Rzeź Gdańska. Krwawa woda, ale nie w Raduni

Marcin Stąporek

13 listopada 2011 (artykuł sprzed 12 lat)

Opinie (158)

Najnowszy artykuł na ten temat Zamek w Gdańsku. Wciąż fascynuje i wywołuje dyskusje

Nocna napaść krzyżaków – ilustracja do opowiadania Ewy Szelbug-Zarembiny, „Płomyk” nr 23, 1933 r.

Współczesny „krzyżak” podczas turnieju rycerskiego, rozgrywanego w miejscu, gdzie wznosił się gród gdański, a następnie zamek komtura krzyżackiego.

Ujście Raduni do Motławy w Krępcu niedaleko Gdańska.

Dokładnie 703 lata temu, 13 listopada 1308 roku, doszło do tzw. "Rzezi Gdańska". Wbrew ludowej opowieści wody Raduni nie spłynęły jednak krwią, bo rzeka... nie płynęła wtedy przez miasto.

W 1308 r. skomplikowane gry polityczne, w których uczestniczyło pomorskie rycerstwo, skupione wokół możnego rodu Święców i niechętne rządom Władysława Łokietka, margrabiowie Brandenburgii, sympatyzujący z nimi mieszczanie gdańscy (w większości niemieckiego pochodzenia), wierni Łokietkowi rycerze pochodzący z Pomorza i innych dzielnic Polski, a także wojska zakonu krzyżackiego, doprowadziły w efekcie do gwałtownych wydarzeń, znacznych zniszczeń miasta i śmierci trudnej do ustalenia liczby jego mieszkańców. Te zdarzenia określane są zwykle jako Rzeź Gdańska.

W wielu nowożytnych tekstach, wspominających to wydarzenie, przywołuje się tekst kołysanki, opublikowanej po raz pierwszy w poemacie Hieronima Derdowskiego "O panu Czôrlińscim co do Pucka po sece jachôł", ułożonym w 1880 r. Żona tytułowego bohatera, usypiając córeczkę, śpiewa:

Ziuziu, ziuziu, corulenko,
Zabilë cy ojca w rënku,
Zabilë go ze drudzimi
Toporami żelaznymi.
A w Raduni krwawô woda,
Szkoda ojca, żëcô szkoda!
(...)
Wiónek bierzesz do dóm sobie,
Kładzesz go na tatci grobie!
Klęcząc modlisz sę za ojca,
Co go zabił Krziżôk zbójca.
A w Raduni krwawô woda,
Szkoda ojca, żëcô szkoda!

Sam Derdowski twierdził, jakoby motyw ten zaczerpnął z autentycznej kołysanki, od stuleci śpiewanej przez kaszubskie niańki. Najpoważniejsi badacze, jak np. prof. Jan Stanisław Bystroń, brali te zapewnienia za dobrą monetę i dochodzili do wniosku, że jest to relikt ludowej pieśni posiadającej walor przekazu historycznego.

Dzięki uznaniu przez autorytety naukowe, kołysanka pani Czôrlińskiej weszła do literatury i do zbiorowej świadomości Polaków. Da się nawet zaobserwować pojawianie się w obiegu różnych wariantów tekstu, co wiązało się ze zmianą kaszubszczyzny Derdowskiego na standardowy język polski (by uzyskać lepszy rym do "rynku", zmieniono "córuleńko" na "mały synku"), a czasem z jej niezrozumieniem - u niektórych autorów, zamiast poprawnego "życia szkoda" przeczytać można "że co szkoda".

Legenda o autentyczności kołysanki jest żywotna po dziś dzień. Tymczasem całkiem dobrą przesłanką, pozwalającą zdemaskować ją jako nowożytny apokryf, jest powracająca refrenem krwawa woda Raduni. Autor pieśni miał niejakie pojęcie o topografii wydarzeń z 1308 r. i widocznie kojarzył, że wchodzące w grę miejsca - Zamczysko, Osiek, okolice kościoła św. Katarzyny na Starym Mieście zobacz na mapie Gdańska

- położone są w pobliżu czy wręcz nad Kanałem Raduni (potocznie, acz nieściśle, zwanym przez wielu Radunią). Zabrakło mu jednak wiedzy o tym, że kanał ów został wykopany dopiero w okresie panowania krzyżackiego, a właściwa Radunia wpadała w 1308 r. do Motławy w Krępcu, kilka kilometrów na południe od ówczesnego Gdańska zobacz na mapie Gdańska

.

