Fakty i opinie
  • Kino
  • Mapa
  • Ogłoszenia
  • Forum
  • Komunikacja
  • Raport
Wiadomości
Dodaj raport
Fakty i Opinie Wiadomości
Facebook E-mail Messenger WhatsApp Kopiuj link Więcej

Tajemnica wielkiego Żurawia nad Motławą

Michał Ślubowski
22 października 2022 (artykuł sprzed 1 roku) 
Opinie (56)
3
  • Pochodzące prawdopodobnie z rozebranego kościoła grodowego w Gdańsku bazy zostały wykorzystane przy budowie Żurawia w drugiej połowie XIV wieku.
  • Pochodzące prawdopodobnie z rozebranego kościoła grodowego w Gdańsku bazy zostały wykorzystane przy budowie Żurawia w drugiej połowie XIV wieku.
  • Pochodzące prawdopodobnie z rozebranego kościoła grodowego w Gdańsku bazy zostały wykorzystane przy budowie Żurawia w drugiej połowie XIV wieku.

Pochodzące prawdopodobnie z rozebranego kościoła grodowego w Gdańsku bazy zostały wykorzystane przy budowie Żurawia w drugiej połowie XIV wieku.

Paradoksalnie, choć Żuraw jest jednym z najbardziej znanych budynków w Gdańsku, to wciąż skrywa wiele tajemnic. Dzisiaj opiszemy jedną z nich.



Który okres z dziejów Gdańska najbardziej cię interesuje?

Zanim jednak zajmiemy się Żurawiem, musimy cofnąć się w czasie do XII wieku i opowiedzieć o najstarszym gdańskim kościele. Była to świątynia grodowa, która powstała po podboju Pomorza Wschodniego przez Bolesława Krzywoustego.

Otrzymał on wezwanie Bożej Rodzicielki Marii. Świątynia była kościołem grodowym, czyli głównym (często jedynym) kościołem parafii przy siedzibie feudała.

Nie wiadomo, jak wyglądał najstarszy gdański kościół



Niestety na chwilę obecną nie jesteśmy w stanie zrekonstruować wyglądu najstarszego gdańskiego kościoła. Do tej pory archeologowie nie natrafili na fundamenty budynku i bardzo możliwe, że tak nigdy się nie stanie. Pozostają nam jedynie domysły i przypuszczenia.

Możemy jednak przypuszczać, że w ciągu kolejnych wieków kościół najprawdopodobniej zmienił swoją formę: być może świątynia na początku XIII wieku była powiększona do rozmiarów bazyliki. Nie wiadomo również, czy od początku była budowlą murowaną, czy z czasem zastąpiono drewnianą konstrukcję trwalszym materiałem.

61-letnia gazeta znaleziona przy remoncie Żurawia 61-letnia gazeta znaleziona przy remoncie Żurawia

Według doktora Piotra Samóla z Politechniki Gdańskiej świątynia była raczej niewielka. Pierwsze wzmianki o wezwaniu kościoła pochodzą dopiero z XIII wieku. Pojawia się ono w epitafium na cześć księcia Świętopełka oraz w liście księcia Mściwoja II do Brandenburczyków.

W tym ostatnim znajduje się wzmianka o trzech budowlach sakralnych: o kościele mieszczan, braci oraz o kościele grodowym, sanctae Dei genetricis Mariae.

Pomimo że nie odnaleziono do tej pory fundamentów świątyni, lokalizuje się ją w rejonie pomiędzy ulicami Czopową, Grodzką i SukiennicząMapka. Podstawą tego założenia było odkrycie przy ulicy Sukienniczej 18-19Mapka reliktów cmentarzyska. Chociaż większość pochówków pochodziła z czasów krzyżackich, część z nich, położonych głębiej, archeologowie datują na okres istnienia grodu. Przesłankami z taką tezą są pochówki kobiet i dzieci oraz dębowe trumny, zbudowane z ręcznie łupanych desek. Nekropolia musiała znajdować się w najbliższym otoczeniu kościoła.

Kościół rozebrany, żeby mógł powstać zamek?



Kiedy w 1308 roku Krzyżacy zdobyli Gdańsk i zniszczyli miasto samorządowe, początkowo osadzili swoją załogę w dawnym grodzie. Najprawdopodobniej kościół Bożej Rodzicieli Marii przetrwał wydarzenia 1308 roku, a rycerze z czarnym krzyżem na białych płaszczach wykorzystywali go do swoich celów.

Zamek w Gdańsku. Wciąż fascynuje i wywołuje dyskusje Zamek w Gdańsku. Wciąż fascynuje i wywołuje dyskusje

Z czasem nowi władcy Gdańska postanowili zbudować w widłach Motławy i Wisły zamek - symbol swojej władzy i jednocześnie narzędzie kontroli. Zabudowania grodu zostały rozebrane, taki też los spotkał najstarszą gdańską świątynię. Być może właśnie dlatego nigdy nie poznamy dokładnej lokalizacji kościoła.

