• Kino
  • Mapa
  • Ogłoszenia
  • Forum
  • Komunikacja
  • Raport

Jak to z pociągiem w Wielkim Kacku było

Mariusz Pająk
4 marca 2010 (artykuł sprzed 14 lat) 
Dworzec w Wielkim Kacku. Dworzec w Wielkim Kacku.
Tędy biegnie dziś ulica Starodworcowa. Fotografia opublikowana w miesięczniku "30 dni", kwiecień 2001 r. Skan Mikołaj Wierzbicki. Tędy biegnie dziś ulica Starodworcowa. Fotografia opublikowana w miesięczniku "30 dni", kwiecień 2001 r. Skan Mikołaj Wierzbicki.

W większości polskich miast główna ulica, prowadząca do dworca, kojarzy się z koleją. Ul. Dworcowa jest w śródmieściu Gdyni i Sopotu oraz na gdańskiej Oruni. W Wielkim Kacku jest podobnie: na dworzec wiedzie ulica Nowodworcowa. Ulica Starodworcowa już nie, ale przywołuje dawne wspomnienia z kart historii wsi Wielki Kack.



Podpisany 28 czerwca 1919 r. w Wersalu traktat pokojowy przywrócił Polsce część Pomorza i niewielki, bo tylko 72-kilometrowy, dostęp do morza. Ze względów militarnych i ekonomicznych, gdyż za tranzyt przez obce terytorium trzeba było płacić cło, polskie władze zdecydowały się na budowę nowej linii kolej, która miała omijać Wolne Miasto Gdańsk.

Ustawa z 18 lutego 1921 roku o budowie linii kolejowej Kokoszki-Gdynia upoważniała Ministra Kolei Żelaznych do opracowania projektu, "ułożenia" kosztorysu budowy, oznaczenia stacji i przystanków oraz do oznaczenia terminu otwarcia ruchu.

Uroczystego otwarcia nowej linii kolejowej Gdynia-Kokoszki, liczącej 23 km, dokonano 20 listopada 1921 r. Linia kolejowa przebiegała przez ówczesną wieś Wielki Kack, obecną ulicę Starodworcową zobacz na mapie Gdyni. Do dziś pozostały na niej dwa bliźniacze budynki, pod numerem 32 i 34, z roku 1928, które po remoncie straciły swój "kolejowy" klimat. Jej dawny przebieg wyznacza pozostawiony stary nasyp kolejowy, który do dzisiaj można oglądać przy ul. Źródło Marii zobacz na mapie Gdyniza obwodnicą, a oddziela go od Starodworcowej trójmiejska obwodnica. Torowisko biegło obecnymi ulicami Nałkowskiej, Starodworcową, częścią Ornej oraz częścią ulicy Źródła Marii, za obwodnicą.

Po pierwszym dworcu kolejowym w Wielkim Kacku pozostały tylko pożółkłe fotografie, a w miejscu tym obecnie znajduje się ul. Siewna. Budynek pierwszego i nieczynnego dworca kolejowego został spalony w czasie działań wojennych we wrześniu 1939 r.

Wzrost eksportu węgla ze Śląska przez Gdynię, głównie do Skandynawii, wymusił konieczność budowy tzw. kolejowej magistrali węglowej (457 km), największej inwestycji kolejowej II Rzeczpospolitej. W 1930 roku spółka Francusko-Polskie Towarzystwo Kolejowe S.A., z siedzibą w Paryżu, wybudowała nową linię, której przebieg istnieje do dzisiaj, a stary tor częściowo usunięto, tworząc drogę. Udzielona prywatnej spółce koncesja na budowę i eksploatację trasy wygasłaby - gdyby nie wybuch II wojny światowej - dopiero 31 grudnia 1975 roku. Wybudowanie magistrali pod kierownictwem inż. Józefa Nowkuńskiego w znacznym stopniu przyczyniło się do rozwoju gdyńskiego portu. Wybudowanie magistrali, łączącej Herby Nowe na Śląsku z portem w Gdyni, miało ogromne znaczenie gospodarcze i polityczne, społeczne i militarne dopiero co odrodzonego państwa polskiego.

