• Kino
  • Mapa
  • Ogłoszenia
  • Forum
  • Komunikacja
  • Raport

Nieistniejące cmentarze: jedyne, jakie możemy dziś odwiedzić

Rafał Borowski
1 listopada 2020 (artykuł sprzed 3 lat) 
Wszystkie tablice upamiętniające nieistniejące cmentarze w Gdańsku mają identyczną formę. Na zdjęciu tablica na terenie byłej nekropolii przy ul. Wyzwolenia w Nowym Porcie. Wszystkie tablice upamiętniające nieistniejące cmentarze w Gdańsku mają identyczną formę. Na zdjęciu tablica na terenie byłej nekropolii przy ul. Wyzwolenia w Nowym Porcie.

Wszystkie wyglądają jednakowo i na pierwszy rzut oka przypominają nagrobki. W latach 2006-2009 postawiono w Gdańsku szesnaście tablic upamiętniających zlikwidowane po wojnie poniemieckie cmentarze. Paradoksalnie nieistniejące cmentarze są jedynymi, jakie możemy odwiedzić podczas tego święta Wszystkich Świętych...



Czy znasz miejsca w Gdańsku, gdzie niegdyś znajdowały się cmentarze?

W granicach Gdańska znajduje się łącznie 18 cmentarzy: komunalnych, należących do parafii katolickich oraz wojennych. Jednak na mapie miasta znajduje się znacznie więcej miejsc, które przez wiele lat pełniły funkcję nekropolii, a szczątki pochowanych tam ludzi do dziś spoczywają w ziemi.

Mowa o poniemieckich cmentarzach, niemal zupełnie zlikwidowanych w pierwszych dekadach po zakończeniu II wojny światowej - a dokładnie na przełomie lat 60. i 70. - i powrocie Gdańska w granice Polski. Dlaczego ówczesne władze podjęły decyzję o likwidacji miejsc, które w naszej kulturze są powszechnie uważane za nienaruszalne?

Wymazanie śladów niemieckiej przeszłości



Oficjalnie, poniemieckie cmentarze potraktowano jako porzucone. Zarastały chwastami i nie było komu pielęgnować nagrobków, gdyż ich bliscy zostali wysiedleni w nowe granice Niemiec. W przypadku wielu mogił upłynął zresztą minimalny okres, jaki musi upłynąć od pochówku, aby można było zlikwidować je zgodnie z prawem. Zarówno ustawa o chowaniu zmarłych i stwierdzaniu przyczyny zgonu z 1932 r., jak i obowiązująca do dziś ustawa o cmentarzach i chowaniu zmarłych z 1959 r. ustaliła wspomniany okres na 20 lat.

Tablica upamiętniająca nieistniejący już cmentarz katolicki w Emaus oraz ewangelicki cmentarz Zbawiciela. Płyta znajduje się na skrzyżowaniu ul. Kartuskiej ze Starodworską. Tablica upamiętniająca nieistniejący już cmentarz katolicki w Emaus oraz ewangelicki cmentarz Zbawiciela. Płyta znajduje się na skrzyżowaniu ul. Kartuskiej ze Starodworską.
Jednak tak naprawdę, celem likwidacji cmentarzy było przede wszystkim usunięcie z przestrzeni publicznej śladów niemczyzny. Tysiące pomników z wyrytymi po niemiecku napisami stały w jaskrawej sprzeczności z tezą o odwiecznie polskim charakterze Ziem Odzyskanych, usilnie lansowanej przez ówczesną propagandę. Należy jednak wspomnieć, że pamięć o okrucieństwach zgotowanych Polakom przez Niemców w okresie okupacji była wciąż żywa i trudno oczekiwać, aby decyzja o likwidacji spotkała się wówczas z powszechnym potępieniem.

Idea upamiętnienia pochowanych na dawnych cmentarzach



Po transformacji ustrojowej w Gdańsku - podobnie zresztą jak w innych miastach wchodzących w skład Ziem Odzyskanych - nieskrępowana debata publiczna o niemieckiej przeszłości przestała być tematem tabu. Co więcej, można nawet mówić o modzie na poznawanie przedwojennej historii miasta, której dobrym przykładem była ogromna popularność wydanej w latach 1996-2006 serii albumów fotograficznych "Był sobie Gdańsk".

Tablica upamiętniająca nieistniejący już cmentarz ewangelicki p.w. św. Barbary. Płyta znajduje się w parku przy skrzyżowaniu ul. Kartuskiej z ul. gen. J. Bema. Tablica upamiętniająca nieistniejący już cmentarz ewangelicki p.w. św. Barbary. Płyta znajduje się w parku przy skrzyżowaniu ul. Kartuskiej z ul. gen. J. Bema.
Wkrótce pojawiła się także idea upamiętnienia dawnych mieszkańców Gdańska, pochowanych na nieistniejących już cmentarzach. W 1998 r. gdańscy radni wydali uchwałę, w której wyrazili poparcie dla pomysłu społecznego komitetu, który zaproponował postawienie stosownego pomnika. W ten właśnie sposób powstał Cmentarz Nieistniejących Cmentarzy przy ul. 3 maja w Gdańsku, którego otwarcie miało miejsce w 2002 r.

