• Kino
  • Mapa
  • Ogłoszenia
  • Forum
  • Komunikacja
  • Raport

Od Union-Theater do Heliosa. Krótka historia wrzeszczańskich kin

Jarosław Wasielewski
11 lutego 2023 (artykuł sprzed 1 roku) 
Opinie (169)
Tite's Hotel przy wrzeszczańskim rynku (vis a vis dzisiejszego CH Manhattan), w którym przez kilkanaście lat działało kino Kunst-Lichtspiele (dziś w miejscu budynku biegnie jezdnia al. Grunwaldzkiej w kierunku Gdyni). Fragment pocztówki z początku XX wieku (zbiory Krzysztofa Gryndera) Tite's Hotel przy wrzeszczańskim rynku (vis a vis dzisiejszego CH Manhattan), w którym przez kilkanaście lat działało kino Kunst-Lichtspiele (dziś w miejscu budynku biegnie jezdnia al. Grunwaldzkiej w kierunku Gdyni). Fragment pocztówki z początku XX wieku (zbiory Krzysztofa Gryndera)

"Bajka", "Zawisza", "Znicz" - nazwy te dużej części starszych czytelników portalu Trójmiasto.pl przypominają czasy, w których nie tylko nie było Netflixa, ale nawet samo wyjście do kina było nie lada wydarzeniem. Jednak historia kin we Wrzeszczu wykracza daleko poza te trzy przybytki X muzy.



Co dziś leci w kinie? Repertuar kin w Trójmieście



Pierwsza projekcja filmowa w Gdańsku odbyła się 20 października 1896 r. w Teatrze Wilhelma przy Długich Ogrodach, a więc zaledwie 10 miesięcy po pierwszym publicznym pokazie kinematografu braci Lumière w Paryżu.

Wielka sala Teatru Wilhelma w Gdańsku. To tu odbył się pierwszy w Gdańsku pokaz filmowy. Na fotografii pracownicy gazowni w czasie firmowego zjazdu, przełom lat 20. i 30. ubiegłego wieku. Wielka sala Teatru Wilhelma w Gdańsku. To tu odbył się pierwszy w Gdańsku pokaz filmowy. Na fotografii pracownicy gazowni w czasie firmowego zjazdu, przełom lat 20. i 30. ubiegłego wieku.
Natomiast pierwsze stałe kino w naszym mieście - Passage-Theater - powstało w 1908 r. Działało w dziś nieistniejącym pasażu łączącym dzisiejsze Wały Jagiellońskie z Targiem Węglowym (stąd jego nazwa). Wkrótce przybytki te zaczęły powstawać także w najdynamiczniej rozwijającym się gdańskim przedmieściu.

Sceny świetlne i pałace filmowe



Najpóźniej latem 1910 r. przy głównej ulicy Wrzeszcza (Hauptstrasse), dziś al. Grunwaldzka) otwarto Union-Theater, zaś jesienią 1912 r. - Lichtspielhaus Olympia. Żywot obu tych kin nie był jednak długi - podobnie jak kilku innych, które pojawiły się w kolejnych latach.

  • Reklama repertuaru kina Film-Palast w "Gazecie Gdańskiej" z 17 XI 1926 roku. Tego dnia wyświetlano m.in. hollywoodzki hit z bożyszczem kina niemego, Rudolfem Valentino, pt. "Monsieur Beaucaire" (pbc.gda.pl)
  • Reklama drugiego z wrzeszczańskich kin, Film-Palast, w księdze adresowej Gdańska z 1925 roku (pbc.gda.pl)
Złą passę udało się przełamać dopiero po uruchomionemu w 1917 r. Kronprinz-Lichtspiele (Kino im. Następcy Tronu). Mieściło się we wschodniej pierzei wrzeszczańskiego rynku, w budynku, w którym do ok. 1923 r. działał Tite's Hotel. Przybytek należący do niejakiego Richarda Seidlera mógł pomieścić 600 widzów. Wraz z końcem I wojny światowej i kresem panowania Hohenzollernów kino przemianowano na Kunst-Lichtspiele. Reklamowało się jako "największe i najlepsze gdańskie kino"; w każdy wtorek i piątek prezentowało nowy program.

