Pomiędzy Letnicą a Nowym Portem znajduje się ogromna, otoczona metalowym płotem łąka. Jeszcze w latach 80. w jej miejscu znajdowało się jezioro o powierzchni niemal 40 hektarów. Jak to możliwe, że tak duży zbiornik całkowicie zniknął w ciągu zaledwie kilku dekad? Poznajcie historię nieistniejącego jeziora Zaspa.
Ul. Na Zaspę (pomiędzy kanałem portowym na wschodzie i Zespołem Szkół nr 5 na zachodzie) jest jedną z najdłuższych w Nowym Porcie. Obecna nazwa arterii, nadana po zakończeniu II wojny światowej, jest luźnym tłumaczeniem niemieckiej nazwy "Sasperstraße", którą można by przetłumaczyć dosłownie jako ul. Zaspowa albo ul. Zaspiańska.
Jak nietrudno się domyślić, nazwa ulicy w Nowym Porcie jest etymologicznie powiązana z Zaspą, czyli dzielnicą powstałą na terenie zamkniętego w 1974 roku lotniska. Sęk w tym, że Nowy Port nie graniczy z Zaspą. Ba, pomiędzy dzielnicami znajduje się przecież wcale niemałych rozmiarów Brzeźno.
Pokłosie błędnego tłumaczenia?
Wydawałoby się, że powojenne, polskie władze Gdańska nadały ulicy niefortunną nazwę. Ot, kolejny błąd, podobny do tego, dzięki któremu największa gdańska nekropolia zawdzięcza swą nazwę. Obecna nazwa ul. Łostowickiej jest błędnym tłumaczeniem niemieckiej nazwy Wonnebergweg, którą należało przetłumaczyć jako Ujeściską. Wonnenberg to bowiem nazwa, którą do 1945 roku nosiło Ujeścisko, a nie Łostowice.
Ulica w Nowym Porcie, która wbrew nazwie nie prowadzi na Zaspę, to jednak nie wszystko. W Letnicy znajduje się bowiem nieczynny od wielu lat przystanek Szybkiej Kolei Miejskiej - Gdańsk Zaspa Towarowa. Ów przystanek nie tylko nie leży na Zaspie, ale jest oddzielony od niej terenami Wrzeszcza.
Gdzie Letnica, a gdzie Zaspa?
Do 1973 roku, stacja kolejowa pod Czerwonym Wiaduktem nazywała się po prostu Gdańsk Zaspa. Jej nazwę zmodyfikowano w związku z przemianowaniem przystanku Gdańsk Lotnisko, który zmienił nazwę właśnie na Gdańsk Zaspa i nazywa się tak do dzisiaj. O co w tym wszystkim chodzi?
Aby odpowiedzieć na to pytanie, wystarczy spojrzeć na stare mapy Gdańska. Zarówno nazwa ulicy w Nowym Porcie, jak i nazwa nieczynnego obecnie przystanku SKM nie pochodzą bowiem od dzielnicy Zaspa, ale od jeziora o tej samej nazwie. Jezioro Zaspa znajdowało się niegdyś pomiędzy Letnicą a Nowym Portem, w kwartale wyznaczonym ulicami Marynarki Polskiej, Wyzwolenia, Letnicką i Starowiejską .
Starorzecze albo pamiątka po powodzi
Użyty w poprzednim zdaniu czas przeszły nie jest pomyłką. Po jeziorze Zaspa nie ma już praktycznie żadnego śladu, nie licząc oczywiście mylących, wspomnianych wcześniej nazw. Należący od wielu lat do spółki EDF Polska teren, na którym znajdowała się Zaspa, jest obecnie ogromnym, ogrodzonym drucianym płotem i porośniętym bujną trawą i krzewami placem. Jak to możliwe, że liczący niemal 40 hektarów zbiornik zniknął z powierzchni ziemi?
Zanim to wyjaśnimy, prześledźmy pokrótce historię jeziora Zaspa. Pierwsze zapiski, dotyczące akwenu pomiędzy wybrzeżem Bałtyku a ujściem Wisły, pochodzą z XIII wieku. Wszystko wskazuje na to, że jezioro było starorzeczem pobliskiej rzeki, czyli fragmentem jej byłego koryta albo pozostałością po ogromnej powodzi, czyli tymczasowym, wyżłobionym przez nadmiar wody ujściem.
