• Kino
  • Mapa
  • Ogłoszenia
  • Forum
  • Komunikacja
  • Raport

Historia największego gdańskiego domu towarowego w PRL-u

Jarosław Wasielewski
25 lutego 2023 (artykuł sprzed 1 roku) 
Opinie (351)
Powszechny Dom Towarowy na koloryzowanej pocztówce z lat 60. (Fotopolska.eu) Powszechny Dom Towarowy na koloryzowanej pocztówce z lat 60. (Fotopolska.eu)

Przez sześć dekad, w miejscu otwartego dziewięć lat temu biurowca Neptun, stał Powszechny Dom Towarowy (PDT), późniejszy Dom Towarowy Centrum. Przez cały okres PRL-u "Pedet" był największym domem towarowym Gdańska, umacniającym pozycję Wrzeszcza jako dzielnicy handlowej.



Co prawda w pierwszych powojennych latach we Wrzeszczu powstało wiele sklepów, jednak żaden z nich wielkością ani asortymentem nie zasłużył na miano domu towarowego z prawdziwego zdarzenia, czyli miejsca, w którym pod jednym dachem można by robić zakupy najrozmaitszych towarów.

Dopiero na początku 1949 roku władze Gdańska postanowiły przeznaczyć na ten cel działkę przy al. GrunwaldzkiejMapka, którą sprzedano powołanemu dwa lata wcześniej przedsiębiorstwu państwowemu Powszechne Domy Towarowe z siedzibą w Warszawie.

Z zewnątrz taki sobie...



Zaprojektowany dla PDT pięciokondygnacyjny budynek był pierwszym w powojennym Wrzeszczu - i całym Gdańsku - nowoczesnym obiektem pomyślanym od początku jako dom handlowy.

Budowa Powszechnego Domu Towarowego we Wrzeszczu, rok 1951. Widać m.in. pierwotnie zaprojektowaną wielkość okien, które ostatecznie znacznie zmniejszono (Fotopolska.eu) Budowa Powszechnego Domu Towarowego we Wrzeszczu, rok 1951. Widać m.in. pierwotnie zaprojektowaną wielkość okien, które ostatecznie znacznie zmniejszono (Fotopolska.eu)
Reprezentacyjny gmach pierwotnie miał otrzymać duże przeszklenia i lekko nadwieszone górne kondygnacje. Jednak w czasie trwania inwestycji polska architektura zwracała się w kierunku socrealizmu, toteż zmodyfikowano pierwotny projekt i w fazie wykańczania obiektu obmurowano lekkie, żelbetowe słupy, zlikwidowano nadwieszenia kondygnacji, zmniejszono okna poniżej norm zapewniających dobre oświetlenie wnętrz, a do tego silnie zaznaczono ciężkie pilastrowanie.

W efekcie zamiast lekkiego, zapraszającego do wnętrz budynku, powstał rodzaj handlowego bunkra.

Jednak mimo nie budzącej zachwytu formy, obiekt był na wskroś nowoczesny - został wyposażony w szerokie klatki schodowe, windę towarową, dwie windy osobowe, centralne ogrzewanie, system wentylacji, radiowęzeł oraz własną centralę telefoniczną.


We wnętrzach zastosowano nowoczesne na tamte czasy oświetlenie jarzeniowe i neonowe, a na czwartym piętrze urządzono zaplecze administracyjne i socjalne dla personelu. Jak na czasy powojenne był to bardzo wysoki standard.

...ale nie mniej przez to popularny



Największy dom towarowy PDT na Wybrzeżu oferował w momencie otwarcia ponad 40 stoisk i zatrudniał 250-osobowy personel. Placówkę obliczono na obsłużenie 10 tys. klientów dziennie (dwa razy więcej, niż sopocki PDT, działający od pewnego czasu przy ul. Bohaterów Monte Cassino).

Na czterech pierwszych kondygnacjach znalazły się m.in. działy: spożywczy, tekstylny, obuwniczy, galanteryjny, kosmetyczny, AGD, chemiczny, meblowy, dekoracyjny i dziecięcy.

Wrzeszczański Pedet zimą, zdjęcie wykonane w 1958 roku; widać m.in. oświetloną gablotę informacyjną przed wejściem wraz z ozdobnym neonem. Wrzeszczański Pedet zimą, zdjęcie wykonane w 1958 roku; widać m.in. oświetloną gablotę informacyjną przed wejściem wraz z ozdobnym neonem.
Piętro piąte przeznaczono na kawiarnię z tarasem, świetlicą, czytelnią i biblioteką, które jednak ostatecznie nie powstały.

Co ciekawe, w dniu otwarcia, czyli 15 grudnia 1951 roku, obiekt można było jedynie zwiedzić, bez możliwości robienia zakupów. Za to w pierwszych trzech dniach handlowych wrzeszczański Pedet obsłużył ok. 33 tys. klientów, przy czym odwiedziło go ponad 60 tys. "zwiedzających".