Materiał pozyskany z rozbiórki był wykorzystany do realizacji inwestycji budowlanych na terenie Gdańska. Kościół grodowy przestał istnieć przed 1340 rokiem.

Relikty najstarszego kościoła w Żurawiu?



Żurawia, czyli potężną bramę wodną i jednocześnie dźwig portowy, zbudowano w tym samym czasie, czyli w XIV wieku. Chociaż znana nam bryła to efekt XV-wiecznej przebudowy, brama w tym miejscu znajdowała się już wiek wcześniej - pierwsza znana wzmianka o Żurawiu pochodzi z 1367 roku.

Do jego budowy prawdopodobnie użyto pewnych elementów dawnego kościoła grodowego. Konkretnie chodzi o kamienne bazy kolumn. Na dzisiaj doktor Samól za relikty kościoła grodowego uznaje:
  • romański kapitel znaleziony na ulicy Tkackiej,
  • bazę kolumny, która znajduje się w piwnicy Domu Przyrodników,
  • bazę kolumny znajdującą się na dziedzińcu Dworu Artusa,
  • bazy pod słupami w Żurawiu.


Konstrukcja Żurawia zeskanowana przez naukowców

Te późnoromańskie bazy mają charakterystyczny element: szpony po bokach, zwane również żabkami. Z kolei na Tkackiej odnaleziono głowę kolumienki z ornamentem roślinnym, która stanowiła element dekoracyjny budowli romańskiej. Jeżeli chodzi o piwnicę Domu Przyrodników, w miejscu budynku stała niegdyś kamienica gotycka.

Znajdująca się dziś przed Żurawiem kamienna baza jest repliką tej oryginalnej, pochodzącej z dawnego, nieistniejącego już kościoła grodowego w Gdańsku. Oryginalna baza znajduje się w zbiorach Muzeum Archeologicznego w Gdańsku. Znajdująca się dziś przed Żurawiem kamienna baza jest repliką tej oryginalnej, pochodzącej z dawnego, nieistniejącego już kościoła grodowego w Gdańsku. Oryginalna baza znajduje się w zbiorach Muzeum Archeologicznego w Gdańsku.

Znajdująca się dziś przed Żurawiem kamienna baza jest repliką tej oryginalnej, pochodzącej z dawnego, nieistniejącego już kościoła grodowego w Gdańsku. Oryginalna baza znajduje się w zbiorach Muzeum Archeologicznego w Gdańsku.

fot. Michał Ślubowski

Skontaktowałem się z Muzeum Archeologicznym: zarówno kapitel, jak i piwnice będzie można podziwiać po przebudowie głównego oddziału tej placówki. Niestety kamienne bazy widoczne przy Żurawiu to kopie, ale do dzisiaj jest to świadectwo skomplikowanych dziejów Gdańska.

Remont żurawia do wiosny 2024 r.



Przypomnijmy: od wiosny 2022 roku trwa remont Żurawia. Prace zaplanowano na dwa lata. Pochłoną ok. 18 mln zł. W zakresie prac, oprócz konserwacji murów, konstrukcji drewnianej oraz dachu, znalazła się również wymiana żelbetowych stropów, wykonanych podczas powojennej odbudowy. Wymieniona zostanie instalacja elektryczna, elementy sanitarne i przede wszystkim system odpowiedzialny za ochronę i zabezpieczenie przeciwpożarowe obiektu.

Bibliografia:

  1. P. Samól "Kościół grodowy w Gdańsku. Studium z pogranicza historii i architektury"
  2. W. Długokęcki "Środowisko geograficzne i topografia gdańskiego zespołu osadniczego we wczesnym średniowieczu"
  3. H. Paner "Rozwój przestrzenny wczesnośredniowiecznego Gdańska w świetle źródeł archeologicznych"


Dziękuję panu Piotrowi Samólowi za informacje wykorzystane w tym artykule. W tym roku ukazała się fantastyczna książką tego autora pt. "Architektura kościołów dominikańskich w średniowiecznych Prusach", która może zainteresować czytelników tego artykułu.

O autorze

autor

Michał Ślubowski

Popularyzator historii Gdańska, autor bloga Gedanarium i podcastu Historia Gdańska dla każdego oraz współautor podcastu Makabreski, poświęconego mrocznym historiom z przeszłości regionu.

Miejsca

  • Żuraw Gdańsk, Szeroka 67/68

Zobacz także

Więcej w kategorii Fakty i Opinie

Opinie (56) 3 zablokowane

  • 2022-10-22 09:04

    Opinia wyróżniona

    Niesamowita jest historia Gdańska

    Ciekawy artykuł!

    Dziękujemy

    1 rok

    • 59 1

  • 2022-10-22 09:42

    Opinia wyróżniona

    Gdańsk to piękne miasto

    A historia powala na kolana . Kocham ten mój Gdańsk.

