18 autorów, 464 strony, 16 wątków i 129 ilustracji. O "gdańskim dynamicie", o kształtowaniu się środowiska naturalnego u ujścia Wisły, o architekturze sakralnej, militarnej, przemysłowej i mieszkaniowej, o przebudowie dzielnicy, o mieszkańcach - w tym prężnie działającej Polonii, o zajezdni tramwajowej powstałej w 1899 roku, o cmentarzach, o Morskim Domu Kultury, a także wielu innych, mało znanych lub nieznanych ciekawostkach o Nowym Porcie przeczytamy w nowej publikacji Muzeum Gdańska - "Historie gdańskich dzielnic. Tom 3. Nowy Port".
Recenzje książek z Trójmiasta
Muzeum
Gdańska coraz prężniej rozwija swój dział wydawniczy i poszerza ofertę o nowe publikacje. Niedawno ukazał się 3. tom z serii "Historie gdańskich dzielnic" pod redakcją
Janusza Dargacza, Katarzyny Kurkowskiej i Leszka Molendowskiego, którzy na co dzień tworzą muzealny Dział Historii. Książka ta poświęcona jest dziejom Nowego Portu i stanowi zbiór esejów opisujących ciekawe i często nieznane dotąd fakty z historii tej dzielnicy.
Przeczytaj także: Tylko dla bogatych i w specjalnym wozie. Tak dawniej kąpano się w Bałtyku18 autorów, 464 strony i 129 ilustracji
Do współpracy nad tym tomem Muzeum Gdańska zaprosiło
osiemnastu autorów, głównie historyków oraz historyków sztuki reprezentujących różne ośrodki naukowe i instytucje, również spoza Trójmiasta. W książce znalazło się wiele map, grafik, ilustracji oraz zdjęć obrazujących historię powstawania i rozwoju dzielnicy -
w sumie 129 grafik.
Serwis poświęcony dzielnicy Gdańsk-Nowy Port
Nowy Port wczoraj i dziś
Nowy Port w ostatnich latach przechodzi
rewitalizację, przyciąga ludzi oraz nowe instytucje. Jednak mimo zmian, jakie zachodzą, na jego terenie nadal
można odnaleźć ślady poprzednich epok i niepowtarzalny klimat dawnej dzielnicy robotniczo-
portowo-przemysłowej, który fascynuje nie tylko badaczy, ale i mieszkańców Gdańska i turystów.
- Nowy Port jest dzielnicą stosunkowo młodą - osada powstała po 1772 r., zaś w granice Gdańska została włączona w roku 1814. Tym, co zadecydowało o rozwoju dzielnicy, była jej funkcja portowa. Była to część miasta raczej biedna, zamieszkana głównie przez robotników, ale jednocześnie pełna swoistego kolorytu, typowego dla dzielnic portowych. Liczne tawerny zawsze były pełne marynarzy i przybyszów z różnych stron świata. Po drugiej wojnie światowej oddalony od centrum miasta Nowy Port został nieco zaniedbany, ale nadal można tu odnaleźć niepowtarzalny klimat dawnej dzielnicy robotniczo-portowej. W ostatnich latach Nowy Port wzbudza coraz większe zainteresowanie - przyznaje dr Janusz Dargacz, jeden z redaktorów książki.Przeczytaj też: "Mewia trylogia", kultowa powieść o "mewkach" z Nowego Portu powracaPruska osada portowa - początki Nowego Portu
Książka zawiera mnóstwo interesujących informacji, ciekawostek i mało znanych faktów z życia dzielnicy - od jej powstania do lat 90. XX wieku.
Na terenie Nowego Portu istniały spichrze, warzelnia soli, browar, fabryka spirytusu, rafineria cukru i inne przedsiębiorstwa, ale jego początki są przede wszystkim portowe - powstał jako pruska osada portowa, która miała stanowić konkurencję dla gdańskiego portu.