Jak podaje prof. Jerzy Samp, już w 1892 r. "Dr Nadmorski" (pseudonim Józefa Łęgowskiego) wskazywał, iż Derdowski skopiował w rzeczywistości fragment rozpowszechnionej w całych Prusach Zachodnich rzewnej ballady o pewnej pannie ze Starogardu, którą niefortunny kochanek porwał rodzinie i wywiózł aż do Krakowa. Bracia uprowadzonej odnaleźli ich tam i w karczmie przy Rynku dokonali krwawej pomsty za uwiedzenie dziewczyny. Ona sama nad zwłokami zamordowanego nuci pieśń - kołysankę dla mającego dopiero przyjść na świat potomka:

Lulu, lulu, mój synulu,
Zabili ojca na rynulu,
Zabili go wujaszkowie,
Twojej matki braciszkowie.

Nie miejmy jednak pretensji do Hieronima Derdowskiego - nic nie wskazuje, by on sam traktował swój utwór jako coś więcej, niż "łgôrstwa" - wskazuje na to choćby otwierająca Pana Czôrlińsciego, żartobliwa, kierowana do Józefa Ignacego Kraszewskiego, dedykacja.

Ile ofiar Rzezi Gdańska?

Źródła wahają się między 10 tys. ofiar w bulli papieża Klemensa V z 1310 r. a 15-16 "rabusiów" do których zabicia gotowi byli przyznać się krzyżacy. Ponieważ papież w tym czasie na zlecenie króla Francji rozprawiał się z templariuszami, mógł więc być zainteresowany pokazaniem w złym świetle bratniego im zakonu. Krzyżacy, ze zrozumiałych względów, też mataczyli, a poza tym nie mieli interesu w liczeniu ofiar. Pierwszy tom "Historii Gdańska" (prof. Kazimierz Jasiński) przyjmuje "nie mniej niż 60, nie więcej niż kilkaset osób". W tej liczbie kilkunastu znaczniejszych rycerzy (to może być właśnie tych 15-16 wspomnianych przez świadków krzyżackich).

***
Korzystałem z eseju Jerzego Sampa pt. "Masakra gdańska i krwawa woda", zawartego w zbiorze tegoż autora pt. "Z woli morza. Bałtyckie mitopeje", wyd. Zrzeszenie Kaszubsko-Pomorskie, Gdańsk 1987.

Fragment poematu "O panu Czôrlińscim co do Pucka po sece jachôł" cytowany według: Tadeusz Lipski, "Remusowi króm. Wypisy z literatury kaszubskiej dla nauczycieli języka polskiego", wyd. Zrzeszenie Kaszubsko-Pomorskie, Gdańsk 1990.

O autorze

Opinie (158) ponad 10 zablokowanych

Sortowanie
- Od najstarszych
- Od najnowszych

Zgłosiłeś tę opinię do moderacji -
2011-11-14 14:23

PRAWDA JEST TAKA, ŻE TO (3)

ROSJANIE PALILI I GWAŁCILI ! ZAPYTAJCIE SWOICH RODZICÓW I DZIADKÓW I NIECH WAM SZCZERZE ODPOWIEDZĄ !

gdańszczanin
12 lat
- 5 4
Twoja opinia

Zmień treść

ROSJANIE PALILI I GWAŁCILI ! ZAPYTAJCIE SWOICH RODZICÓW I DZIADKÓW I NIECH WAM SZCZERZE ODPOWIEDZĄ !
Regulamin dodawania opinii
- Zgłosiłeś tę opinię do moderacji -
  2011-11-14 14:27
  
  rodzice i dziadkowie (2)
  
  spi...yli stąd do Niemiec. Jakich dziadków i rodziców? Dziadkowie walczyli w Powstaniu Warszawskim, inni szli od Lenina do Berlina i tłukli szwabów na równi z Rosjanami.
  
  he, he
  12 lat
  - 4 3
  Twoja opinia
  
  Zmień treść
  
  spi...yli stąd do Niemiec. Jakich dziadków i rodziców? Dziadkowie walczyli w Powstaniu Warszawskim, inni szli od Lenina do Berlina i tłukli szwabów na równi z Rosjanami.
  Regulamin dodawania opinii
  - Zgłosiłeś tę opinię do moderacji -
    2011-11-14 17:19
    
    Ta a jeszcze inni zgineli na syberi (1)
    
    ucz się histori !
    
    wnuk sybiraka
    12 lat
    
    5 0
    
    Twoja opinia
    
    Zmień treść
    
    ucz się histori !
    Regulamin dodawania opinii
    - Zgłosiłeś tę opinię do moderacji -
      
