• Kino
  • Mapa
  • Ogłoszenia
  • Forum
  • Komunikacja
  • Raport

Zmiana warty, czyli Anglicy i Francuzi zamiast Niemców w Wolnym Mieście Gdańsku

Jan Daniluk
8 lutego 2010 (artykuł sprzed 14 lat) 
Od lewej (postacie oznaczone krzyżykami) Sir Reginald Tower, pełnomocnik Głównych Mocarstw Sprzymierzonych i Stowarzyszonych oraz generał Richard Haking, głównodowodzący wojskami alianckimi (późniejszy Wysoki Komisarz Ligi Narodów w Gdańsku). Od lewej (postacie oznaczone krzyżykami) Sir Reginald Tower, pełnomocnik Głównych Mocarstw Sprzymierzonych i Stowarzyszonych oraz generał Richard Haking, głównodowodzący wojskami alianckimi (późniejszy Wysoki Komisarz Ligi Narodów w Gdańsku).

10 lutego to nie tylko Zaślubiny Polski z morzem w 1920 r. i rocznica nadania praw miejskich Gdyni w 1926 r. Tego samego dnia, kiedy generał Józef Haller dotarł ze swoimi oddziałami nad Bałtyk, przed gmachem byłego Naczelnego Dowództwa XVII Korpusu Armijnego w Gdańsku angielski generał Sir Richard Haking przyjął defiladę okupacyjnych wojsk alianckich.



Francuscy żołnierze na terenie koszar w Nowym Porcie. Francuscy żołnierze na terenie koszar w Nowym Porcie.
Kapela wojskowa Anglików przed kościołem św. Elżbiety. Kapela wojskowa Anglików przed kościołem św. Elżbiety.
Pożegnalne zdjęcie jednych z ostatnich niemieckich żołnierzy w Gdańsku -  4. kompanii 5. Pułku Grenadierów (oddziału stacjonującego na forcie Góry Gradowej). Pożegnalne zdjęcie jednych z ostatnich niemieckich żołnierzy w Gdańsku -  4. kompanii 5. Pułku Grenadierów (oddziału stacjonującego na forcie Góry Gradowej).
Zgodnie z postanowieniami traktatu wersalskiego Gdańsk, jako przyszłe Wolne Miasto pod opieką Ligi Narodów, miał m.in. zostać zdemilitaryzowany. Decyzja ta oznaczała koniec pruskiego garnizonu gdańskiego. Jednocześnie część obszaru Pomorza Gdańskiego (byłej prowincji Prusy Zachodnie), wraz z fragmentem wybrzeża morskiego, miała przypaść odrodzonej Rzeczypospolitej. Aby zabezpieczyć Gdańsk, Ententa postanowiła na okres przejściowy obsadzić miasto własnymi oddziałami.

Gdańsk I wojna światowa - alianci nad Motławą



Pierwsi Anglicy przybyli nad Motławę już 28 stycznia. Garstka żołnierzy zabezpieczyła w pierwszej kolejności część koszar Wijbego (w kwartale współczesnych ulic Żabi Kruk, Rzeźnicka, Wilcza i placu Wałowego zobacz na mapie Gdańska) oraz koszary na bastionie Młyńskim (dziś już nie istnieje). Dwa dni później przybył generał Sir Richard Haking, wyznaczony na głównodowodzącego okupacyjnych sił alianckich, a w ślad za nim - w ciągu kolejnych dni - nadjechały następne transporty (głównie sprzęt i oddziały zaopatrzenia). Do Gdańska przysłano także trzy brytyjskie okręty wojenne.

W tym czasie trwała ewakuacja wojsk niemieckich. Po zorganizowanych z rozmachem uroczystościach pożegnalnych 24 stycznia, oddziały niemieckie rozpoczęły opuszczanie swego długoletniego miejsca stacjonowania. 1 lutego specjalnym pociągiem z miasta wyjechało dowództwo pruskiego 17. Korpusu Armijnego, dzień później grenadierzy i artylerzyści, następnie m.in. słynni "czarni huzarzy" (5 i 8 lutego). Na miejscu pozostała tylko część dawnego 128. Gdańskiego Pułku Piechoty (reszta wcześniej została wysłana do obsadzenia nowej granicy polsko-niemieckiej) oraz jedna z kompanii grenadierów na forcie Góry Gradowej zobacz na mapie Gdańska.