Dotychczas ustawiono 16 tablic



Kilka lat później pojawił się kolejny pomysł, aby sukcesywnie upamiętnić każdy, nieistniejący cmentarz z osobna. W latach 2006-2009, na terenie dawnych cmentarzy zostało ustawionych przez Gdański Zarząd Dróg i Zieleni łącznie 16 tablic pamiątkowych. Wszystkie mają identyczną formę. Zostały wykonane z granitu i swoim kształtem przypominają dawny nagrobek. Na powierzchniach frontowych - patrząc od góry - zostały wykute kolejno:

  • herb Gdańska
  • napis w języku polskim, informujący o nazwie cmentarza oraz okresie, w którym funkcjonował
  • inskrypcja w języku łacińskim, z reguły cytat z Biblii, opatrzony skrótem źródła wersetu
  • napis w języku niemieckim, o treści analogicznej do napisu polskojęzycznego
  • fragment współczesnej mapy miasta, na którą naniesiono obrys cmentarza oraz miejsce umiejscowienia tablicy
  • informacja o sfinansowaniu z miejskiego budżetu wraz z datą ustawienia tablicy

Tablica upamiętniająca nieistniejący cmentarz ewangelicki w Parku Steffensów wzdłuż al. Zwyciestwa. Tablica upamiętniająca nieistniejący cmentarz ewangelicki w Parku Steffensów wzdłuż al. Zwyciestwa.

Pełna lista pamiątkowych tablic



Poniżej prezentujemy listę zlikwidowanych cmentarzy w Gdańsku, na terenie których zostały ustawione pamiątkowe tablice:

  1. Cmentarz katolicki p.w. św. Mikołaja i Kaplicy Królewskiej przy al. ZwycięstwaMapka we Wrzeszczu, czynny w latach 1893-1956
  2. Cmentarz ewangelicki p.w. św. Katarzyny przy al. ZwycięstwaMapka we Wrzeszczu, czynny w latach 1870-1956
  3. Cmentarz ewangelicki Najśw. Marii Panny przy al. ZwycięstwaMapka we Wrzeszczu, czynny w latach 1901-1956
  4. Cmentarz katolicki p.w. św. Józefa i Św. Brygidy przy al. ZwycięstwaMapka we Wrzeszczu, czynny w latach 1815-1956
  5. Cmentarz ewangelicki św. Trójcy przy al. ZwycięstwaMapka we Wrzeszczu, czynny w latach 1867-1956
  6. Stary cmentarz katolicki "Urania" u zbiegu al. Grunwaldzkiej i ul. KościuszkiMapka we Wrzeszczu, czynny w latach ok. 1770-1946
  7. Cmentarz zespolony p.w. św. Bartłomieja, Jana, Piotra i Pawła przy al. ZwycięstwaMapka we Wrzeszczu, czynny w latach 1860-1956
  8. Cmentarz ewangelicki Lazaretu i Najświętszej Marii Panny przy al. ZwycięstwaMapka we Wrzeszczu, czynny w latach 1815-1946
  9. Cmentarz ewangelicki p.w. Bożego Ciała przy ul. 3 majaMapka w Śródmieściu, czynny w latach 1815-1956
  10. Cmentarz ewangelicki św. Barbary przy ul. BemaMapka na Siedlcach, czynny w latach 1850-1964
  11. Cmentarz nowy katolicki przy ul. StrzeleckiejMapka w Śródmieściu, czynny w latach 1822-1946
  12. Cmentarz katolicki w Emaus, po 1920 roku Ewangelicki Cmentarz Zbawiciela przy ul. StarodworskiejMapka na Siedlcach, czynny w latach 1781-1956
  13. Cmentarz bezwyznaniowy krematoryjny przy ul. TrauguttaMapka we Wrzeszczu, czynny w latach 1914-1966
  14. Cmentarz ewangelicki przy ul. WyzwoleniaMapka w Nowym Porcie, czynny w latach 1869-1947
  15. Cmentarz ewangelicki przy ul. CedrowejMapka na Ujeścisku, czynny w latach 1648 - 1961
  16. Cmentarz ewangelicki p.w. Chrystusa Króla przy ul. NowotnejMapka na Stogach, czynny w latach 1880-1946

Osoby, które pamiętają likwidację poniemieckich cmentarzy w Gdańsku, zachęcamy do podzielenia się w komentarzach swoimi wspomnieniami na temat jej przebiegu. Można również skontaktować się bezpośrednio z autorem artykułu: r.borowski@trojmiasto.pl. Rozważymy publikację najciekawszych relacji w formie artykułu.

Puste cmentarze w dzień Wszystkich Świętych

Opinie (167) ponad 20 zablokowanych

  • Po co (2)

    Te propagandowe wtręty o likwidowaniu śladów niemieckiego gdańska ??