Dobra oliwskich cystersów
W 1238 roku jezioro zostało przekazane przez księcia Świętopełka zakonowi cystersów, którzy po dziś dzień stacjonują w Oliwie i sprawują posługę w tamtejszej katedrze. Oprócz tego, władający Pomorzem książę udzielił cystersom prawa połowu ryb w Zaspie. W związku z tym, w ciągu kilku lat przedsiębiorczy zakonnicy zbudowali nad brzegiem Zaspy osadę rybacką, a mieszkający w niej rybacy trudnili się połowem śledzi.
To właśnie od tej osady wzięła się nazwa dzisiejszej dzielnicy - Zaspy. Osada przejęła bowiem nazwę od jeziora, nad brzegiem którego powstała, a od niej nazwano w ten sam sposób wszystkie tereny, leżące pomiędzy jeziorem a Oliwą.
Na północno-zachodnim brzegu jeziora wzniesiono zaś siedzibę klasztornego nadzorcy. Wysłannicy cystersów urzędowali tutaj aż do początku XIX wieku, kiedy to zakon uległ kasacie, a jego majątek został rozdzielony pomiędzy władze Gdańska a króla Prus. Warto wspomnieć, że prowadząca do budynku nadzorcy droga, biegła śladem dzisiejszej ul. Wyzwolenia.
Nieudane plany utworzenia morskiego portu wojennego
Choć z upływem każdego stulecia obszar Zaspy kurczył się, jezioro, niemal do samego końca swojego istnienia, było połączone z Wisłą dość szerokim odpływem, zwanym Gardzielą, który uchodził do rzeki w okolicach ul. Starowiślnej. Z tego powodu, przebywający w Gdańsku w czerwcu 1807 roku, cesarz Napoleon, który przybył tutaj wkrótce po zdobyciu miasta przez wojska francuskie, wpadł na pomysł, aby zbudować nad jeziorem wojenny port zimowy.
Jednak ten plan (podobnie jak podbicie Rosji przez Francuzów) nigdy nie został zrealizowany. Choć po zakończeniu wojen napoleońskich, władze Prus również planowały zbudować tutaj port, w którym okręty mogłyby cumować zimą, także i tym razem plany nie zostały zrealizowane.
Powódź połączyła jezioro z Bałtykiem
W kwietniu 1829 roku, podczas największej w dziejach powodzi, Wisła po raz kolejny przelała się przez jezioro i wyżłobiła krótkotrwałe połączenie Zaspy z Bałtykiem. Długie na kilkaset metrów i głębokie na ok. 5 m. ujście, przebiegało przez tereny obecnego Brzeźna i kończyło się tuż za tamtejszymi wydmami.
Efemeryczna odnoga Wisły szybko zarosła i zniknęła w ciągu zaledwie kilku dziesięcioleci. Obecnie, podobnie jak po samym jeziorze, nie ma już po niej praktycznie żadnego śladu. Ostatnią pamiątką po ujściu były niewielkie stawy, zlokalizowane pomiędzy Zaspą a Bałtykiem, które po raz ostatni zostały oznaczone na na planach z przełomu XIX i XX wieku.
Gruzowisko spalonego Danzig
Po 1945 roku, a więc po włączeniu Gdańska w granice powojennej Polski, nowe władze miasta przetłumaczyły niemiecką nazwę jeziora Sasper See na Zaspa. Nie zdecydowano się ani na dosłowne tłumaczenie - "Jezioro Zaspowe", ani na całkowicie nową - i przede wszystkim nieprawidłową "Letniewski Staw".
I to właśnie wkrótce po zakończeniu II wojny światowej rozpoczął się powolny proces planowanej likwidacji jeziora. Już w pierwszych miesiącach po zdobyciu Gdańska przez Armię Czerwoną i Wojsko Polskie, zaczęto zrzucać na dno Zaspy, nie nadające się do powtórnego wykorzystania, gruzy zburzonego miasta. Po ponad 70 latach, nie sposób już określić, ile ton potłuczonych cegieł i betonu zostało tutaj zatopionych.