Latem 1924 r. ten sam Richard Seidler otworzył po sąsiedzku - na rogu Rynku oraz Bahnhofstrasse, czyli dzisiejszej ul. Romana Dmowskiego - kino Film-Palast. To z kolei reklamowano jako "największe, najbardziej eleganckie kino na wschodzie Niemiec". Nie były to czcze przechwałki - dysponowało ono aż 900 miejscami. Do czasu wprowadzenia filmu dźwiękowego do wyświetlanego ruchomego obrazu przygrywała orkiestra.



Co ciekawe, już w międzywojennym Gdańsku znano popularny współcześnie model biznesowy, w którym kina należą do jednej sieci. W Wolnym Mieście było to przedsiębiorstwo Vereinigte Danziger Lichtspiele (Zjednoczone Kina Gdańskie), będące własnością Willy'ego Kuschela. W 1927 r. nabyło ono oba wrzeszczańskie kina, powiększając sieć do sześciu kin z 13 działających wówczas w Gdańsku i Sopocie. W ten sposób stała się najważniejszą tego typu firmą na ówczesnych wschodnich ziemiach niemieckich. Kunst-Lichtspiele oraz Film-Palast działały nieprzerwanie do lat drugiej wojny.

Repertuar Zjednoczonych Kin Gdańskich (Vereinigte Danziger Lichtspiele) w "Gazecie Gdańskiej" z 12 IX 1928 roku (pbc.gda.pl) Repertuar Zjednoczonych Kin Gdańskich (Vereinigte Danziger Lichtspiele) w "Gazecie Gdańskiej" z 12 IX 1928 roku (pbc.gda.pl)

Od "Znachora" do "Krzyżaków"



Wraz z zakończeniem działań wojennych w Gdańsku i przejęciem miasta przez polską administrację zakończyła się era prywatnych kin. Te zostały upaństwowione, a ich repertuar zaczął być ustalany centralnie, tak by przede wszystkim wspierał propagandowo ideologię nowego porządku społeczno-politycznego. Nie stało się to jednak od razu.

Pierwszy seans filmowy w polskim Gdańsku odbył się już 6 lipca 1945 r. w dawnym Roxy-Lichtspiele w Oliwie, przemianowanym na Kino Polonia (od 1952 r. Kino Delfin).

Nieistniejące kino "Delfin" przy ul. Opata Rybińskiego 11 w Oliwie. Nieistniejące kino "Delfin" przy ul. Opata Rybińskiego 11 w Oliwie.
Natomiast pierwszym kinem uruchomionym we Wrzeszczu było Kino Bajka, otwarte 7 kwietnia 1946 r. w budynku dawnego ewangelickiego domu parafialnego przy ul. Jaśkowa Dolina.

Mało znana historia budynku dawnego kina Mało znana historia budynku dawnego kina "Bajka"

Ilustracja przedstawiająca dom spotkań ewangelików we Wrzeszczu, później przebudowany na kino, zamieszczona w gazecie "Danziger Neuste Nachrichten" z 1933 r. Ilustracja przedstawiająca dom spotkań ewangelików we Wrzeszczu, później przebudowany na kino, zamieszczona w gazecie "Danziger Neuste Nachrichten" z 1933 r.
Pierwszym obrazem tam wyświetlanym był przedwojenny polski dramat "Znachor".

Przedwojenny plakat promujący polski film "Znachor" (filmweb.pl) Przedwojenny plakat promujący polski film "Znachor" (filmweb.pl)
Z kolei 15 marca 1947 r. otwarto Kino Capitol, urządzone w dawnym ewangelickim kościele św. Pawła przy ul. Karola Szymanowskiego. To ostatnie było duże - mogło pomieścić ponad 1 tys. widzów. Podczas pierwszego seansu zaprezentowano francuski dramat kostiumowy z 1942 r. pt. "Pontcarral".

Większe zmiany w krajobrazie wrzeszczańskich kin przyniosła dopiero końcówka kolejnej dekady. Najpierw w czerwcu 1957 r. w budynku kasyna oficerskiego w koszarach przy ul. Słowackiego otwarto kino Garnizonowe na 260 miejsc (kilka lat później przemianowane na Kino Zawisza).

Pod koniec kwietnia 1958 r. natomiast Kino Capitol - przemianowane w międzyczasie na Zetempowiec, a następnie na Znicz - zostało ponownie otwarte jako pierwsze kino panoramiczne w Gdańsku.

