Kolonia w środku miasta, czyli jak dbano o robotników na początku XX w.

14 marca 2010 (artykuł sprzed 14 lat)

Opinie (140)

Najnowszy artykuł na ten temat O Cyganie i Krzyżakach, czyli początki Suchanina

Widok głównej ulicy Kolonii Rzeszy. Dziś to ul. ul. Kochanowskiego, wtedy Posadowsky-Weg.

Mało kto wie, że zaniedbany i zapomniany dziś fragment Wrzeszcza był kiedyś socjalną nowinką, opisywaną w przewodnikach turystycznych.

Opisywana dzielnica na mapie Gdańska z lat 30.

Budynek dworca dawnego przystanku kolejowego Kolonia Rzeszy.

Widok ul. Klonowicza z przedwojenną zabudową.

Chodzi o osiedle robotnicze Kolonia Rzeszy (Reichskolonie), zwane przed 1920 r. z rzadka też Kolonią Nowe Szkoty (Kolonie Neuschottland) lub Nowymi Młyniskami (Neu Schellmühl). Dziś po tych nazwach został nieczynny przystanek SKM Gdańsk-Kolonia oraz potocznego określenia ogródków działkowych - tzw. kolonijek.

W mieście nad Motławą, które na przełomie XIX i XX w. przeżywało gwałtowny rozwój demograficzny, i w którym szybko rozwijały się zakłady przemysłowe (przede wszystkim stocznie), coraz większym problemem stało się zapewnienie tanich mieszkań dla rosnącej masy robotników. Problem ten starały się rozwiązać nie tylko władze miejskie, ale także niektóre ministerstwa, pod które podlegały poszczególne gałęzie przemysłu.

Uwagę władz Gdańska zwrócił teren przylegający po stronie zachodniej do linii kolejowej prowadzącej do Nowego Portu, niezabudowany, w dużej mierze porośnięty sadami owocowymi. Teren należał do dóbr Młyniska. Dzięki wspólnej inicjatywie władz centralnych i Gdańska podjęto decyzję o nabyciu kilkunastu parcel w tym rejonie i wzniesieniu osiedla dla robotników stoczni.

Obszar o powierzchni niemalże 64,5 ha został odkupiony w listopadzie 1906 r., pierwsze domy stanęły tu już w 1907 r., a rozbudowa osiedla trwała do 1915 r.. W pierwszej kolejności zabudowano fragment obecnej ul. Kochanowskiego , a także rejon skrzyżowania ulic Klonowicza i Mickiewicza . Pierwotnie planowano wznieść domy dla 1200 robotników i niższych rangą urzędników. Dzięki zastosowaniu projektów najsłynniejszych architektów z Królewsko-Pruskiej Wyższej Szkoły Technicznej w Gdańsku (dzisiejsza Politechnika Gdańska), mieszkańcy zyskali nowoczesne i wygodne, jak na tamte standardy, kilkupokojowe lokale, niekiedy z dostępem do niewielkich, przydomowych ogródków. Nie bez znaczenia była też bliskość kolei.

Nowe osiedle stało się symbolem nie tylko nowoczesnej, robotniczej architektury i planowania, ale także znakiem postępu kulturowego, co chętnie podkreślano. Reichskolonie - bo tak nazwano to osiedle - stała się atrakcją turystyczną opisywaną w przewodnikach.

Nazwy ulic w nowym osiedlu nadawano według dwóch reguł. Honorowano jego twórców: Arthur Graf Posadowsky-Wehner (Posadowsky-Weg, dziś ul. Kochanowskiego) był znanym z reform socjalnych wicekanclerzem Rzeszy, dyrektor Just (Justweg, dziś ul. Modrzewskiego

) - pracował w Urzędu Rzeszy ds. Wewnętrznych. Także ostateczna nazwa nieco późniejszej, niż pozostałe, ul. Sochaczewskiej (Maximilian-Block-Weg) po 1931 r. wpisywała się w ten nurt - z dawnej nazwy Neptunweg (ul. Neptuna) została przemianowana na cześć wieloletniego prezesa towarzystwa budowlanego działającego na terenie osiedla.