Choć proces wsypywania gruzów ze zniszczonego Gdańska nie doprowadził do likwidacji jeziora Zaspa, to spowodował fatalny w skutkach precedens. Wielki na niemal 40 hektarów akwen zaczęto traktować jako śmietnik, do którego można wrzucać praktycznie wszystko. Nic dziwnego, że Zaspa zaczęło coraz bardziej zarastać i zamulać.
Mimo tego, aż do końca lat 60. jezioro Zaspa było miejscem chętnie odwiedzanym przez okolicznych mieszkańców. Jak wspominają najstarsi mieszkańcy pobliskiego Brzeźna, Letnicy czy Nowego Portu, na powierzchni jeziora wciąż rosły lilie wodne, a okoliczne mokradła zamieszkiwały setki przeróżnych ptaków. Wielu ludzi przychodziło tutaj łowić ryby, w tym - podobno ogromne - szczupaki, polować na kaczki, a nawet kąpać się, choć do piaszczystych plaż Bałtyku było stąd naprawdę niedaleko.
Miliony ton popiołów, czyli Zaspa znika
Historia Zaspy rozstrzygnęła się w 1970 roku. Wtedy to jezioro przeszło na własność gdańskiej elektrociepłowni, która zaczęła zrzucać do niego swoje popioły. Składowanie odpadów paleniskowych, które całkowicie wypełniły dawne jezioro, zakończyło się dopiero w 2011 roku. Łącznie, w ciągu ponad czterech dekad, złożono tu ponad 2 mln ton popiołów.
W jaki sposób transportowano odpady? Wbrew pozorom nie zwożono ich tutaj ciężarówkami. Popioły mieszano z wodą już w elektrociepłowni, a otrzymaną w ten sposób mieszaninę pompowano rurociągami bezpośrednio do jeziora.
- W latach 1970 - 2011 na składowisku składano mieszaniny popiołowo-żużlowe, czyli odpady inne, niż niebezpieczne. Składowisko, zgodnie z Miejscowym Planem Zagospodarowania Przestrzennego, jest nadal składowiskiem czynnym, w trakcie eksploatacji, jednak od 1 października 2011 r., tj. od uruchomienia zbiorników magazynowych, nie odprowadza się nowych popioło-żużli - wyjaśnia Katarzyna Dudzin, główny specjalista ds. komunikacji w spółce EDF Polska. Gigantyczna, ogrodzona łąka
Teren dawnego jeziora, wbrew temu co można zobaczyć na zdjęciach lotniczych sprzed zaledwie kilku lat, stanowi obecnie gigantyczną łąkę. Nie pozostało ani jedno miejsce, które byłoby wypełnione wodą. W ciągu ostatnich kilku lat, miliony ton popiołów przykryto ziemią, która została obsiana trawą.
- Składowisko w Letnicy poddane zostało rekultywacji i w całości jest zabezpieczone technicznie. Zostało obsiane trawą i jest całkowicie bezpieczne dla mieszkańców. Na bieżąco jest monitorowane - zapewnia Dudzin.
Była realna szansa na przetworzenie popiołów
Kilka lat temu, w związku z budową obecnego Stadionu Energa Gdańsk, narodził się pomysł odtworzenia jeziora. Choć brzmiało to dosyć fantastycznie, nie było to całkowicie pozbawione sensu. Dlaczego? Wbrew pozorom, miliony ton pozostałości z elektrociepłowni można by przetworzyć na materiał budowlany, który wykorzystuje się m. in. do produkcji betonów, budowy dróg czy wałów przeciwpowodziowych.
Niewiele brakowało, a wizja przywrócenia jeziora Zaspa na mapie Gdańska zaczęłaby nabierać realnych kształtów. Inwestor z Wrocławia planował na terenie dawnego jeziora budowę zakładu zajmującego się przetwórstwem ubocznych produktów spalania. Zamiast kompletnie nieopłacalnego, a wręcz bezcelowego wywiezienia stąd 2 mln ton popiołów, można było je w ciągu kilku lat przetworzyć z zyskiem, a zwolniony w ten sposób teren ponownie napełnić wodą.
Niestety, ze względu na protesty okolicznych mieszkańców, którzy twierdzili, że zakład będzie zagrożeniem dla ich zdrowia, władze Gdańska nie wydały zgody na budowę zakładu.