Z uwagi na bardzo trudny teren na Kaszubach, jest to typowa linia górska z ostrymi, wyprofilowanymi zakrętami i stromymi podjazdami. Istniały (już zlikwidowane) tory łapankowe, czyli specjalne bocznice na zjazdach, na które kierowano wagony, które się oderwały od pociągu w czasie podjazdu. Kolejarze na szlaku meldowali na następne posterunki, czy pociąg, który właśnie przepuścili, miał sygnały końcowe, co oznaczało, że żadne wagony się nie oderwały. Jeżeli sygnałów na ostatnim wagonie nie było, wiadomo było, że część składu właśnie jedzie z powrotem z górki - wtedy takiego uciekiniera kierowano na tory łapankowe. Taki tor jeszcze kilkanaście lat temu odchodził ze stacji Wielki Kack przez ulicę Sopocką. Nasyp tego toru istnieje nadal. Stosowano też często drugą lokomotywę, popychającą pociągi pod górę. Odcinek Gdynia - Osowa (obecnie Gdańsk Osowa) był dwutorowy, z uwagi na bezpieczeństwo (właśnie te odrywające się wagony) i większe natężenie pasażerskiego ruchu lokalnego. Pierwotny jego przebieg został lekko zmodyfikowany (stąd ulice Starodworcowa i Nowodworcowa zobacz na mapie Gdyniw Wielkim Kacku). W pobliżu stacji Gdynia Główna, gdzie tory odchodzą w bok od linii gdańskiej, także (z powodu stromizny) zastosowano tor łapankowy (istnieje do dziś), a już między Gdynią Główną a portem był zbudowany tor hamujący (zasypany cienką warstwą piasku), służący do tego samego, co tor łapankowy.

Linia Bydgoszcz - Kościerzyna - Wielki Kack - Gdynia od 1939 r. jest linią lokalną, nie modernizowaną, więc, pomijając znikające stacje i odgałęzienia, jest dzisiaj niemal skansenem przedwojennych kolei.

Mariusz Pająk jest miłośnikiem historii Gdyni, historycznym i społecznym publicystą, przy tym wieloletnim radnym miasta, a także przewodniczącym rady dzielnicy Wielki Kack.


Interesujesz się historią i kolejami?


Czy wiesz, gdzie stał pierwszy dworzec kolejowy w Gdańsku?

Ile czasu potrzebowała przedwojenna LuxTorpeda na przejechanie z Gdańska do Warszawy?
Mariusz Pająk

Co Cię gryzie - artykuł czytelnika to rubryka redagowana przez czytelników, zawierająca ich spostrzeżenia na temat otaczającej nas trójmiejskiej rzeczywistości. Wbrew nazwie nie wszystkie refleksje mają charakter narzekania. Jeśli coś cię gryzie opisz to i zobacz co inni myślą o sprawie. A my z radością nagrodzimy najciekawsze teksty biletami do kina lub na inne imprezy odbywające się w Trójmieście.

Opinie (92) 4 zablokowane

  • Gratuluję artykułu

    Super artykuł, wreszcie zaczynają się ukazywać artykuły profesjonalnie napisane opisujące ciekawie historyczne wydarzenia.

    • 28 0

  • fajny artykuł (2)

    zastanawiałem się jakiś czas temu spacerując w lesie w okolicach Źródła Marii (jakieś 2 km od obwodnicy), skąd są te pozostałości linii kolejowej. Zaskakujące dla mnie było, że podkłady kolejowe są betonowe. Ciekawe, czy to fragment starej linii, czy może jeszcze coś innego.

    • 20 0

    • to fragment linii, która szła do polifarbu

      • 2 0

    • Te pozostałości linii kolejowej i betonowe podkłady to była bocznica prowadząca z okolic Osowy do Fabryki Farb i Lakierów w Gdyni Wielkim Kacku

      • 2 0

  • Mam propozycję (1)

    Niech redakcja Trojmiasto.pl stworzy w portalu dział tematyczny, np. "Historia", gdzie będą dostępne wszystkie artykuły dotyczące historii Trójmiasta i okolic. Czasem chciałoby się zajrzeć do jakiegoś artykułu po czasie, a ciężko przekopywać się przez archiwa.

    • 24 0

    • Popieram

      Istnienie takiego działu byłoby bardzo korzystne i pozytywnie świadczyłoby o samym portalu. I o tym, że jego Użytkownicy interesują się miejscem, w którym żyją.

      • 6 0

  • Wszystko ok, tylko dlaczego Kokoszki i Osowa nie istnieja w granicach administracyjnych Gdyni? (3)

    jeśli przed wojną do niej należały i tak prężnie z Gdynią współpracowali dla rozwoju naszego kraju.