Z kolei niektóre z uliczek zyskały nazwy nawiązujące do tradycji morskiej: oprócz wspomnianej ul. Neptuna, także ul. Marynarska (Marineweg - dziś ul. Klonowicza) czy ul. Pawła Beneke (słynnego gdańskiego kapra z XV w.) - Paul-Benecke-Weg, obecna ul. Żywiecka

. Wprawdzie już kilka lat później na mapie ostatnie dwie ulice zmieniły nazwy (ul. Żywiecka została ostatecznie określona mianem Otto-Schrey-Weg; dumny tytuł ul. Pawła Beneke zaczęła nosić większa i ważniejsza arteria, która prowadziła do Nowego Portu - obecna al. Marynarki Polskiej), ale w mniej więcej tym samym czasie plac u zbiegu ul. Mickiewicza, Klonowicza i Kochanowskiego zyskał miano Skagerrakplatz (Skaggerak - cieśnina duńska).

Zadbano o infrastrukturę: w 1912 r. otwarto tu nowoczesny szpital kobiecy przy ul. Klinicznej, i najprawdopodobniej w tym samym roku zaczął funkcjonować także przystanek kolejowy Reichskolonie. Tuż przed I wojną światową przy ul. Kochanowskiego istniało także jedno z pierwszych boisk do piłki nożnej w Gdańsku.

W okresie Wolnego Miasta Gdańska, w związku z rozwojem Wrzeszcza, także i najbliższa okolica osiedla Kolonia Rzeszy uległa zmianie. Powstały nowe kompleksy mieszkaniowe między al. Hallera (Ostseestrasse) a ul. Kochanowskiego, w 1929 r. otwarto szkołę im. Heleny Lange (dziś Wydział Farmacji Gdańskiego Uniwersytetu Medycznego), zagarniając na jego potrzebę wspomniane wyżej boisko, rok później otwarto katolicki, niemiecki kościół pw. św. Krzyża.

Od strony północnej rzadka zabudowa rozprzestrzeniła się w kierunku Brzeźna głównie wzdłuż ul. Klonowicza (charakterystyczne osiedle bliźniaczych domków po północnej stronie obecnej ul. Kościuszki). Dalej, już od początku lat 30. ub. w. znajdował się zwarty kompleks trzech zespołów ogródków działkowych.

Z ważniejszych obiektów należy wspomnieć też o gmachu dzielnicowej organizacji NSDAP, który stanął na Skagerrakplatz, w bezpośrednim sąsiedztwie pomnika poświęconemu zmarłym marynarzom gdańskim podczas I wojny światowej. To właśnie m.in. pod tym pomnikiem (który przetrwał do dzisiaj i znajduje się na posesji przedszkola, które zajmuje wspomniany budynek) kotwicę złożyła pod koniec sierpnia 1939 r. delegacja z niemieckiego pancernika "Schleswig-Holstein".

Okres II wojny światowej łaskawie obszedł się z zabudową osiedla Kolonia Rzeszy. Po 1945 r. stosunkowo szybko zabudowano dotąd wolne przestrzenie między al. gen. J. Hallera a pierwszymi uliczkami osiedla. Mimo tego uważny obserwator jest w stanie wciąż odkryć urok tego nieco zapomnianego i leżącego na uboczu fragmentu Wrzeszcza.

Jan Daniluk - autor artykułu - pracował w Parku Kulturowym Fortyfikacji Miejskich "Twierdza Gdańsk", obecnie jest historykiem w gdańskim oddziale IPN, gdzie ponadto pełni funkcję asystenta prasowego. W trakcie prac nad doktoratem, poświęconym dziejom gdańskiego garnizonu z lat 1939-45. Współautor Projektu Dolny Wrzeszcz.

Opinie (140) ponad 20 zablokowanych

Sortowanie
- Od najstarszych
- Od najnowszych

Zgłosiłeś tę opinię do moderacji -
2010-03-14 19:17

... (1)

minelo 100 lat a na tych ulicach ten sam asfalt, te same chodniki, te same domy bez remontow. o to gdansk ze wspanialym przywodca - adamowiczem

smutny.
14 lat
- 10 1
Twoja opinia

Zmień treść

minelo 100 lat a na tych ulicach ten sam asfalt, te same chodniki, te same domy bez remontow. o to gdansk ze wspanialym przywodca - adamowiczem
Regulamin dodawania opinii
- Zgłosiłeś tę opinię do moderacji -
  2010-03-14 20:15
  
  asfaltem zalały komuchy. :/ a Klonowicza wygląda jak po bombardowaniu.
  
