• Kino
  • Mapa
  • Ogłoszenia
  • Forum
  • Komunikacja
  • Raport

Ludzkie szczątki na budowie na Biskupiej Górce

Rafał Borowski
8 marca 2019 (artykuł sprzed 5 lat) 
  • Zdjęcia odnalezionych szczątków.

Na terenie budowy placu rekreacyjnego nieopodal skrzyżowania ulic Na Stoku i Salwator zobacz na mapie Gdańska na Biskupiej Górce odsłonięto fragmenty ludzkich szczątków. Odkrycie nie jest niczym zaskakującym, gdyż do początku lat 60. funkcjonował w tym miejscu ewangelicki cmentarz. To kolejny ponury przykład, jak w praktyce może zakończyć się likwidacja miejskich nekropolii bez przeprowadzenia ekshumacji.



Czy miasto powinno sfinansować ekshumację dawnego cmentarza na Biskupiej Górce?

O znalezisku poinformowała naszą redakcję Krystyna Ejsmont ze Stowarzyszenia Biskupia Górka. Odkrycia dokonano dokładnie na terenie parku, przylegającego do boiska Szkoły Podstawowej nr 21.

Od kilku miesięcy trwają tu prace budowlane związane z budową placu rekreacyjnego, realizowane w ramach wyników ubiegłorocznego Budżetu Obywatelskiego. Zgodnie z projektem, mają się tutaj pojawić m.in. ławki, drewniane huśtawki, ścianki i drabinki, utwardzone alejki czy stojące wzdłuż nich latarnie.

Cmentarz Zbawiciela



- Ludzkie szczątki, a właściwie niewielkie fragmenty kości zauważyłam w środę. Znajdują się one w niewielkich usypiskach, które pojawiły się w ramach przeprowadzanych robót ziemnych. Jest ich całkiem sporo, są rozsiane w wielu miejscach. Dzień wcześniej padał deszcz, więc zapewne wtedy zostały wypłukane przez wodę na wierzch - mówi nasza rozmówczyni.
Dla długoletnich mieszkańców Biskupiej Górki oraz osób doskonale znających historię Gdańska, natrafienie na ludzkie szczątki właśnie w tym miejscu nie jest niczym zaskakującym. Do początku lat 60. u zbiegu ulic Na Stoku oraz Salwator znajdował się Cmentarz Zbawiciela. Jego początki sięgają 1620 roku, zaś ostatnie pochówki odbyły się w 1946 roku.

Przez ponad cztery stulecia, na powierzchni 0,4 hektara grzebano tutaj parafian ewangelickiego kościoła Zbawiciela na Zaroślaku, w późniejszym okresie również parafian ewangelickiego kościoła św. Jana oraz mennonitów. Likwidacja nekropolii polegała jedynie na usunięciu nagrobków.

  • Szczątki zostaną zebrane i prawdopodobnie pochowane na specjalnie wyznaczonym polu na Cmentarzu Łostowickim.


Kości odnajdywano już wiele lat temu



Oprócz gmachu szkoły, na pocmentarnym terenie znajduje się również boisko szkolne, plac zabaw, garaże i park, w którym powstaje plac rekreacyjny. Co ciekawe, we wspomnianym parku do dziś zachowały się szpalery drzew, które rosły wzdłuż alejek cmentarza. Kolejną i ostatnią widoczną pamiątką po cmentarzu jest nazwa pobliskiej ulicy - Salwator. To po prostu spolszczona wersja przedwojennej, niemieckiej nazwy ulicy: Salvatorgasse (dosł. uliczka Zbawiciela).

- Jestem przekonana, że wszyscy mieszkańcy Biskupiej Górki cieszą się z realizowanej inwestycji, ale uważam, że błędem było nieprzeprowadzenie wcześniej ekshumacji pochowanych tutaj szczątków i ich pochowanie w godnym miejscu. Niestety, to nie pierwsza tego typu sytuacja. Starsi mieszkańcy Biskupiej Górki pamiętają, jak podczas budowy szkoły wydobyto z ziemi mnóstwo ludzkich kości. Natrafiano na nie również w kolejnych latach, np. podczas spacerów z psem po parku - podsumowuje Krystyna Ejsmont.

Prace bez głębokich wykopów



Archeolog, która prowadzi nadzór nad inwestycją tłumaczy, że prace zostały zaplanowane w ten sposób, aby nie naruszyć znajdujących się na tym terenie jam grobowych. Innymi słowy, inwestycja nie wymaga tak głębokich wykopów, aby można było natrafić na pochowane tu szczątki.