    Wracając do artykułu, to może uaktywnić animatorów kolei żelaznych, parowych,..., aby założyli stowarzyszenie i zajęli się budynkiem dworcowym, starymi lokomotywami, drezynami,... tymi torami itd. Taki skansen kolejowy miałby wspaniałą przyszłość zwłaszcza, że tamtędy przebiegać będzie Kolej Metropolitalna.

    • 4 14

    • uaktywnij (1)

      • 2 0

      • Nie jestem specjalistą od logistyki a zwłaszcza historii kultury technicznej

        Ten temat można moim zdaniem wykorzystać w tak modnych dzisiaj "grach miejskich" - t.j. nowy trend w marketingu miast i atrakcji turystycznych. Sam przed laty byłem na wycieczce technicznej SIMP i zwiedzałem aktywne stare szlaki kolejowe wokół okalających gór Budapesztu - stacje na skrzyżowaniu z pięknymi planszami i ruchomymi elementami Węgiersko-Galicyjskiej Kolei
        Żelaznej (pokazane połączenie z Budapesztem) wybudowanej w 1872 roku i Galicyjskiej Kolei Transwersalnej z Lwowem z roku 1884.
        Widzisz takie działania to ogromna praca, którą po wstępnym opracowaniu należałoby jeszcze poddać merytorycznej dyskusji a opracowanie winno się nazywać KONCEPCJA PRODUKTÓW TURYSTYCZNYCH W MIEŚCIE Z MARZEŃ - Gdyni" a w nim współpraca z różnymi kołami hobbystycznymi, stowarzyszeniami, .... różne formy aktywizacji, event'ów, festyny sportowo-rekreacyjne: ważną częścią programu powinny być programy edukacyjno-
        rekreacyjne, inspirowane zabawami i sportami z "kaszubszczyzny"epoki pogańskiej, pomorskiej, staropolskiej, z wykorzystaniem stylizowanych sprzętów (zrekonstruowanych) lub oryginalnych. Przejażdżki starą koleją itd. itp.
        Tylko niestety za mała kasa na promocje Gdyni:((

        • 5 3

    • Teraz tylko plebiscyt

      może przywrócić dla Gdyni Osowe i Kokoszki

      Już jakieś tam podchody Osowian w tej sprawie zdaje się były tylko Cegielska sprawę olała

      • 2 0

  • No proszę - prywatna firma z kapitałem zagranicznym wybudowała najważniejszą inwestycję kolejową II RP.

    A dlaczego mamy taki syf na kolei od 20 lat wolnej III RP?

    Bo tym wszystkim zarządza państwowe PKP ze 100% polskim kapitałem!

    I co, są jeszcze jacyś przeciwnicy prywatyzacji?

    • 22 2

  • źródła i prawa autorskie (12)

    Wypadałoby podać skąd się, eufemistycznie mówiąc, "zaczerpnęło" skany. To samo w przypadku tego tekstu opublikowanego pod adresem http://www.gdynia-wielkikack.info/x.php/1,8/Ulica-Starodworcowa.html

    dla niezorientowanych:
    http://rzygacz.webd.pl/index.php?id=2,46,0,0,1,0

    • 7 16

    • Wyjaśnienie (11)

      Autor obu artykułów jest ten sam. Zdjęcie ze zbiorów Rady Dzielnicy. Pozdrawiam

      • 12 3

      • jakie zbiory RD... (10)

        Litości, jakich zbiorów Rady Dzielnicy... sam robiłem ten skan, ma co pixela i bajta te same rozmiary.
        To jakiś wstyd przyznać się z jakich źródeł się czerpie i zapytać autora o zgodę na wykorzystanie? Nie byłoby problemu.

        • 3 12

        • Znamy, znamy..... (5)

          pan Mariusz vel Kuba Pająk jest z tego znany i nie tylko z tego.
          Według hasła - radny......

          • 2 13

          • Ciekawe

            Czyli co ? Pomówienia i niedomówienia odważnego kolegi z działek leśnych

            • 9 3

          • Co ma radny do artykułu? (1)

            Ciekawe co ty kolego zrobiłeś dla swojej dzielnicy, skoro tak łatwo innych osądzasz?