    Polocolo

    1 rok

    • 42 7

  • 2022-10-22 09:52

    Opinia wyróżniona

    (3)

    Żuraw. Budynek /zabytek unikalny w skali światowej. Jest na pocztówkach i koniecznie łapany w obiektyw aparatów turystów. Dlatego ul Szeroka powinna być od Grobli deptakiem z ładną nawierzchnią by jeszcze bardziej uwypuklić piękno tego budynku tyle, że od strony "lądu".

    1 rok

    • 96 7

    • 2022-10-23 18:31

      Widok na Żurawia

      został spaskudzony przez kładkę.
      Okropnie to wygląda.

      1 rok

      • 3 1

    • 2022-10-22 10:35

      Sorki dalem łapkę w dół a chcialem w górę (1)

      Bo nasz rację..

      1 rok

      • 7 5

      • 2022-10-22 12:37

        można to "odkręcić" klikając we właściwy kciuk :)

        1 rok

        • 8 1

Wszystkie opinie

  • 2022-10-22 09:04

    Opinia wyróżniona

    Niesamowita jest historia Gdańska

    Ciekawy artykuł!

    Dziękujemy

    1 rok

    • 59 1

  • 2022-10-22 09:27

    Piękne (1)

    Mógł by do dziś pracować i kontenery metalowe podnosić

    Z Panią Olą pijemy w urzędzie drinka

    1 rok

    • 10 11

    • 2022-10-22 09:55

      ...a napędzanie kół mogłoby być dobrą formą "prac społecznych"

      dla rozmaitych chuliganów i innych drobnych obszczymurów.
      Tydzień takiej roboty i długo nie mieliby siły dokazywać.

      1 rok

      • 9 1

  • 2022-10-22 09:29

    I to są treści jakie powinny przeważać nie tylko na tym portalu

    Solo

    1 rok

    • 37 7

  • 2022-10-22 09:38

    Odnośnie ankiety.

    Wszystkie.

    1 rok

    • 18 1

  • 2022-10-22 09:42

    Ciekawe

    Kto był pierwszym właścicielem?

    1 rok

    • 7 2

  • 2022-10-22 09:42

    Opinia wyróżniona

    Gdańsk to piękne miasto

    A historia powala na kolana . Kocham ten mój Gdańsk.

    Polocolo

    1 rok

    • 42 7

  • 2022-10-22 09:52

    Opinia wyróżniona

    (3)

    Żuraw. Budynek /zabytek unikalny w skali światowej. Jest na pocztówkach i koniecznie łapany w obiektyw aparatów turystów. Dlatego ul Szeroka powinna być od Grobli deptakiem z ładną nawierzchnią by jeszcze bardziej uwypuklić piękno tego budynku tyle, że od strony "lądu".

    1 rok

    • 96 7

    • 2022-10-22 10:35

      Sorki dalem łapkę w dół a chcialem w górę (1)

      Bo nasz rację..

      1 rok

      • 7 5

      • 2022-10-22 12:37

        można to "odkręcić" klikając we właściwy kciuk :)

        1 rok

        • 8 1

    • 2022-10-23 18:31

      Widok na Żurawia

      został spaskudzony przez kładkę.
      Okropnie to wygląda.

      1 rok

      • 3 1

  • 2022-10-22 10:00

    O historii tych baz z kościoła grodowego to pisano już ponad 10 lat temu. (1)

    Ta historia była już mi znana...

    1 rok

    • 6 5

    • 2022-10-23 13:40

      Tak, pisał właśnie między innymi dr. Samól. Absolutnie nie jest to moje "odkrycie" :)

      Michał Ślubowski

      1 rok

      • 0 0

  • 2022-10-22 10:02

    Dzięki za podcasty na Apple Podcasts ;) (2)

    Aż szkoda, że tylko raz w tygodniu je publikujesz. Świetna robota

    Słuchacz :)

    1 rok

    • 24 6

    • 2022-10-22 10:33

      A na androidzie można słuchać? (1)

      1 rok

      • 0 2

      • 2022-10-22 23:16

        Można, na Spotify i Youtube

        Michał Ślubowski

        1 rok

        • 0 0

  • 2022-10-22 10:07

    Ostrożnie z tymi czrnymi krzyżami, w 14 wieku ich nie nosili na płaszczach

    jw

    jororo

    1 rok

    • 5 3

1
2
3

alert Portal trojmiasto.pl nie ponosi odpowiedzialności za treść opinii.

Najnowsze

więcej wiadomości (3235)

Najczęściej komentowane

Arged Malesa Ostrów Wlkp. - Energa Wybrzeże Gdańsk 57:32. Pogrom i brak argumentów

Żużlowcy rozgromieni w Ostrowie LIVE!

Aleksandra Kosiorek wygrała II turę wyborów w Gdyni

Aleksandra Kosiorek prezydentem Gdyni

więcej

Najczęściej czytane