W okresie Wolnego Miasta Gdańska opinię publiczną rozgrzewał spór pomiędzy zwolennikami architektury modernistycznej i tradycyjnej. Podobnie jak współcześnie dyskusja o odbudowie Danziger Hofu, zderzenie się dwóch koncepcji wywoływało niezwykle silne emocje.
W 1927 roku stanowisko nadradcy gdańskiego zarządu budowlanego objął
Martin Kiessling. Urodził się w 1879 roku w Berlinie i przez długi czas był związany ze swoim rodzinnym miastem. Architekturę studiował na berlińskiej Królewskiej Szkole Wyższej, zaś po zdobyciu odpowiednich uprawnień związał się z administracją publiczną: projektował m.in. budynki niemieckich kolei.
Kiessling, chociaż w swoim dorobku posiadał również realizacje nawiązujące do historyzmu, stał się gorącym orędownikiem architektury modernistycznej i z zapałem wziął się do realizacji projektów w tym duchu w Gdańsku.
Do jego pierwszych decyzji należała zmiana projektu (stworzonego przez swojego poprzednika
Friedricha Fischera) szkoły im. Pestalozziego w Dolnym Wrzeszczu. Wraz ze swoim współpracownikiem,
Albertem Krügerem, Kiessling nadał szkole formę, która zachowała się do dzisiaj. Chociaż w ceglanej bryle możemy dostrzec elementy historyzujące, przede wszystkim zauważamy w niej modernistyczny duch propagowany przez Kiesslinga: oszczędność ornamentu, czy nacisk położony na doświetlenie wnętrz.
Budynek został unieśmiertelniony w prozie Guntera Grassa. Pisarz tak opisywał gmach w "Blaszanym Bębenku":
Szkoła Pestalozziego był to nowy, ozdobiony nowocześnie sgraffitami i freskami, trzypiętrowy, podłużny gmach z płaskim dachem, wybudowany przez senat wielodzietnemu przedmieściu na usilne naleganie wówczas jeszcze bardzo aktywnych socjaldemokratów. Gmach podobał mi się, z wyjątkiem zapachu i uprawiających sport secesyjnych chłopców na sgraffitach i freskach. (...) Już w hallu ów szkolny zapach, który, opisywany wystarczająco często, przewyższa intymnością wszystkie znane w świecie perfumy. Na kamiennych płytach hallu stały rozstawione swobodnie granitowe misy, było ich cztery czy pięć, a z wklęsłych zagłębień tryskała woda równocześnie z kilku źródeł.
Przeciwko Kiesslingowi: profesor Otto Kloeppel
Bardzo szybko zawiązała się grupa gdańskich architektów, często związanych z Politechniką, która sprzeciwiała się architekturze modernistycznej. Wśród niezadowolonych najbardziej szanowaną figurą był profesor
Otto Kloeppel, który chociaż nie był rodowitym gdańszczaninem, był wybitnym znawcą i badaczem dawnej, gdańskiej architektury. Do jego realizacji należy np. gmach policji przy ulicy Okopowej.
Adwersarze spierali się na łamach gdańskiej prasy, a architekci często nie przebierali w słowach. Kiesslingowi zarzucano prymitywizm, niezrozumienie dziedzictwa oraz "nowomodność" architektury.
Oprócz artykułów, przedstawiciele
Związku dla Zachowania Zabytków Architektury i Sztuki zorganizowali cykl prelekcji, w której poruszano wątek współczesnej architektury i zastanawiano się, jaki kierunek należy obrać. Oczywiście modernizm Kiesslinga był bardzo mocno krytykowany. Trzeba jednak przyznać Związkowi uczciwe podejście do dyskusji, bowiem zaprosili do niej również samego nadradcę.
Według Kloeppla, architektura modernistyczna nie była poszanowaniem lokalnej tradycji oraz nie pasowała do historycznego widoku miasta. Dużo kontrowersji wzbudził pomysł, aby przy Długiej powstał nowoczesny dom handlowy.