Handlowy trendsetter



Liczba i charakter działów w "Pedecie" zmieniały się na przestrzeni lat. Z czasem utworzono np. stoisko z kapeluszami, gabinet kosmetyczny, punkt repasacji pończoch, laboratorium fotograficzne oraz punkt napraw sprzętu RTV.

Wrzeszczański dom towarowy przodował przy tym w stosowaniu handlowych nowinek.

Po pierwsze: jeszcze w 1958 roku na trawniku przed budynkiem postawiono dużą oświetloną gablotę reklamową, zawierającą schemat rozplanowania stoisk oraz informacje o nowościach. Gablota zwieńczona została "w efektownym obramowaniu dwustronnym neonowym emblematem PDT upiększonym kolorową strzałką."

Oświetlony neonami dom towarowy "Neptun" we Wrzeszczu, zdjęcie wykonane w lutym 1968 roku. Oświetlony neonami dom towarowy "Neptun" we Wrzeszczu, zdjęcie wykonane w lutym 1968 roku.
Wkrótce też, przy okazji dziesiątej rocznicy działania, PDT uzyskał kolorową elewację oraz nowoczesny wystrój plastyczny wnętrz.

Po drugie: dom towarowy oferował sprzedaż ratalną, bony towarowe (dziś powiedzielibyśmy "vouchery") oraz jako pierwszy w Trójmieście zaprezentował telewizję kolorową, której nadawanie w Gdańsku rozpoczęto wiosną 1972 roku.

Stary, ale jary



Mimo że jeszcze w 1961 r. po drugiej stronie alei Grunwaldzkiej, nieco bliżej centrum miasta, otwarto Spółdzielczy Dom Handlowy "Sezam", pozycja Pedetu była niezagrożona. Sklep poza regularnym handlem organizował pokazy sprzętu, kiermasze tematyczne, konkursy oraz - rzecz jasna - wyprzedaże.

Burzliwa historia wrzeszczańskiego Burzliwa historia wrzeszczańskiego "Sezamu"

Na początku lat 70. przedsiębiorstwo zmieniło nazwę na Domy Towarowe Centrum - i taki też napis zawisł na elewacji wrzeszczańskiego obiektu, nazwanego dodatkowo "Neptunem".

Ten rebranding wcale nie oznaczał jednak, że dom towarowy wciąż imponował i był w stanie zaspokajać rosnące potrzeby mieszkańców. Jak wskazywała w 1973 roku redaktorka "Dziennika Bałtyckiego":

"Największa w całym Trójmieście placówka handlowa - Powszechny Dom Towarowy "Neptun" - imponowała rozmiarami wtedy, gdy powstawała, tj. przeszło 20 lat temu. Obecnie dwukrotnie większy personel musi sprostać 6-krotnie większej masie towarowej, bowiem obroty od roku 1952 wzrosły z 63 do blisko 400 min zł rocznie. Nie pozostaje to bez wpływu na poziom obsługi i warunki sprzedaży. Na parterze np. mamy "kącik" z telewizorami nie większy od stoiska z kapciami, na III piętrze pod ścianami leży sterta kołder, stoją rolki dywanów. W ściśniętej na wieszakach odzieży najlepiej widać rękawy. Nie mniejsza ciasnota panuje na zapleczu i w magazynach. Każdego dnia gdański dom towarowy odwiedza 12 tys. klientów, którzy kupują towary wartości 1200 tys. zł. Trzeba jednak stwierdzić, że rozmiary powierzchni handlowej tego obiektu, jego funkcjonalność i estetyka już dawno przestały odpowiadać wymogom nowoczesnego sklepu w wielkim mieście."
  • Wybór reklam publikowanych przez wrzeszczański dom towarowy w "Dzienniku Bałtyckim" w latach 1955-1978.
  • Wybór reklam publikowanych przez wrzeszczański dom towarowy w "Dzienniku Bałtyckim" w latach 1955-1978.
  • Wybór reklam publikowanych przez wrzeszczański dom towarowy w "Dzienniku Bałtyckim" w latach 1955-1978.
  • Wybór reklam publikowanych przez wrzeszczański dom towarowy w "Dzienniku Bałtyckim" w latach 1955-1978.
  • Wybór reklam publikowanych przez wrzeszczański dom towarowy w "Dzienniku Bałtyckim" w latach 1955-1978.
  • Wybór reklam publikowanych przez wrzeszczański dom towarowy w "Dzienniku Bałtyckim" w latach 1955-1978.
  • Wybór reklam publikowanych przez wrzeszczański dom towarowy w "Dzienniku Bałtyckim" w latach 1955-1978.
  • Wybór reklam publikowanych przez wrzeszczański dom towarowy w "Dzienniku Bałtyckim" w latach 1955-1978.
  • Wybór reklam publikowanych przez wrzeszczański dom towarowy w "Dzienniku Bałtyckim" w latach 1955-1978.
  • Wybór reklam publikowanych przez wrzeszczański dom towarowy w "Dzienniku Bałtyckim" w latach 1955-1978.
  • Wybór reklam publikowanych przez wrzeszczański dom towarowy w "Dzienniku Bałtyckim" w latach 1955-1978.
  • Wybór reklam publikowanych przez wrzeszczański dom towarowy w "Dzienniku Bałtyckim" w latach 1955-1978.
  • Wybór reklam publikowanych przez wrzeszczański dom towarowy w "Dzienniku Bałtyckim" w latach 1955-1978.
  • Wybór reklam publikowanych przez wrzeszczański dom towarowy w "Dzienniku Bałtyckim" w latach 1955-1978.
  • Wybór reklam publikowanych przez wrzeszczański dom towarowy w "Dzienniku Bałtyckim" w latach 1955-1978.
  • Wybór reklam publikowanych przez wrzeszczański dom towarowy w "Dzienniku Bałtyckim" w latach 1955-1978.
  • Wybór reklam publikowanych przez wrzeszczański dom towarowy w "Dzienniku Bałtyckim" w latach 1955-1978.
  • Wybór reklam publikowanych przez wrzeszczański dom towarowy w "Dzienniku Bałtyckim" w latach 1955-1978.
  • Wybór reklam publikowanych przez wrzeszczański dom towarowy w "Dzienniku Bałtyckim" w latach 1955-1978.
Niewiele jednak dało się z tym zrobić. "Zagracony" dom towarowy w sercu Wrzeszcza działał dalej w niezmienionej formie. Jedynie pod koniec lat 70. doczekał remontu elewacji.