Obecnie nie ma już szans na odtworzenie jeziora
Czy jest jeszcze szansa, aby pomiędzy Letnicą a Nowym Portem ponownie pojawiło się jezioro Zaspa? Wątpliwe. Właściciel terenu enigmatycznie wyjaśnia, że wszystko zależy od woli włodarzy Gdańska. Dopóki władze miasta nie wyłożą choć części kwoty, potrzebnej do odtworzenia jeziora, 2 mln ton popiołów nadal będzie zalegać pomiędzy Letnicą a Nowym Portem.
- Decyzja co do przyszłości tego terenu będzie na pewno wypracowana wspólnie z Miastem. Dzisiaj, zgodnie z Miejscowym Planem Zagospodarowania Przestrzennego, obszar ten pełni funkcję przemysłową - mówi Dudzin. Aby dowiedzieć się, czy jest szansa na odtworzenie jeziora Zaspa, skontaktowaliśmy się z Urzędem Miejskim oraz Biurem Rozwoju Gdańska. Urzędnicy odesłali nas jednak do właściciela terenu.
Pamiętam to jeziorka,jeszcze jako mały dzieciak się tam kąpałem ,stare czasy (6)
Teraz Malediwy i Bahamy
Szpilek
7 lat
1715
Twoja opinia
Zmień treść
Zgłosiłeś tę opinię do moderacji -
2016-08-08 12:07
szpilek debilek podszywka (3)
Szpilek
7 lat
96
Twoja opinia
Zmień treść
Zgłosiłeś tę opinię do moderacji -
2016-08-08 12:24
Nie podszywajcie się pode mnie (2)
Szpilek
7 lat
45
Twoja opinia
Zmień treść
Zgłosiłeś tę opinię do moderacji -
2016-08-08 13:59
a jaja koko dzambo mużynka bambo (1)
szpilekowa ewa
7 lat
60
Twoja opinia
Zmień treść
Zgłosiłeś tę opinię do moderacji -
2016-08-11 22:44
Jezu, co za Szpilkowy bełkot... Szpilki się rozsypały - cy cuś?...
powodzianka z Dolnego Wrzeszcza
7 lat
20
Twoja opinia
Zmień treść
Zgłosiłeś tę opinię do moderacji -
2016-08-08 13:20
(1)
a ja zimą po zamarżniętej tafli na łyzwach jeżdzilem
7 lat
50
Twoja opinia
Zmień treść
Zgłosiłeś tę opinię do moderacji -
2016-08-08 15:52
Wspomnienia.
A ja pamiętam jak zbierałem rzęśl którą karmiliśmy kaczki.
Boguslaw
7 lat
50
Twoja opinia
Zmień treść
Zgłosiłeś tę opinię do moderacji -
2016-08-08 11:46
Jezioro się przeniesie w inne miejsce. (1)
A tam powstaną bloki.
7 lat
611
Twoja opinia
Zmień treść
Zgłosiłeś tę opinię do moderacji -
2016-08-08 21:58
I galeria "Na Zaspę"
7 lat
41
Twoja opinia
Zmień treść
Zgłosiłeś tę opinię do moderacji -
2016-08-08 11:50
trójmiejskie urzędy (3)
"Aby dowiedzieć się, czy jest szansa na odtworzenie jeziora Zaspa, skontaktowaliśmy się z Urzędem Miejskim oraz Biurem Rozwoju Gdańska. Niestety nie otrzymaliśmy odpowiedzi od żadnej z instytucji. "
W Gdyni to samo.
7 lat
363
Twoja opinia
Zmień treść
Zgłosiłeś tę opinię do moderacji -
2016-08-08 13:12
- ktoś tu kłamie, (2)
albo faktycznie jezioro sięgało aż po Gdynię ??
pytajnik?
7 lat
64
Twoja opinia
Zmień treść
Zgłosiłeś tę opinię do moderacji -
2016-08-08 14:02
(1)
Chodzi mi o podejście trójmiejskich urzędników do korespondencji z mieszkańcami. Odpowiedzi na swoje 2 proste zapytania skierowane do ZDiZ w Gdyni się nie doczekałem.
Myślenie boli.
7 lat
90
Twoja opinia
Zmień treść
Zgłosiłeś tę opinię do moderacji -
2016-08-08 14:03
I nie chodzi bynajmniej o korespondencję w sprawie jeziora.