- Projekt został przygotowany z uwzględnieniem mogących występować płytko, pod warstwą humusu jam grobowych, co warunkowało na przykład głębokość korytowania pod planowane alejki komunikacyjne, zastosowano płytsze rozwiązania. Według mnie szczątki ludzkie w warstwie niwelacyjnej parku pochodzą konkretnie na tym obszarze z prac likwidacyjnych cmentarza, to co zniszczono w wyniku budowy szkoły najpewniej zalega w jej bezpośrednim otoczeniu, zakopane pod boiskiem czy w wykopie budowlanym. W okresie powojennym teren ten wykorzystywany był jako śmietnik, gdzie zakopywano wszystko jednocześnie, niszcząc też komory grobowe zachowane na tym terenie - informuje Katarzyna Kaczyńska z firmy Lux Arche, która prowadzi nadzór archeologiczny nad inwestycją.
Odnaleziony na początku lutego fragment nagrobka. Odnaleziony na początku lutego fragment nagrobka.
Co ciekawe, ludzkie szczątki to nie jedyne pozostałości po Cmentarzu Zbawiciela, na jakie natrafiono dotychczas podczas budowy placu rekreacyjnego. Na początku lutego robotnicy odkopali spory fragment kamiennego nagrobka. Na podstawie zachowanych na niej napisów udało się się ustalić, że spoczywał pod nią niejaki Friedrich Kempner, żyjący w latach 1653-1709 ewangelik z Zaroślaka.

Szczątki zostaną zebrane



Ujawnione szczątki zostaną zebrane przez pracowników firmy wykonawcy inwestycji na początku przyszłego tygodnia. Zgodnie z dotychczasową praktyką wszystko wskazuje na to, że zostaną złożone w ossuarium na Cmentarzu Łostowickim. To specjalne pole, na którym chowa się szczątki odnalezione w Gdańsku podczas badań archeologicznych czy prac budowlanych.

- Przez cały okres budowy, te luźne szczątki będą zbierane i zabezpieczane, a w przypadku ujawnienia komory grobowej, co też trzeba wziąć pod uwagę, będą przeprowadzone badania archeologiczne. Na razie jesteśmy w trybie nadzoru archeologicznego - uzupełnia Kaczyńska.

Podobne przypadki



Opisana w artykule sytuacja to niestety kolejny przykład, czym może skutkować likwidacja miejskiego cmentarza bez przeprowadzenia ekshumacji i złożenia szczątek na nowym cmentarzu. O podobnych przypadkach pisaliśmy niejednokrotnie na przestrzeni ostatnich kilku lat.

Wystarczy wspomnieć o budowie centrum handlowego przy skrzyżowaniu ul. Kościuszki i al. Grunwaldzkiej we Wrzeszczu w 2007 roku czy budowie przejścia podziemnego pod torami kolejowymi przy ul. Związkowej na Oruni w 2011 roku. W obu miejscach również funkcjonowały niegdyś cmentarze - w pierwszym przypadku katolicki Cmentarz Urania, w drugim ewangelicki Cmentarz św. Jerzego - które podzieliły los niemal wszystkich poniemieckich nekropolii w Gdańsku w latach 60. i 70.

Opinie (189) ponad 20 zablokowanych

  • (11)

    Pewnie Polka zabita przez wyzwolicieli

    • 35 70

    • Pomyśl chwilkę, to nie boli (8)

      cmentarz ewangelicki więc rodowici gdańszczanie tam leżą, a nie przesiedleni Polacy

      • 31 8

      • (7)

        Ups. To jakaś nowa narodowość ci gdańszczanie?

        • 9 26

        • Oczywiście. Nie wiedziałeś? (3)

          Polskość to nienormalność, a gdańskość jest trendy, kompatybilna z europejskością i ogólnie super!

          • 19 20

          • Kiedy LGBT + u gdańszczan? (1)

            • 6 12

            • Jak z gołą d... będziesz latał po ulicach.

              • 3 2

          • Za tytuł- plus, niestety nie można dać minusa za treść poniżej.

            • 6 6

        • Nie nowa tylko stara (2)

          i nie narodowość tylko państwowość.
          W języku polskim narodowości piszemy od wielkiej litery, po tym można odróżnić. Od dawna uczysz się polskiego?