    • 18 15

    • bo taka jest prawda historyczna

      • 9 2

    • a dlatego

      że to jest część dziedzictwa kulturowego i historycznego tej ziemi. Nie tylko sami Polacy tutaj mieszkali i tworzyli . Mieszkali też i tworzyli Niemcy. Część z nich była nacjonalistami ale nei wszyscy. Tylko to się w głowie nie mieści nacjonalistom

      • 3 0

  • Na ul. Słowackiego na przeciwko stacji BP (3)

    Jest cmentarz przed kościołem. Zapraszam na tyły kościoła do lasu. Ile tam jest porozwalanych grobów. I to kościół katolicki nie zabdal o groby wiernych. Za młodu można było znaleźć tam mnóstwo kości i czaszek, kiedy kościół był w remoncie (w sumie trwa to do dziś)

    • 30 1

    • Bo jeśli wierni tego nie sfinansują, to kościół palcem nie kiwnie. Nie po to gromadził fortunę, by ją w jakikolwiek sposób uszczuplać. Parafie to samofinansujące się jednostki. Dopóty dach przecieka, dopóki wierni nie zrzucą się na jego naprawę.

      • 4 1

    • Brak szacunku

      Kiedyś przyjechała koparka, wykopała kilka grobów, gdzie księdzu zbudowano garaże !!!

      • 5 0

    • Niektórzy twierdzą

      że przez zniszczenie starego, ceglanego kościółka i cmentarza, ten obecny kościół nigdy nie będzie ukończony.

      • 1 0

  • na cmentarzu, a nie jak znany polityk napisał:"cmętarz", (1)

    katolickim w Sopocie do późnych lat osiemdziesiątych były stare ponazist...., och, przepraszam: jakie ponazistowskie?, poniemieckie groby, zwykle dosyć ładne, choć zaniedbane. Nikt ich nie usuwał, chyba, że rodzina zmarłego przerabiała na bardziej współczesne. Katolicy dbali o tradycję, uszanowali pochowanych, mimo, że byli z narodu nazis..., jakiego nazistowskiego?, niemieckiego, który tyle dokuczył Polakom. Cmentarze komunalne były w latach 60/70-tych celem degermanizacji, nigdy katolickie.

    • 11 9

    • Tak się składa, że naziści byli katolikami! Pamiętasz jaką mieli inskrypcję na pasach!

      • 6 2

  • (2)

    Super pomysł z tymi nagrobkami. Swoją drogą ciekawe kiedy znikną współczesne cmentarze? Nic nie jest wieczne.

    • 16 1

    • Dokładnie. Za 100 lat po Łostowickim tylko tabliczka i park zostanie.

      • 2 1

    • Max 100 lat. Chyba , ze obca narodowosc nas przehmie to i szybciej

      • 2 1

  • prolife

    • 0 7

  • PISiaki otwierajcie cmentarze!

    • 13 13

  • Opinia wyróżniona

    Piaśnica (5)

    Dzisiaj można odwiedzić wielki cmentarz w lesie piaśnickim ,gdzie w 1939r. hitlerowcy zamordowali ok. 12 tyś. Polaków.W lesie jest pomnik, są groby pomordowanych,można zapalić znicz,podumać i pospacerować po lesie,skoro na inne cmentarze nam wejść nie wolno.

    • 84 0

    • Bylam tam kilka razy to takie miejsce zadumy,cisza i tylko ptaki slychać

      • 10 0

    • to samo w Granicznej Wsi

      • 6 0

    • Hitlerowcy... W sumie wymordowali pewnie jakieś 100.000 Polaków - Selbstschutz -niemiecka samoobrona -Volskdojcze

      I o tym trzeba kręcić filmy za pieniądze Polaków.
      Poszukajcie wspomnień w internecie o tych mordach. Dzieciom głowy rozbijali o pnie drzew...

      • 3 0

    • Większość ofiar Piaśnicy to Niemcy

      - nieuleczalnie psychicznie chorzy, zamordowani przez nazistów (przeważnie niemieckiego pochodzenia) w 1939 roku. Zwożono ich do miejsca stracenia z zakładów w całych północnych Niemczech. Prócz tego zostali tam rozstrzelani Polacy - osoby uznane przez nazistów za zagrożenie.

      • 5 7

    • Szpęgawsk

      Podobne miejsce jest w Szpęgawsku pod Starogardem Gdańskim.

      • 2 0

  • Ja spełnilem swoją powinność i poszedłem na groby. (3)

    Wszedlem przez płot od strony ul AK. Przy glownym wejsciu cm łostowickiego stoi straż miejska.

    • 12 9

    • (2)

      Konfederacja coście tak cicho...

      • 2 3

      • Cały czas jesteśmy głośni, a Wy dalej korki w uszach i klapki na oczach. (1)

        • 1 3

        • i maski na pyskach...

          • 1 1

  • to moze ja pomazemy w obronie praw czlowieka?

    • 0 10

  • 1. XI.

    A co z kirkutami? Tylko ten w Sopocie w jako takim stanie. Ot katolicka ideologia.

    • 12 1

alert Portal trojmiasto.pl nie ponosi odpowiedzialności za treść opinii.

Najczęściej czytane