Kloeppel stworzył trzy wizje otoczenia Bramy Wyżynnej: historyczną, "nowoczesną" oraz "nowomodną". Pod tym ostatnim określeniem kryje się architektura modernistyczna, która w wizji Kloeppla przyjmuje niemal futurystyczną formę, która dominuje nad całą okolicą.
Zwolennicy architektury tradycyjnej za pożądane cechy realizacji w Gdańsku uznali budynki nawiązujące do nowożytnej gdańskiej architektury, wpisujące się w istniejące pierzeje kamieniczek.
Gdańsk pełen "nowoczesnych" zabytków
W tym sporze zwolennicy modernizmu podkreślali nadrzędność funkcji budynku nad jego formą; patrzenie w przyszłość, a nie w przeszłość. W swoim referacie Kiessling celnie zauważył, że w momencie, kiedy powstawały budynki takie jak Kaplica Królewska czy Brama Długouliczna, te obiekty również były "nowoczesną" architekturą, która nie pasowała do tradycyjnej zabudowy ówczesnego Gdańska. Kiessling krytykował historyzującą architekturę Gdańska, w której dostrzegał kiczowate elementy: swojej krytyce poddał np. dworzec główny.
Szkoła we Wrzeszczu jak cierń w oku
Bodaj najbardziej monumentalną realizacją Kiesslinga był budynek szkoły im. Heleny Lange (dzisiaj
Wydział Farmacji) przy
al. Hallera we Wrzeszczu
. Budynek oddano do użytku w 1929 roku. Bryła szkoły odchodziła od symetrycznego układu: dwa bloki były połączone długim, wąskim segmentem, w których znajdowały się klasy. Zadbano o ich odpowiednie doświetlenie. Całość była połączeniem kilku prostych, geometrycznych brył.
W szkole znalazło się miejsce dla sal sportowych, sal do śpiewu, lekcji rysunku, bibliotekę. Za budynkiem umiejscowiono boisko. Jasna elewacja budynku zyskała dekorację w postaci zróżnicowanego koloru tynku oraz zegara, w którym godziny zostały zastąpione przez znaki zodiaku.
Ta realizacja musiała wyjątkowo uderzyć Kloeppla: budynek powstał naprzeciwko budynku, w której mieszkał profesor.
Szkoła im. Heleny Lange zachowała się do dzisiaj, chociaż powojenne przebudowy i dobudowy zniszczyły jej dawny charakter. Niemniej jest to jeden z najlepszych gdańskich przykładów przedwojennego modernizmu.
Co ciekawe, zarówno zwolennicy jak i przeciwnicy modernizmu byli zaangażowali w rozbudowę Wielkiego Osiedla Wrzeszcz (
Großsiedlung Langfuhr), które miało być odpowiedzią na rosnący głód mieszkań.
Bitwa o Bramę Długich Ogrodów
Innym projektem Kiesslinga i Krügera była przebudowa Długich Ogrodów. Architekci chcieli nawet rozebrać Bramę Żuławską (wówczas zwaną Bramą Długich Ogrodów), a w jej miejscu stworzyć okrągły plac, otoczonymi modernistyczną zabudową.
Gdy Senat wstępnie zgodził się na ten projekt, Otto Kloeppel ruszył ze zdecydowaną ofensywą przeciwko niemu. Dzięki niej, oraz nieprzychylnemu stosunkowi opinii publicznej do wyburzenia Bramy, zaniechano realizacji projektu Kiesslinga.
Kloeppel straszył również wizją "kubistycznej" zabudowy ulicy Długiej: w apokaliptycznej wizji profesora dawne kamieniczki zostały zastąpione prostymi bryłami o ściętych dachach.
Spór nierozstrzygnięty
Martin Kiessling pełnił swoją funkcję w Gdańsku niezwykle krótko, bowiem już po roku wrócił do Berlina, aby objąć posadę dyrektora w wydziale budownictwa w Ministerstwie Finansów. Jednak spór między modernistami i tradycjonalistami, chociaż już czysto teoretyczny, wciął się jednak tlił w postaci artykułów prasowych.