            • 12 2

            • Radny

              Co ma radny do artykułu? - jeśli to nie zbieżność imienia i nazwiska to pan M.P. jest radnym dzielnicy Karwiny, chyba o to chodzi?
              A swoją droga jeśli faktycznie fotka nie jest jego to bardzo nie ładnie ze strony autora, ale kto w polsce przestrzega praw autorskich komuna dalej kwitnie, wsystko jest wspólne więc niczje i można brać-kraść:((( smutne

              • 2 3

          • Magiel

            Z nie złego artykułu zrobiono magiel szkoda. Mam nadzieję, że ja mam lepszych kolegów.

            • 12 2

          • Koleś z piaskownicy

            Gratuluję autorowi artykułu kolesia. Pewnie pobili się w piaskownicy. A artykuł jest cool takich więcej.

            • 11 2

        • Materiał źródłowy (3)

          Jestem ciekawa czy Mikołaj podajesz z czyjego zdjęcia zrobiłeś skan bo wnioskuję, że nie jesteś autorem zdjęcia.

          • 12 1

          • prawa autorskie

            Szanowna Pani Zofio,
            prawa autorskie w szczególnosci majątkowe do tego zdjecia dawno wygasly, ale do opracowanego ponownie np. skan są jak najbardziej aktualne i podbieranie komuś skanu archiwalnego zdjecia jest bezczelną kradzieżą!!!!

            • 1 8

          • sprawdź (1)

            Jeśli jesteś ciekawa to czemu nie sprawdzisz?
            http://www.rzygacz.webd.pl/index.php?id=2,46,0,0,1,0

            • 2 3

            • Czyli potwierdziło sie!!!!!!

              Pan Pająk dokonał zaboru własności intelektuanej tylko w Polsce nie kazdy wie co to jest.
              "Prawo własności intelektualnej (prawo na dobrach niematerialnych) obejmuje elementy różnych działów prawa, regulujące zasady korzystania z tzw. własności intelektualnej. W różnych jurysdykcjach termin ten rozumiany jest mniej lub bardziej szeroko, w Polsce najczęściej do praw własności intelektualnej zalicza się regulacje dotyczące praw autorskich (w ramach prawa cywilnego)"."Podstawowymi aktami prawnymi regulującymi prawo własności intelektualnej w Polsce są:
              ustawa o prawie autorskim i prawach pokrewnych". Cytaty za Wikipedia.pl (może słabe źródło ale na szybko sie nada)
              http://pl.wikipedia.org/wiki/Prawo_własności_intelektualnej
              Pan Mikołaj powinien sie zwrócić do administracji portalu o usunięcie artykułu lub jego poprawę. Moze takze wystapić na droge sadowa z powództwa cywilnedo przeciwko panu M.P.
              Widać pan radny chciał błysnac ale siie nie udało. Taki wstyd:( do tego przewodnicący rady dzielnicy Wielki Kack!!!!
              http://www.gdynia.pl/rady/5393_29448.html

              • 1 3

  • Tor "Łapankowy" przez ulicę sopocką ????? (7)

    Kiedyś ktoś mi tłumaczył, że nasyp biegnący przez ulicę sopocką to wybudowana podczas wojny przez Niemców bocznica kolejowa służąca jako stanowisko strzeleckie wielkokalibrowego działa na podwoziu kolejowym. Czy ktoś może zweryfikować tą informację???? Może to bujda jakaś zupełna :)

    • 4 3

    • i ten ktoś miał rację bo TAM BYŁO takie działo na torach (1)

      dziadek mi mówił jeszcze o czołgu zatopionym w bagnie

      • 1 0

      • cd - działo na torach

        Ten nasyp był łukowato wygięty (to miało podobno dawać możliwość strzelania - ustawiana działa na odpowiednim "promieniu") i biegł od torów w stronę osiedla Bernardowo. Był bardzo wysoki i ta bocznica była dość długa. Podobno podkłady było dodatkowo wzmacniane aby wytrzymywały nacisk podczas oddawania salwy. Fajnie byłoby znaleźć odpowiedź czy tak naprawdę było :) Ponadto (też nie wiem czy jest to prawda) jeżeli zejdzie się w lewo od ulicy sopockiej (jadąc w kierunku Sopotu) zaraz jak się kończy osiedle domków i zaczyna las (vis a vis zakładu wulkanizacji) w lesie około 200 m od drogi są murowane soliodne zabudowania (teraz chyba leśnicy trzymali tam siano). Podobno był to niemiecki skład wojskowy? Czy ktoś wie także cos na ten temat?