- Kiedy w 1772 r. teren dzisiejszej dzielnicy w wyniku pierwszego rozbioru Rzeczypospolitej znalazł się w granicach Prus, stało tu zaledwie kilka budynków. Założona przez pruskiego króla Fryderyka II nowa osada portowa miała stanowić konkurencję dla pobliskiego Gdańska, którego wówczas nie udało się jeszcze Prusakom zająć. Ostatecznie jednak Nowy Port został włączony do gminy miejskiej i w XIX wieku był jedną z najbardziej dynamicznie rozwijających się dzielnic Gdańska - mówi dr Janusz Dargacz.
Autorką artykułu na temat
architektury Nowego Portu w XIX wieku, kiedy dzielnica intensywnie się rozwijała, jest dr Magdalena Staręga, która starała się opisać architekturę o różnym przeznaczeniu: sakralną, militarną, przemysłową czy mieszkaniową, wybierając obiekty najistotniejsze z architektonicznego
punktu widzenia.
- Spora część tej zabudowy nie zachowała się do dzisiaj. Stało się tak np. z obiektami na przynależącym do Nowego Portu Westerplatte, które w końcu XIX wieku stało się popularnym kurortem. Powstały tam dom zdrojowy, hotel, a także zakłady hoteli ciepłych i zimnych, które należały do największych atrakcji. Na Westerplatte istniały także prywatne domy letniskowe - drewniane, z bogatą dekoracją snycerską, z werandami umożliwiającymi odpoczynek na świeżym powietrzu - mówi dr Magdalena Staręga, która jest głównym specjalistą ds. dziedzictwa kulturowego w Europejskim Centrum Solidarności.Portowy i wojskowy charakter Nowego Portu
W XIX wieku powstało na terenie dzielnicy wiele obiektów architektonicznych związanych z obsługą portu.
- Do najciekawszych należy kompleks na tzw. Wzgórzu Pilotów, który składał się z latarni morskiej, wartowni, maszynowni oraz domu komendanta kapitanów portowych. Szczególnie warta uwagi jest latarnia morska z odtworzoną kulą czasu. Można ją zwiedzać, więc stanowi dzisiaj jedną z głównych atrakcji turystycznych dzielnicy - mówi dr Magdalena Staręga.Istotnym aspektem wpływającym na kształt dzielnicy było również
położenie w pobliżu dzieł obronnych, z czym wiązały się przepisy narzucone przez władze wojskowe.
- Z tego właśnie względu oba kościoły wzniesione w Nowym Porcie w XIX wieku powstały w technice ryglowej, a nie murowanej. Te ograniczenia z czasem były mniej restrykcyjne, ale wpływały ograniczająco na kształt zabudowy. Dopiero w końcu stulecia zaczęły powstawać w Nowym Porcie budowle bardziej okazałe, jak np. czterokondygnacyjne kamienice czynszowe - informuje dr Staręga.Przeczytaj także: Nietypowe Budowle Trójmiasta. Kapitanat w Nowym Porcie
Polska obecność w Nowym Porcie
O okresie międzywojennym, a szczególnie o polskiej obecności w Nowym Porcie w tym okresie, pisze z kolei historyk, badacz i publicysta, związany obecnie z
Hevelianum -
dr Jan Daniluk, którego eseje znajdują się we wszystkich częściach omawianej kolekcji.
- Nowy Port był jednym z największych i najbardziej aktywnych skupisk ludności polskiej i kaszubskiej nastawionej propolsko w okresie międzywojennym. Historia Polaków i Polonii jest mocno związana z Nowym Portem. Pierwszy urząd formalny, jaki działał w międzywojennym Gdańsku, to było biuro filii Generalnej Dyrekcji Ministerstwa Aprowizacji w Gdańsku, na której czele stał Mieczysław Jałowiecki. Jedną z pierwszych nieruchomości, jaką rząd polski zakupił, to był hotel w Nowym Porcie w 1919 r. Również w Nowym Porcie był później Urząd Emigracyjny, szereg innych biur, placówek, Dom Harcerza, kaplica polska. Poza tym w Nowym Porcie, o czym mało kto wie, została założona druga placówka Wojska Polskiego w międzywojennym Gdańsku. Wcześniej na dworcu w Gdańsku działał posterunek WP od 1920 r., a druga była właśnie Morska Stacja Radiotelegraficzna otwarta w marcu 1920 r. w Nowym Porcie - mówi Jan Daniluk.Artykuły Jana Daniluka w naszym portalu
Historia "gdańskiego dynamitu"
W Nowym Porcie w okresie międzywojennym produkowano i eksportowano zakazany wówczas towar, nazywany "gdańskim dynamitem", a mianowicie... spirytus. Fabryka spirytusu powstała tam w 1884 r. W okresie międzywojennym był on przemycany do krajów Morza Bałtyckiego, szczególnie do Finlandii, gdzie obowiązywała prohibicja. Szmuglowano go na łodziach również do Szwecji, Litwy, Łotwy, do Niemiec i do Polski. Mieszkańcy Nowego Portu na przemycie alkoholu zarabiali ogromne pieniądze, choć kary za nielegalny handel były bardzo dotkliwe. Całą historię "gdańskiego dynamitu" warto przeczytać w eseju
Adriana Mittera.