      2011-11-14 18:00
      
      Dziękuję za radę
      
      już się wziąłem za naukę historii. .I oto, czego się nauczyłem: Wynika z niej, że ruski i niemcy jednakie. I chwała Bogu, nie ma tu w Gdańsku ani jednych, ani drugich (pomijam tych pojedyńczych kryptozwolenników narodowego socjalizmu, którzy produkują się tu broniąc Krzyżaków, których nijak się bronić nie da (przynajmniej biorąc pod uwagę podstawy nauki chrześcijańskiej)
      
      he, he
      12 lat
      
      4 2
      
      Twoja opinia
      
      Zmień treść
      
      już się wziąłem za naukę historii. .I oto, czego się nauczyłem: Wynika z niej, że ruski i niemcy jednakie. I chwała Bogu, nie ma tu w Gdańsku ani jednych, ani drugich (pomijam tych pojedyńczych kryptozwolenników narodowego socjalizmu, którzy produkują się tu broniąc Krzyżaków, których nijak się bronić nie da (przynajmniej biorąc pod uwagę podstawy nauki chrześcijańskiej)
      Regulamin dodawania opinii
Zgłosiłeś tę opinię do moderacji -
2011-11-14 16:44

Grzebanieb w historii ?łajnach/ to specjalite

d< amazon prawicy Marny wasz los! Potem sie dziwicie z młodzi wam daja POPALIC ?? Macie co chcecie ! Warcholstwo nazywane patriotyzmem......

Seppuku
12 lat
- 0 6
Twoja opinia

Zmień treść

d< amazon prawicy Marny wasz los! Potem sie dziwicie z młodzi wam daja POPALIC ?? Macie co chcecie ! Warcholstwo nazywane patriotyzmem......
Regulamin dodawania opinii
Zgłosiłeś tę opinię do moderacji -
2011-11-14 22:02

Niemcy zrobili Mordobicie Polakom zgodnie z Polskim Prawem i zwolniono ich z Aresztu.

To już nie ostatnie mordobicie Polaków jakie zgotowali im Kochani Niemcy.Ciekawe kiedy teraz będzie następne Mordobicie Polaków.

By się żyło
12 lat
- 2 3
Twoja opinia

Zmień treść

To już nie ostatnie mordobicie Polaków jakie zgotowali im Kochani Niemcy.Ciekawe kiedy teraz będzie następne Mordobicie Polaków.
Regulamin dodawania opinii
Zgłosiłeś tę opinię do moderacji -
2011-11-14 23:19

Nie jestem przekonany do nieautentycznosci tekstu piosenki

W tekscie spisanym w jezyku kaszubskim pojawia sie nazwa rzeki- Radunia bo to najwieksza rzeka na Kaszubach. Uzycie nazwy "Motlawa" byłaby niezrozumiala i obca dla sluchaczy/autochtonow z centrum Kaszub.Druga sprawa, ze autorowi tekstu piosenki moglo chodzic o mityczna rzeke Eridan utozsamiana z Radunia i Motlawa. Ostatnia sprawa, w tekscie nazwa Motlawy mogla byc zmieniona na Radunia ze wzgledu na lepszy rym/rytm.Mysle, ze autentycznosc kolysanki nie jest zagrozona przez ten (bardzo ciekawy) artykul.

12 lat
- 1 3
Twoja opinia

Zmień treść

W tekscie spisanym w jezyku kaszubskim pojawia sie nazwa rzeki- Radunia bo to najwieksza rzeka na Kaszubach. Uzycie nazwy "Motlawa" byłaby niezrozumiala i obca dla sluchaczy/autochtonow z centrum Kaszub.Druga sprawa, ze autorowi tekstu piosenki moglo chodzic o mityczna rzeke Eridan utozsamiana z Radunia i Motlawa. Ostatnia sprawa, w tekscie nazwa Motlawy mogla byc zmieniona na Radunia ze wzgledu na lepszy rym/rytm.Mysle, ze autentycznosc kolysanki nie jest zagrozona przez ten (bardzo ciekawy) artykul.
Regulamin dodawania opinii
Zgłosiłeś tę opinię do moderacji -
2015-03-25 17:47

Rzez Gdanska

Polecam lektore Pawła Jasienicy-Polska Piastow

henio
9 lat
- 0 0
Twoja opinia

Zmień treść

Polecam lektore Pawła Jasienicy-Polska Piastow
Regulamin dodawania opinii
Zgłosiłeś tę opinię do moderacji -
2015-03-25 17:51

Rzez Gdanska

Bodaj ze w dziale -Rozbicie Dzielnicowe

henio
9 lat
- 0 0
Twoja opinia

Zmień treść

Bodaj ze w dziale -Rozbicie Dzielnicowe
Regulamin dodawania opinii