  14 lat
  - 2 0
  Twoja opinia
  
  Zmień treść
  
  asfaltem zalały komuchy. :/ a Klonowicza wygląda jak po bombardowaniu.
  Regulamin dodawania opinii
Zgłosiłeś tę opinię do moderacji -
2010-03-14 19:26

Wprowadziłem się niedawno na dolną cześc mickiewcza/ Z nowej czesci Gdanska tuż przy obwodnicy. Celowo, ze względu na lokalizację, bliskość centrum, szkół basenów itd. Miałęm dośc stania w korakach. Decydując się miałem świadomość ''reputacji'' dzielnicy ale mam nadzieję że niedługo się to zmieni. Szczególnie jak ruszy budowa domów w browarze. Faktem jest że śmietnik straszny, szczury też widziałem, menelstwo się kreci ale też pamiętam co tu było 10 -15 lat wstecz i mam nadzieję że za 5-10 lat juz ta dzielnica będzie zdecydowanie porządniejsza. Szczególnie jak gmina sprzeda lokale gminne prywatnym właścicielom.

Barengweg
14 lat
- 8 0
Twoja opinia

Zmień treść

Wprowadziłem się niedawno na dolną cześc mickiewcza/ Z nowej czesci Gdanska tuż przy obwodnicy. Celowo, ze względu na lokalizację, bliskość centrum, szkół basenów itd. Miałęm dośc stania w korakach. Decydując się miałem świadomość ''reputacji'' dzielnicy ale mam nadzieję że niedługo się to zmieni. Szczególnie jak ruszy budowa domów w browarze. Faktem jest że śmietnik straszny, szczury też widziałem, menelstwo się kreci ale też pamiętam co tu było 10 -15 lat wstecz i mam nadzieję że za 5-10 lat juz ta dzielnica będzie zdecydowanie porządniejsza. Szczególnie jak gmina sprzeda lokale gminne prywatnym właścicielom.
Regulamin dodawania opinii
Zgłosiłeś tę opinię do moderacji -
2010-03-14 19:34

;)

Piękna okolica. Wychowałem się na ul. Dzielnej!

wuj
14 lat
- 11 1
Twoja opinia

Zmień treść

Piękna okolica. Wychowałem się na ul. Dzielnej!
Regulamin dodawania opinii
Zgłosiłeś tę opinię do moderacji -
2010-03-14 19:47

(2)

w połowie lat 70-tych ulica danusi, wajdeloty i okolice nazywane były "złotym trójkątem", to tu powstał przepis na domowy sposób produkcji heroiny przy pomocy paru garnków i odczynników, które można było kupić w handlu
były dni, że gdy szedłem wieczorem od dworca SKM to na całej wajdeloty czułem zapach makiwary
no i te okoliczne pijalnie piwa:-) trzeba było mieć jaja żeby sie tam wieczorem zapuszczać

g@llux
14 lat
- 11 4
Twoja opinia

Zmień treść

w połowie lat 70-tych ulica danusi, wajdeloty i okolice nazywane były "złotym trójkątem", to tu powstał przepis na domowy sposób produkcji heroiny przy pomocy paru garnków i odczynników, które można było kupić w handlu były dni, że gdy szedłem wieczorem od dworca SKM to na całej wajdeloty czułem zapach makiwary no i te okoliczne pijalnie piwa:-) trzeba było mieć jaja żeby sie tam wieczorem zapuszczać
Regulamin dodawania opinii
- Zgłosiłeś tę opinię do moderacji -
  2010-03-14 21:11
  
  - pamietam taką jedną na Lędziona ! :)
  
  14 lat
  - 0 0
  Twoja opinia
  
  Zmień treść
  
  - pamietam taką jedną na Lędziona ! :)
  Regulamin dodawania opinii
- Zgłosiłeś tę opinię do moderacji -
  2010-03-14 21:15
  
  wspominki starowinki, galluxa nikt nie ruszył, chłop jak dąb :))))
  
  Furman
  14 lat
  - 3 3
  Twoja opinia
  
  Zmień treść
  
  Regulamin dodawania opinii
Zgłosiłeś tę opinię do moderacji -
2010-03-14 20:35

(1)

Najpierw należałoby przesiedlić towarzystwo, które obecnie tam zamieszkuje.... Strach się bać po zmroku.....