          • 20 9

          • Co ty bredzisz oczadziały "gdańszczaninie" czy "gdańszczanko" ? (1)

            Pośmiewisko z tym nazywaniem Polaków w jakiś kabaretowy sposób hahaha

            • 5 25

            • Wy z Kongresówki, nie jesteście w stanie pewnych subtelności zrozumieć.

              • 23 6

    • Prowokatorze, nie " zwycięscow" a zdobywców, w Polsce "B" to żadna różnica etymologiczna. Nie podpisuj się.

      • 10 5

    • plac zabaw na cmentarzu? słaby pomysł

      • 5 4

  • Jaki człowiek (22)

    ma takie duże zęby?

    • 28 61

    • Ten ze zdjęcia

      • 36 0

    • Koń adwokat gehrtych

      • 34 17

    • Pawian tego nie zrozumie...spoko,nie martw się.

      • 10 9

    • Każdy dorosły.

      • 20 2

    • Prawie każdy

      Ty masz ubytki

      • 17 3

    • Lemingi mają istotnie drobne uzębienie (3)

      • 6 20

      • Ze zgryzoty

        • 10 6

      • Kurdupel nie ma wcale,ale ma za to długie kłaki w nosie. (1)

        • 12 0

        • I długie macki w spółce Srebrna...

          • 8 1

    • wampir

      • 13 2

    • dodaj do tego dziąsła i masz już normalne zęby

      • 26 0

    • Dorosły :)

      • 12 0

    • Zdrowy

      • 11 1

    • Wiesiek z Biskupiej !

      • 9 0

    • Pawian (2)

      To pradziadek kodziarzy

      • 4 19

      • Według twojej świętej książki panbuk stworzył Adama z gliny, to dlatego z was takie dzbany? (1)

        • 16 3

        • 100/100 !!!

          pozdrawiam ;)

          • 14 0

    • Pewnie mutant albo wilkołak.

      Może też być przebrana babcia czerwonego kapturka

      • 9 0

    • Każdy

      • 7 0

    • drapieżny

      • 6 0

    • Wyższej rasy!!!!!

      • 5 0

    • Bo to był...

      ...wilk z bajki o czerwonym kapturku!

      • 4 1

  • był cmentarz... a na nim będzie plac zabaw (18)

    Ee szkoda gadać

    • 120 18

    • A gdzie nie ma jakichś cmentarzy czy pochówków począwszy od początków osadnictwa na terenie Gdańska? (3)

      Jak byś chciał takie miejsca wyłączyć z użytkowania, to niewiele terenu by zostało.

      • 32 5

      • Miło, że sobie odpowiadasz. (1)

        • 0 18

        • stary, potrzebujesz konsultacji ze specjalistą

          • 10 2

      • Nic nadzwyczajnego w tak starym mieście to na ludzkie kości można natrafić wszędzie jak i na inne ślady bytowania.

        • 22 0

    • Gdańsk nie szanuje swojej przeszłości i to jest smutny fakt (12)

      Od niszczenia zabytków (pękające kościoły!), przez rozbuchaną deweloperkę w miejscach cmentarzy, betonowanie naturalnych cieków wodnych (kanał Raduni!!!), wycinki pomników przyrody (Wielka Aleja Lipowa!), aż po podszywanie się pod cudzą historię i cudze osiągnięcia (110 lat Politechniki Gdańskiej? Śmiechu warte...; tramwaje z nazwiskami niemieckich zbrodniarzy-noblistów)...

      Trzeba przyznać, że Gdynia w tym wszystkim jest uczciwsza - młode, polskie miasto powstałe z inicjatywy i potrzeby Polaków, pamiętające o własnych korzeniach i historii, nie udające Bóg wie czego

      • 19 31

      • (6)

        Niestety taka jest prawda ale to za sprawą przyjezdnych którzy tu się osiedlają i interesuje ich tylko żeby była praca i wygodne mieszkanie, historia Miasta i pamięć o poprzednich pokoleniach są dla nich nieistotne

        • 14 8

        • Wszyscy jesteśmy przyjezdni w Gdańsku (4)

          znasz kogoś, kto tutaj mieszka dłużej niż 3-4 pokolenia?

          • 19 9

          • (1)

            Spokojnie, są tacy, którzy mają swoje korzenie w Gdańsku od 1896r.