Kto wyszedł z tego sporu obronną ręką? Z jednej strony, podczas swojej stosunkowo krótkiej obecności w Gdańsku, Kiesslingowi udało się zrealizować kilka modernistycznych projektów. Z drugiej strony, zwolennicy postawy Otto Kloeppla udaremnili przebudowę Długich Ogrodów, a przerysowane wizje "nowomodnego" Gdańska skutecznie działały na opinię publiczną. W latach 30. to właśnie postawa konserwatywna, tradycyjna zdecydowanie przeważała, czego wyrazem były chociażby liczne renowacje i restauracje, nawiązujące do architektury epoki nowożytnej.
Po dojściu nazistów do władzy, Kiessling był krytykowany za swoje przywiązanie do modernizmu, który kłócił się z ideologią narodowych socjalistów. Wobec nacisków, architekt przeszedł na emeryturę w 1933 roku. W tym samym roku Kloeppel został miejskim konserwatorem zabytków architektury.
Przeciwnicy w sporze nie zobaczyli zagłady Gdańska w 1945 roku: Kiessling zmarł w 1944 roku, Kloeppel zaś w 1942.
Kiesslingiści i Kloeppelowcy XXI wieku
Co ciekawe, echa tamtej dyskusji odżyły w Gdańsku długie dziesięciolecia po wojnie, a były związane z kontrowersjami związanymi z ewentualną odbudową budynku Danziger Hofu i rozbiórką budynku LOT-u. Podobnie jak przed wojną, zwolennicy i przeciwnicy tych koncepcji spierali się na łamach lokalnej prasy: do dyskutujących należeli m.in
Jacek Friedrich czy
Andrzej Januszajtis, a artykuły poświęcone sprawie można znaleźć chociażby w czasopiśmie "30 dni". Zwracano uwagę na kontrast pomiędzy planami odbudowy, a podejściem do zachowanych zabytków.
Jacek Friedrich w trzecim numerze "30 dni", w 1999 roku pisał:
(...) budujemy atrapy - nawet nie kopie, a równocześnie tracimy zabytki, które są prawdziwymi śladami dawnego Gdańska; że nie zawsze są to gmachy, które świadczą o świetności naszego miasta, tak w ostatnich latach bezkrytycznie celebrowanej, to rzecz inna. Jednakże wspomniane wyżej niszczejące czy już rozebrane budowle przy Czopowej, Sierocej, a także przy Starych Domkach, Rycerskiej, Na Piaskach itd. pokazują inne oblicze miasta, o ileż mniej efektowne niż to, które nosi Dwór Artusa, czy Złota Brama, a jednak prawdziwe i unaoczniające złożoność, różnorodność tego, co się określa słowem - miasto. (...)
Ta dyskusja wciąż jest żywa, i powraca z kolejnymi doniesieniami na temat przyszłości okolicy Bramy Wyżynnej. Obecnie spór toczy się pomiędzy zwolennikami odbudowy Danziger Hofu, a zachowaniem budynku LOT-u (przy założeniu, że będzie on oczyszczony i zrewitalizowany). Również w Trojmiasto.pl pojawiło się wiele artykułów, poświęconych temu zagadnieniu.
Co dalej z budynkiem LOT-u przy Bramie Wyżynnej
Na końcu chciałbym sobie pozwolić na osobistą uwagę. Chociaż sam należę zwolenników zachowania i zrewitalizowanego budynku LOT-u, rozumiem racje obu stron. Wydaje mi się, tak naprawdę dyskusja jest budująca, bowiem obu stronom zależy na tym samym: piękniejszym Gdańsku.
Artykuł powstał w dużej mierze na podstawie artykułu Kariny Rojek "Tradycja versus nowoczesność. Polemika na temat przyszłej architektury Gdańska (19271928)". Do niego odsyłam wszystkich zainteresowanych wątkami poruszonymi w tekście.
Portal trojmiasto.pl nie ponosi odpowiedzialności za treść opinii. 