Historia budynku, w którym działało kino Znicz Historia budynku, w którym działało kino Znicz
Pierwszym filmem wyświetlanym w tym formacie był "Kurier carski" z 1956 r. - włosko-francusko-niemiecko-jugosłowiańska ekranizacja powieści "Michał Strogow" Juliusza Verne'a, zrealizowana w kolorze.

Polski plakat promujący film "Kurier carski" (filmweb.pl) Polski plakat promujący film "Kurier carski" (filmweb.pl)
Wiosną 1961 r. szeroki ekran uzyskało także przebudowane kino Bajka. Jego działalność zainaugurowano pokazem PRL-owskiej superprodukcji, zrealizowanej w kolorze - słynnymi "Krzyżakami" Aleksandra Forda.

Plakat promujący film Krzyżacy autorstwa Romana Cieślewicza (filmweb.pl) Plakat promujący film Krzyżacy autorstwa Romana Cieślewicza (filmweb.pl)

Kinowe efemerydy



Poza wymienionymi powyżej w okresie PRL-u we Wrzeszczu działały okresowo także kina świetlicowe i przyzakładowe. Pierwszym było otwarte w sierpniu 1950 r. w świetlicy gdańskiego okręgu Towarzystwa Przyjaźni Polsko-Radzieckiej przy ul. Sobótki 15Mapka Kino Przyjaźń, wyświetlające dokonania kinematografii ZSRS.

Drugim - letnie kino plenerowe, działające przez kilka sezonów począwszy od 1957 r. na stadionie Lechii przy ul. Romualda TrauguttaMapka.

Trzecim było istniejące w latach 1957-1976 przyzakładowe Kino Tramwajarz, urządzone w budynku należącym do zajezdni przy ul. Wita StwoszaMapka, zaś czwartym - działające krótko na początku lat 60. w Młodzieżowym Domu Kultury w dawnym Dworze Kuźniczki przy ul. Wajdeloty młodzieżowe Kino Jagienka.
  • Repertuar gdańskich kin w "Dzienniku Bałtyckim" z 20 III 1962 roku (bibliotekacyfrowa.eu)
  • Repertuar gdańskich kin w "Dzienniku Bałtyckim" z 3-4 VI 1989 roku (bibliotekacyfrowa.eu)


Nie tylko "Avengersi"



Bajka, Zawisza i Znicz przeżyły PRL i dotrwały do lat 90. Jednak koniec tejże dekady i z jednej strony popularność płyt DVD oraz internetu, a z drugiej wejście na polski rynek tzw. multipleksów sprawiły, że tradycyjne kina zaczęły wymierać. Znicz i Zawiszę zamknięto w 2002 r., Bajkę - w 2003 r.

Pierwszym kinem wielosalowym w Gdańsku było Multikino. Wzniesione od zera na działce obok Opery Bałtyckiej i otwarte pod koniec 2000 r., oferuje 10 sal i 2810 miejsc.

Multikino przy al. Zwycięstwa na zdjęciu z 2003 r. Multikino przy al. Zwycięstwa na zdjęciu z 2003 r.
W październiku 2016 r. wraz z Galerią Metropolia otwarto drugi multipleks w dzielnicy - siedmiosalowe kino sieci Helios.

Najmłodszym kinem we Wrzeszczu jest Helios, działający w Galerii Metropolia. Najmłodszym kinem we Wrzeszczu jest Helios, działający w Galerii Metropolia.
Na szczęście wcześniej władze miasta zadbały o miłośników kina niezależnego, z ambicjami. Jesienią 2001 r. z historycznego śródmieścia przeniesiono do przebudowanej dawnej zajezdni technicznej w pobliżu stacji SKM Gdańsk Zaspa klub Żak wraz z zasłużonym dla rozwoju lokalnej kultury filmowej (utworzonym jeszcze w 1957 r.) kinem studyjnym.

Sala kinowa w klubie Żak. Sala kinowa w klubie Żak.

W 2021 r. kanadyjska ekipa filmowa realizowała we Wrzeszczu nagrania do programów dokumentalnych o II wojnie światowej.

O autorze

autor

Jarosław Wasielewski

badacz i popularyzator historii Gdańska, autor bloga poświęconego w całości przeszłości i teraźniejszości Wrzeszcza.

Miejsca

Opinie wybrane

Wszystkie opinie (169)

alert Portal trojmiasto.pl nie ponosi odpowiedzialności za treść opinii.

Najczęściej czytane