            • 15 1

            • Są, jasne, ale pojedyncze osoby

              Tamtego Gdańska już nie ma, a to co mamy obecnie to jak porośle na ruinach... Nawet zmurszałe kości są zadeptywane bo to nie nasi przodkowie tylko ktoś obcy, kto mieszkał tu przed nami

              • 14 5

          • To nie znaczy, ze wszyscy jesteśmy przyjezdni. (1)

            Ty nim jesteś a urodzeni tutaj nie są przyjezdnymi.

            • 12 8

            • ty tak poważnie?

              to że twoja brzuchata matka przyjechała spod Kartuz urodzić tu a nie tam daje ci jakąś przewagę?
              to że twojego dziadka przywieźli tutaj zza Buga z całym dobytkiem mieszczącym się w jeden worek opromienia cię jakimś splendorem? 1000 lat Gdańska człowieku, a ty się pysznisz przywiązaniem od ilu? 20 lat? 40?

              Idę o zakład, że jesteś potomkiem imigrantów takim samym jak wszyscy dookoła - nie budowałeś tego miasta, nie znasz jego historii i tylko podczepiasz się pod cudze dokonania

              • 8 12

        • Większość mieszkańców to przyjezdni, a jak nie oni to ich rodzice! Akurat o miasto nie dbają władze. Pani prezydent, co pani na to? Dalej deweloperska samowola? Apartamentu na cmentarzu???

          • 1 8

      • człowieku, zapedziłes sie w swoich Braunowskich wywodach (1)

        Nie żadna developerka, ale zwykły plac zabaw dla mieszkańców, zrozum to zanim znowu chwycisz srebrnika za fałszywy wpis.

        • 20 11

        • A skąd ci się Braun tutaj skojarzył?

          i może wskażesz konkretnie co tu fałszywego?

          • 4 11

      • Gdynia to stan umysłu.

        Dlaczego większość z was pracuje w Gdańsku jak taka dobra ta Gdynia?

        • 9 4

      • buk,humor,dziczyzna (1)

        • 3 1

        • Podobno panbuk mówił że najlepsze imprezy są u grzyba...

          • 3 0

    • Bema

      To samo na cmentarzu przy Bema. Parking nad grobami. Oprócz tego plac zabaw dla dzieci, kort i wybieg dla piesków.

      • 10 6

  • Biskupia Gorka to raczej patologiczna dzielnica. (14)

    Mnostwo tam przemocy. Mam nadzieje ze szybko zidentyfikuja do kogo nalezaly te kosci i wyjasni sie zagadka.

    • 29 74

    • Żeński nik wynika z braku baby?

      • 15 3

    • Po co identyfikować. Tam był cmentarz. (2)

      • 14 0

      • Moze zabojstwa dokonano na cmentarzu ? (1)

        • 6 3

        • Janusz z Olszynki, Krystyna ze Skarszew, Wiesiek z Biskupiej, Radek z Gdyni, Chłopak z Przeróbki, Dariusz Salamon von Danzig, a ja się pytam : gdzie u licha jest Kierowca BMW ?

          • 9 0

    • (1)

      Kryśka z Malar (taka ładna wioska koło Skarszew).

      • 9 0

      • Ja myślę że ona jest ze wsi Modrowo, niesłusznie przemianowanej na Bolesławowo, swoją drogą to ciekawe że ustawa dekomunizacyjna nie objęła nazwy tej miejscowości...

        • 4 1

    • Biskupia Górka ... (4)

      Pani Krysiu nie mieszka Pani na Biskupiej Górce więc niech Pani nie rozpowszechnia nieprawdziwych informacji... A co do kości - prace trwają na terenie byłego cmentarza ... Co chce pani ustalić ??? Nieboszczyk miał 80 lat i zmarł w 1892 roku ??? Szacun... Na przełomie lat 80-90 ubiegłego wieku na boisku szkolnym, które znajduje się na terenie byłego cmentarza prowadzone były prace ziemne celem ułożenia rur kanalizacji przeciwdeszczowej. Wówczas również wykopano duże ilości kości ludzkich i nikt nie robił z tego afery ...Jako dziecko wraz z rówieśnikami skakaliśmy po wykopach co sprawiało nam wielka frajdę i nie przeszkadzały nam wszechobecne kości... Jakie towarzystwo delikatne i wrażliwe się zrobiło !!! A jak trzeba podjąć interwencję w słusznej sprawie, np. zwrócić nielatom, żeby nie przeklinało to już odwagi brakuje !!! O litości !!!!