7 lat
40
Twoja opinia
Zmień treść
Zgłosiłeś tę opinię do moderacji -
2016-08-08 11:50
Zabetonować :)
7 lat
98
Twoja opinia
Zmień treść
Zgłosiłeś tę opinię do moderacji -
2016-08-08 11:53
1970 zagłada z epoki Gierka
Natomiast wielu co tu pisze nie rozumie co piszą w artykule.
7 lat
202
Twoja opinia
Zmień treść
Zgłosiłeś tę opinię do moderacji -
2016-08-08 12:02
Jezioro popiołów. (1)
W latach 80 nad byłym jeziorem latały helikoptery i opryskiwały popioły z których kurz fruwał po całym Gdańsku i okolicy.
kibic
7 lat
350
Twoja opinia
Zmień treść
Zgłosiłeś tę opinię do moderacji -
2016-08-08 13:23
koszmar
Komuna w pełnej krasie - trucie na calego
7 lat
44
Twoja opinia
Zmień treść
Zgłosiłeś tę opinię do moderacji -
2016-08-08 12:04
dzieki blachosmrodom czeka nas kolejna zaglada i niechodzi tylko o zatruwajace spaliny tych buraków
taki burak przyklejony do blachosmroda ,sam produkuje jednoczesnie najwiecej śmieci !!Doskonale to pokazali co nas czeka na otwarciu olimpiady!!
to dopiero poczatek
7 lat
732
Twoja opinia
Zmień treść
Zgłosiłeś tę opinię do moderacji -
2016-08-08 12:10
"Radzieckie zdjęcie lotnicze" (1)
cyt. "Jezioro Zaspa na radzieckim zdjęciu lotniczym z okresu II wojny światowej"
Hehe, to że na foto widnieje napis cyrilicą, to nie znaczy, że jest radzieckie... Sęk w tym, że radziecki napis głosi, iż jest to zdjęcie lotnicze niemieckie :)
trw
7 lat
580
Twoja opinia
Zmień treść
Zgłosiłeś tę opinię do moderacji -
2016-08-09 10:33
:-) ale żeby umeć pracować poprawnie ze źródłem historycznym trzeba ukończyć odpowiedni fakultet
7 lat
20
Twoja opinia
Zmień treść
Zgłosiłeś tę opinię do moderacji -
2016-08-08 12:47
(5)
Czy nadal mozna sie tam kompac?
teresa
7 lat
155
Twoja opinia
Zmień treść
Zgłosiłeś tę opinię do moderacji -
2016-08-08 13:03
do teresa (1)
Tak.
Xy
7 lat
90
Twoja opinia
Zmień treść
Zgłosiłeś tę opinię do moderacji -
2016-08-08 14:00
dziekuje tobie za informacje. Pojade tam z wnuczentami no w zatoce sinice.
teresa
7 lat
91
Twoja opinia
Zmień treść
Zgłosiłeś tę opinię do moderacji -
2016-08-08 13:45
Jak najbardziej, możesz się tam wykomponować. (1)
7 lat
80
Twoja opinia
Zmień treść
Zgłosiłeś tę opinię do moderacji -
2016-08-08 14:02
Byleby wnuczenta kompów nie brały
7 lat
140
Twoja opinia
Zmień treść
Zgłosiłeś tę opinię do moderacji -
2016-08-09 09:53
Można łapać Pokemony.
7 lat
30
Twoja opinia
Zmień treść
Zgłosiłeś tę opinię do moderacji -
2016-08-08 13:07
Nie tylko te jezioro zasypano popiołami.
Zasypano również Martwą Wisłę między miejscowością Szewce a Przekopem. To był odcinek między wałem p.powodziowym na Przekopie a groblą po której szła droga do Przegaliny i tory wąskotorówki. Przed zasypaniem wyglądał jak spore jezioro. Zasypywanie ukończono na początku lat 90-tych. Wożono tam popioły barkami z EC.
znajduje się ogromna, otoczona metalowym płotem łąka. Jeszcze w latach 80. w jej miejscu znajdowało się jezioro o powierzchni niemal 40 hektarów. Jak to możliwe, że tak duży zbiornik całkowicie zniknął w ciągu zaledwie kilku dekad? Poznajcie historię nieistniejącego jeziora Zaspa.
Portal trojmiasto.pl nie ponosi odpowiedzialności za treść opinii. 