        • 2 0

    • ja tylko pamiętam

      jak wprowadzałęm się na Karwiny w 86 r.to na wprost mijając wiadukt( wyjeżdżając z Karwin ) był nasyp i były tam tory zakończone takim ... no takim odbojem dla lokomotywy czy wagonu.Taki kawałek się ciągnął parę metrów, nie pamiętam skąd szły te tory, bo gówniarz byłem i nie zwracałem uwagi raczej, ale ten nasyp pamiętam.pozdro

      • 1 1

    • (2)

      tak to wszystko prawda Kolego! Ostre walki tam się toczyły. Tym działem jeżdzono po linii kościerskiej i od czasu do czasu ostrzeliwano

      • 0 0

      • (1)

        Wiesz moze, gdzie mozna znalezc wiecej informacji na ten temat? Jakie to bylo dzialo K5, czy K12?
        Wiem, ze Niemcy mieli w Darlowku poligon doswiadczalny, na ktory Führer czesto zapraszal zagranicznych gosci, aby im pokazac najlepsze osiagniecia techniki wojskowej Rzeszy. Wlasnie tam odbyly sie rowniez proby dziala kolejowego (Eisenbahngeschütze) K5.
        Z tego co wiem dziala kolejowe byly bronia typowo ofensywna, przeznaczona przede wszystkim do niszczenia bunkrow, podziemnych magazynow i wszelkiego rodzaju betonowych umocnien znajdujacych sie za linia frontu.
        Niemcy tworzyli rowniez z dzial kolejowych baterie nabrzezne. Najwieksze baterie nabrzezne w historii zbudowano na Polwyspie Helskim (tzw. Adolf-Kanone miala kaliber 406 mm) w celu obrony przed ewentualna inwazja radziecka. W grudniu 1941 r. dziala zostaly przeniesione do Francji, gdyz Niemcy byli przekonani, iz Zwiazek Radziecki jest juz pokonany.
        Zastanawia mnie tylko jakie zadanie mialo dzialo kolejowe w Gdyni?

        • 0 0

        • TEORIA - ALE MOŻE SŁUSZNA :)))

          TEN NASYP mógł być doskonałym miejscem do ostrzału morza ponieważ ponieważ jest on znakomitym miejscem obserwacyjnym oraz położony jest stosunkowo wysoko. Ale moje pytanie było zupełnie inne. Czy jest to budoła niemiecka czy tor "łapankowy" wybudowany przez Polaków ?

          • 0 0

    • Raczej słabo

      Z tego co wiem działa kolejowe to temat na conajmniej 406mm - ówczesnie największy kaliber dział lądowych. Takie działo nie jeździło po okolicy bo jednyne egzemplarze były na helu w baterii schlezwig-holstein.
      Tor łapankowy na sopockiej, często jest uważany niesłusznie za element obiektów połozonych niedaleko w lesie (na sopockiej w strone sopotu po lewej stronie), gdzie były podaczas wojny zakłady montujące torpedy lotnicze. Obecnie zostało tylko kilka budynków (czesciowo rozebranych), które połączone były torami wąskotorówki.

      • 0 0

  • a czy ktoś wie (2)

    gdzie na Osowej kiedyś była linia kolejowa? ponoć to czasy przedwojenne ale pozostałości jeszcze są. Z chęcią bym się wybrała tylko nie wiem w jakiej okolicy były te tory?

    • 1 1

    • Tory wiodły ul. Komandorską i Wodnika (do ronda przy Barbakanie po nasypie, doskonale widocznym zanim położono asfalt, a od ronda w tym a'la wąwozie wzdłuż drogi). Spójrz na mapę, nawet współczesną, bardzo ładnie widać stary przebieg linii.

      • 2 0

    • przyjdż 10 marca 2010 r. (środa)
      godz. 18.00
      Miejska Biblioteka Publiczna Filia nr 15
      Al. Piłsudskiego 18

      • 2 0

  • Bardzo dobry artykul, oby tak dalej!

    oby więcej takich artykulów i ludzi którzy chcą zaglębiać się w historie naszego trójmiasta! Popieram:)

    • 16 0

  • (1)

    Ile tu bzdur w tym tekście. I do tego przepisywany "żywcem" z różnych źródeł

    • 5 11

    • Jak się nazywał twój dziadek.

      • 0 0

alert Portal trojmiasto.pl nie ponosi odpowiedzialności za treść opinii.

Najczęściej czytane