      • 25 3

      • Fajne wówczas mieliśmy zabawy

        Najmilej wspominam ogniska i pływanie tratwami po Radunia a i strzelanie z procy i ... Długo, by pisać a co do tej delikatności - 100% racji, nie tylko w tej kwestii.

        • 12 0

      • Przepraszam jesli cie urazilam ale jak sie pytalam znajomych o Biskupia Gorke to raczej słabe oceny. (2)

        Wiec cos w tym musi byc.
        U nas w Skarszewach to nie do pomyslenia zeby czaszki sie walały na ziemi. Ksiadz by zemdlał.

        • 3 10

        • (1)

          Kryska chyba mało wiesz o swoich Skarszewach, jeszcze pod koniec lat 80 chodziłem po Waszym kościele obecnie pod wezwaniem św Maksymiliana Kolbego wśród skrzyń wypełnionych czaszkami a po podłodze walały się kości

          • 12 0

          • Wracaj do Skarszew Krystyna

            Tylko uważaj po drodze, ostatnio narobili tam mnóstwo wysepków !

            • 7 0

    • Krycha co nie widzi u siebie

      Krystyno, zapewne nie wiesz , toć z Więcków to kawałek , ale w u ciebie też tam powstał park na byłym cmentarzu ,już się nie wygłupiaj .

      • 7 0

    • (1)

      kryska wracaj do garów

      • 9 0

      • I nakarm warchlaki !

        • 7 1

  • (4)

    Pamiętam jak podczas prac bydowlanych na gdanskiej Zaspie odnaleziono szczątki obrońców Poczty Polskiej. Do tej pory jest tam obeliks upamiętniający Pocztowcow a doczesne szczatkir przeniesiono na zaspianski cmentarz. RIP. Fajna inicjatywa ze zorganizowania mini nekropoli nieistniejacych cmentarzy a tak swoją drogą co z mumiami w muzeach - czy to sie godzi? I tym pytaniem sie z Wami żegnam. Przepraszam i dziękuję :)

    • 46 6

    • Nie żegnasz się bo po chwili w następnym komentarzu się przywitałeś.

      • 6 5

    • odpowiem krótko

      tak

      • 2 3

    • ,,Obelix''?

      czyżby?

      • 5 1

    • Obeliks ma Asterix

      Na Zaspie znajduje się obelisk.

      • 3 0

  • Jak to przecież sztuczna szczenka jest (4)

    A ludzie dajom się nabrać i wchodzom czytac artykuł

    • 14 47

    • zły człowiek (1)

      czy pojecie szacunku dla śmierci jest ci obce? co za barbarzyńskie myslenie

      • 6 4

      • szczenka... dajom... wchodzom...

        cóż... jakby pisownia świadczy o poziomie autora komentarza...

        • 8 3

    • co to jest szczenka??? (1)

      • 6 3

      • A nie widziałes co masz na zdjenciu ?

        Spostrzegawczosc na wysokim poziomie widze

        • 3 5

  • A to ta szkoła, której 80% absolwentów zostaje archeologami, a uczniowie na zajęcia biologii - szkielet człowieka przynoszą naturalne rekwizyty.

    • 18 10

  • Szkoda, że nowoczesny Gdańsk nie nadąża za spuścisną (4)

    • 43 13

    • często nie nadąża, ale częściej ma w nosie co tu było wcześniej (3)

      Po II Wojnie Światowej mieszkańcy Gdańska wymienili się w ponad 90%. Nowi mieszkańcy nigdy nie poznali historii swoich poprzedników - mieli ważniejsze sprawy na głowie, ale też się bali, że zaraz wróci Niemiec i ze swojego domu wyrzuci. Lepiej udawać, że nic wcześniej nie było.
      Po co pamiętać, że tutaj był cmentarz, lepiej zagrabić, zasiać trawę i iść pobiegać albo wyprowadzić psa. Po co pamiętać, że tutaj był krawiec a tam apteka. Teraz jest sklep z komórkami i fastfood.

      Tylko czasem historia wydostaje się na powierzchnię - jakiś zatarty szyld, kamienne schody z wyrytymi dziwnymi imionami, czyjaś uśmiechnięta czaszka.