hugon
14 lat
- 5 8
Twoja opinia

Zmień treść

Najpierw należałoby przesiedlić towarzystwo, które obecnie tam zamieszkuje.... Strach się bać po zmroku.....
Regulamin dodawania opinii
- Zgłosiłeś tę opinię do moderacji -
  2010-03-14 21:16
  
  no dzięki wielkie... stereotypom mówimy nie. :P
  
  14 lat
  - 1 1
  Twoja opinia
  
  Zmień treść
  
  no dzięki wielkie... stereotypom mówimy nie. :P
  Regulamin dodawania opinii
Zgłosiłeś tę opinię do moderacji -
2010-03-14 20:37

większość moich kumpli dawno nie żyje
guma, pypeć, gering...
nie ma juz tych pijalni piwa
więc czego sie hogonie boisz? własnego cienia??

g:-)
14 lat
- 11 1
Twoja opinia

Zmień treść

większość moich kumpli dawno nie żyje guma, pypeć, gering... nie ma juz tych pijalni piwa więc czego sie hogonie boisz? własnego cienia??
Regulamin dodawania opinii
Zgłosiłeś tę opinię do moderacji -
2010-03-14 20:58

Szkoda patrzeć... (1)

Mam okazje codziennie przechadzać się tymi okolicami i gdy codziennie to widzę, to aż mi smutno. Smutno dlatego jak to wszystko jest bardzo zaniedbane... Nie oszukujmy się! Wszystko wokół jest odnowione, tylko nie ta część Wrzeszcza! Trzeba coś z tym zrobić. Nie mówiąc jak tam wyglądają chodniki, a wokół śmietników osiedlowych sterty śmieci!
Weźcie to pod uwagę! i może by coś z tym zrobić?!

Ella
14 lat
- 4 0
Twoja opinia

Zmień treść

Mam okazje codziennie przechadzać się tymi okolicami i gdy codziennie to widzę, to aż mi smutno. Smutno dlatego jak to wszystko jest bardzo zaniedbane... Nie oszukujmy się! Wszystko wokół jest odnowione, tylko nie ta część Wrzeszcza! Trzeba coś z tym zrobić. Nie mówiąc jak tam wyglądają chodniki, a wokół śmietników osiedlowych sterty śmieci! Weźcie to pod uwagę! i może by coś z tym zrobić?!
Regulamin dodawania opinii
- Zgłosiłeś tę opinię do moderacji -
  2010-03-15 09:41
  
  Wszystko wokół jest odnowione
  
  Optymista z Ciebie!
  
  W Gdańsku NIC nie jest odnowione. Ani Orunia, ani Siedlce, ani Dolne Miasto, ani Brzexno, ani Nowy Port. A każda dzielnica ma klimacik i pięknie by było, gdyby władze miasta o niego dbały.
  
  Ax
  14 lat
  - 2 0
  Twoja opinia
  
  Zmień treść
  
  Optymista z Ciebie! W Gdańsku NIC nie jest odnowione. Ani Orunia, ani Siedlce, ani Dolne Miasto, ani Brzexno, ani Nowy Port. A każda dzielnica ma klimacik i pięknie by było, gdyby władze miasta o niego dbały.
  Regulamin dodawania opinii
Zgłosiłeś tę opinię do moderacji -
2010-03-14 21:17

śmietnik pod koniec Mickiewicza woła o pomstę do nieba!

Jak można tak zaniedbywać wywóz śmieci? Taka ładna dzielnica, a wokół latają śmieci!

Julka
14 lat
- 5 0
Twoja opinia

Zmień treść

Jak można tak zaniedbywać wywóz śmieci? Taka ładna dzielnica, a wokół latają śmieci!
Regulamin dodawania opinii
Zgłosiłeś tę opinię do moderacji -
2010-03-14 22:03

Mało kto wie.....

........,że nie było tu bezrobocia.

i tyle
14 lat
- 5 0
Twoja opinia

Zmień treść

........,że nie było tu bezrobocia.
Regulamin dodawania opinii
Zgłosiłeś tę opinię do moderacji -
2010-03-14 22:36

Podziekowanie!

Dla autora artykułu serdeczne dzięki. Prośba o wiecej artykułów o podobnej tematyce, zamiast szczucia rodaków polityką i przejaskrawionymi przez piszących wydarzeniami typu "brak hamulców u piszącego sms-y motorniczego w trakcie jazdy". Jeszcze raz dziękuje.

XXL
14 lat
- 6 1
Twoja opinia

Zmień treść

Dla autora artykułu serdeczne dzięki. Prośba o wiecej artykułów o podobnej tematyce, zamiast szczucia rodaków polityką i przejaskrawionymi przez piszących wydarzeniami typu "brak hamulców u piszącego sms-y motorniczego w trakcie jazdy". Jeszcze raz dziękuje.
Regulamin dodawania opinii