W tej samej dekadzie zaczął organizować tygodnie sprzedaży towarów z innych państw bloku socjalistycznego, pochodzących z bezdewizowej wymiany nadwyżek.

Prywatyzacja i krótkie drugie życie



Po zmianie ustrojowej, w latach 90. sieć Domów Towarowych Centrum, jak wiele innych "sreber rodowych" doby PRL-u, została wyznaczona do prywatyzacji, proces jednak odbył się z poślizgiem. Dopiero w 1995 roku udostępniono akcje spółki Domy Towarowe Centrum. Przedsiębiorstwo posiadało wówczas 31 obiektów w 24 miastach. Ostatecznie zakupiła je spółka Handlowy Investments Centrum S.A. Nowy właściciel nosił się z zamiarem rozbudowy wrzeszczańskiego obiektu, z zamierzeń tych jednak nic nie wyszło.

Nie tylko Pewex. Enklawy luksusu w czasach PRL-u w Trójmieście Nie tylko Pewex. Enklawy luksusu w czasach PRL-u w Trójmieście

W 1998 roku akcje nabyła spółka Galeria Centrum. W tym samym roku zaczęto przekształcać wrzeszczańskiego "Neptuna" w sklep tej sieci, czemu towarzyszyła zmiana formuły działania oraz nowy typ asortymentu.

Modernizację obiektu zaczęto od parteru, oddanego do użytku jesienią 1998 roku (uroczyste otwarcie nastąpiło 21 listopada 1998 roku), zaś w roku kolejnym modernizacji poddano kolejne trzy kondygnacje.

Nowa marka nie wytrzymała rosnącej konkurencji m.in. powstających wówczas, nowoczesnych galerii handlowych oraz związanych z tym zmian nawyków konsumenckich. Wrzeszczański sklep Galerii Centrum zamknięto w 2007 roku, sama spółka zaś w 2009 roku utraciła płynność finansową i została zlikwidowana.

Nazwa na pamiątkę



Nieczynny budynek dawnego Pedetu przez kolejne lata był zamknięty na głucho. Ożył jedynie na chwilę w dniach 16-18 września 2010 roku podczas drugiej edycji festiwalu artystycznego "Grassomania" - odbyły się w nim wystawy, projekcje filmów, występy.

Rozbiórka budynku, który przez 60 lat pełnił funkcję domu towarowego

Wyburzanie budynku dawnego Pedetu, potem Domu Towarowego Neptun i ostatecznie Galerii Centrum. Film z 19 grudnia 2011 r.

Ostatecznie dawny Pedet kupiła firma Hines Polska, która na przełomie 2011/2012 roku dokonała jego rozbiórki, a następnie postawiła na jego miejscu niespełna 85-metrowy biurowiec. Centrum Biurowe Neptun uroczyście otwarto 27 marca 2014 roku.

Relacja z otwarcia biurowca Neptun

W momencie otwarcia (27 marca 2014 r.) biurowiec Neptun był najwyższym budynkiem w Gdańsku.

O autorze

autor

Jarosław Wasielewski

badacz i popularyzator historii Gdańska, autor bloga poświęconego w całości przeszłości i teraźniejszości Wrzeszcza.

Opinie wybrane

Wszystkie opinie (351)

alert Portal trojmiasto.pl nie ponosi odpowiedzialności za treść opinii.

Najczęściej czytane