1945 r. i nie został odbudowany.

Pomimo tego do dzisiaj możemy znaleźć relikt po Małym Młynie. Jeżeli staniemy na moście łączącym ul. Elżbietańską z ul. Garncarską bądź wejdziemy na tył Ratusza Starego Miasta, w murze kanału RaduniMapka, na wysokości domu przy ulicy Na Piaskach 2, zobaczymy dawną zastawkę. Regulowała ona przepływ wody do kanału, nad którym zbudowano Mały Młyn.

Zastawka widoczna w ścianie kanału Raduni. Zastawka widoczna w ścianie kanału Raduni.
Uwagę na tę nieścisłość - nazywanie dawnego spichlerza Małym Młynem - wskazywano już wielokrotnie, a znany badacz i popularyzator historii Gdańska Andrzej Januszajtis wytropił ją po raz pierwszy w publikacjach z lat pięćdziesiątych XX w.

O autorze

autor

Michał Ślubowski

Popularyzator historii Gdańska, autor bloga Gedanarium i podcastu Historia Gdańska dla każdego oraz współautor podcastu Makabreski, poświęconego mrocznym historiom z przeszłości regionu.

Opinie wybrane

Wszystkie opinie (30)

alert Portal trojmiasto.pl nie ponosi odpowiedzialności za treść opinii.

Najczęściej czytane