Przeczytaj też: Burzliwy rok 1920 w Nowym Porcie
Perły PRL-u
Część zamieszczonych w tomie artykułów dotyczy także powojnia i okresu PRL-u. Czy wiedzieliście, że w Morskim Domu Kultury kształciły się gwiazdy polskiej estrady?
- Po drugiej wojnie światowej w Nowym Porcie powstał największy i najnowocześniejszy obiekt kulturalny w Gdańsku. Chodzi o Morski Dom Kultury, sztandarowy przykład socrealizmu w naszym mieście. Przed laty w jego murach działało miedzy innymi Gdańskie Studium Piosenki, do którego absolwentów należały największe gwiazdy polskiej estrady, np. Irena Jarocka czy Grażyna Łobaszewska - wspomina Janusz Dargacz.Warto tu również przypomnieć, że Nowy Port ma jako jedyny poza Przymorzem swój falowiec, wybudowany w 1978 r.
- Nie wszyscy wiedzą, że Nowy Port ma swój falowiec. Tego typu budownictwo kojarzy się głównie z Przymorzem, tymczasem w Nowym Porcie wśród XIX-wiecznych kamienic czynszowych znajdziemy typowy 12-kondygnacyjny falowiec, o jedną kondygnację wyższy niż te na Przymorzu. Jak doszło do jego budowy? Czy podobał się mieszkańcom? Odpowiedzi można oczywiście znaleźć w wydanej przez Muzeum Gdańska książce - zachęca do lektury dr Dargacz.
Kolekcja: Chełm, Stare Przedmieście, Nowy Port
Zainicjowany przez Muzeum Gdańska w 2017 r.
wieloletni projekt pod tytułem "Historie Gdańskich Dzielnic" ma na celu przypominanie mieszkańcom historii ich najbliższego otoczenia, zwrócenie uwagi na najciekawsze, a często nieznane fakty, a także rzucenie nowego światła na dzieje rozwoju Gdańska i jego dzielnic. W ramach projektu zbierane są również zdjęcia i relacje mieszkańców.
Dotychczas ukazały się trzy części w kolekcji o gdańskich dzielnicach:
"Chełm" (pod red. J. Dargacza, K. Kurkowskiej i P. Paluchowskiego),
"Stare Przedmieście" (pod red. J. Dargacza i K. Kurkowskiej) oraz
"Nowy Port". To ponad
1500 stron i ponad 50 esejów o historiach tych dzielnic. W każdej z książek czytelnik znajdzie ciekawe opowieści i informacje z zakresu archeologii, kultury materialnej, historii, historii sztuki i architektury.
Redaktorzy zapowiadają kolejne części. Na ukończeniu jest już tom poświęcony
Siedlcom, zaczynają się również prace nad
Zaspą i Przymorzem.
Dotychczas wydane
książki można nabyć w sklepie internetowym Muzeum Gdańska w dwóch wariantach. W pierwszym dostępne są pojedyncze tomy, w tym omawiany tu tom o historii Nowego Portu, w cenie
47 zł (bez kosztów dostawy). Druga opcja to wszystkie trzy tomy serii w promocyjnej cenie
100 zł.
Portal trojmiasto.pl nie ponosi odpowiedzialności za treść opinii. 