      • 12 6

      • Nie zapominaj, ze tamta kultura postanowiła zabić Polaków a ich kraj i dobytek zagrabić. Na zawsze. (2)

        Chcieli dokonać mordu z premedytacją z pobudek materialnych.
        Ruskie nie lepsi jakby co, zrobili to z tymi do spółki.

        • 8 5

        • I tu się nie zgodzę. Zła polityka doprowadziła do tego gdzie teraz jesteśmy...

          • 6 4

        • Wiatry wieją dekiel odbija i mamy efekt.

          • 2 0

  • szkoda ze nie ma możliwości do ustalenia kim byli ci ludzie.. (15)

    • 39 8

    • Jak to nie ma? (11)

      To tylko kwestia kasy na badania DNA

      • 11 2

      • mówisz DNA.. do testu DNA jest potrzebna droga osoba od której można pobrać wymaz. .. (10)

        A jak to zrobisz jak ci ludzie leżą tam już 200 lat.. no i kasa tak jak mówisz.

        • 10 0

        • można sprawdzić z DNA np rasę czy kolor skóry

          • 8 1

        • Naprawdę muszę tłumaczyć co za odpowiednio dużą kasę można zrobić? (3)

          Odnaleźć i przebadać potomków na przyklad.

          Podtrzymuję: identyfikacja to kwestia kasy. Nie warto jej na to wydawać ale nie jest prawdą, że identyfikacja nie jest możliwa.

          • 6 3

          • powtarzam do testu dna potrzebny jest wymaz drugiej osoby (2)

            Co tu jest jeszcze nie jasnego.

            • 6 4

            • Tłumacze jak krowie na rowie (1)

              Masz odpowiednio dużo kasy. Wynajmujesz gości którzy pobierają miliard próbek od przedstawicieli białej rasy - takiej jak ci pochowani tu. Płacisz każdemu za jego próbkę po milionie zł lub euro aby się zgodził wiec mało kto nie daje swojej próbki. Badasz próbki. Porownujesz z tymi z ziemi. Znajdujesz krewnych. Sprawdzasz jeszcze księgi oraz bazy z przodkami przebadanych. Identyfikujesz wszystkich lub prawie wszystkich.

              • 4 12

              • za dużo bajek Andersena. . albo ten piątek tak na ciebie działa ..

                Wiesz ze to kupy się nie trzyma .. juz nie mówiąc o sensie czy logice .. no ale chciałeś dobrze. Doceniam

                • 9 1

        • (4)

          " chłopak z Gdańska przeróbki" a nie z " Trojanu" ? kiedyś była taka nazwa ! a dalej to już Sianki.

          • 6 2

          • Może on pisze z ZK Przeróbka... (3)

            • 2 3

            • a może pisze od twojej dziewczyny , kiedy ty wychodzisz z domu :) (2)

              • 1 3

              • Wychodzę z domu żeby zajrzeć do twojej żony jak jesteś w pracy... (1)

                • 1 2

              • wszystkich tu oszukujesz. żałosny jesteś

                Nie mam żony ;)

                • 1 1

    • Wiadomo kim byli

      Wiadomo czyjego wyznania był to teren a tam są księgi.

      • 16 1

    • jesteś burak

      • 0 6

    • start mieszkaniec po co to larum

      ...Niestety ale pretensje trzeba mnieć do władz miasta które uchwaliły plan zagospodarowania po wojnie. Trzeba pamiętać o tym że Gdańsk po wojnie był kompletnie zniszczony przez aliantow i spalony przez ruskich wydaje mi się ze nie było czasu na liczne działania archeologiczne w tym przeniesienia cmentarzy bo nie było na to czasu i pieniędzy.
      Dzięki temu mogłem chodzić do szkoły nr 21. Nie było tajemnicą że cmentarz istniał na całym terenie szkoły. Podczas prac ziemnych w latach 80tych wydobywano całe trumny. Taka to historia. Pozdrawiam

      • 5 1

  • Gdańsk takie miasto, wszędzie szkielety (3)

    • 26 8

    • Większość Polski taka (1)

      ta ziemia wypiła mnóstwo krwi, w czasie 2WŚ front przetaczał się wielokrotnie, dziesiątki tysięcy osób zginęło w walce, po obu stronach

      • 10 2

      • Komunizm i hitleryzm

        Sowieci i Niemcy

        • 11 3

    • A w Warszawie,czy Wrocławiu - to już nie ?

      • 2 0

alert Portal trojmiasto.pl nie ponosi odpowiedzialności za treść opinii.

Najczęściej czytane