7 i 8 lutego przybyły do miasta główne siły alianckie. Kiedy na dworcu na Dolnym Mieście trwał gorączkowy rozładunek żołnierzy angielskich i ich sprzętu, pod pomnikiem cesarza Wilhelma I trwała uroczystość pożegnania ostatniego oddziału niemieckiego, prowadzona przez mjr Stepphuna z (byłego) 128. Gdańskiego Pułku Piechoty. W asyście tłumu złożył on kwiaty pod pomnikiem, a następnie przejechał z kolumną żołnierzy do Wrzeszcza, gdzie przed ostatecznym opuszczeniem miasta i załadunkiem do pociągów spędził jeszcze jedną noc (z 8 na 9 lutego) w opuszczonych koszarach batalionu telegrafistów (dziś obiekty przy al. Legionów).

Także 8 lutego generał Haking przeniósł się z zajmowanego dotąd pokoju w hotelu "Deutsches Haus" do swojej nowej siedziby - gmachu byłego Naczelnego Dowództwa XVIII Korpusu Armijnego (obecnego Nowego Ratusza). Na budynku wywieszono flagę brytyjską, a przed obiektem - na wszelki wypadek - wystawiono wzmocnione posterunki. Dwa dni później odbyła się parada wojsk Ententy.

Okupacyjne siły alianckie liczyły niewiele ponad 1200 żołnierzy. Składały się na nie przede wszystkim dwa bataliony piechoty: angielskich, królewskich fizylierów oraz francuskich strzelców alpejskich (Francuzi przybyli do miasta drogą morską 10 lutego). Na potrzeby oddziałów Ententy zagospodarowano nie tylko wspomniane już budynki, ale także koszary na ul. Sadowej zobacz na mapie Gdańska, artyleryjskie przy ul. Rybaki Górne zobacz na mapie Gdańska oraz w Nowym Porcie (w tych ostatnich lokum znaleźli Francuzi). Sztab wojsk okupacyjnych zainstalował się w budynku dyrekcji kolei, lazaret umieszczono w budynku kasyna huzarów we Wrzeszczu, a kościołem garnizonowym stał się kościół św. Elżbiety.

Za ciekawostkę można uznać fakt, że w ślad za wojskami Ententy otwarto w dawnym kasynie oficerskim przy ul. Słodowników zobacz na mapie Gdańskafilię YMCA (zorganizowano tam czytelnię oraz kino). YMCA miało za zadanie m.in. zaopatrywać stacjonujących w mieście żołnierzy alianckich w produkty w Gdańsku niedostępne, takie, jak np. niektóre marki popularnych wśród Anglików papierosów. Okazało się jednak, że marża, narzucana przez YMCA, była zbyt wysoka - interes zwietrzyli gdańscy sklepikarze, którzy rozpoczęli sprzedaż wybranych produktów po konkurencyjnych cenach, pozyskując tym samym stałą klientelę wśród alianckich żołnierzy.

Wolne Miasto Gdańsk - 1919/1920 r.



Sytuacja w Gdańsku nie tylko w 1919 r., ale też i w 1920 r. była cały czas napięta. Większość mieszkańców nie mogła pogodzić się z myślą o utworzeniu Wolnego Miasta Gdańska. Do głosu dochodziły zresztą nie tylko niemieckie środowiska konserwatywno-rojalistyczne, ale także zwolennicy komunistów czy też Polacy. Znacznie wzrosło bezrobocie i ceny żywności. Wybuchały strajki, dochodziło do plądrowania sklepów i prowokacji. Oliwy do ognia dodawał fakt, że przez Gdańsk pociągami transportowano z jednej strony polskie oddziały, zmierzające na północ przyznanych właśnie Polsce terenów, jak również grupy żołnierzy z ewakuowanych pruskich garnizonów czy też byłych jeńców niemieckich, uwalnianych z obozów w zachodniej Europie.

Zadaniem okupacyjnych wojsk alianckich było zapewnienie porządku i bezpieczeństwa. Siły Ententy w Gdańsku były jednak zbyt szczupłe, aby w razie realnego zagrożenia móc zdecydowanie działać. Sytuacja zaogniła się szczególnie pod koniec lipca 1920 r., kiedy Polska znajdowała się w kluczowym momencie wojny z Rosją bolszewicką, a gdańscy dokerzy zastrajkowali, uniemożliwiając tym samym wyładowanie dostarczonej do Gdańska drogą morską z Francji amunicji. Ostatecznie rozładunku dokonali angielscy żołnierze (zachęceni dodatkowym zarobkiem), a w celu dodatkowego wzmocnienia sił Ententy na redzie portu zacumował okręt brytyjski oraz amerykański (w tym czasie w samym porcie stacjonowały już cztery alianckie jednostki).

Rola oddziałów alianckich skończyła się w Gdańsku wraz z proklamowaniem Wolnego Miasta Gdańska w listopadzie 1920 r. Decyzją Rady Ambasadorów Głównych Mocarstw Sprzymierzonych i Stowarzyszonych z 18 tego miesiąca odwołano bataliony Ententy z miasta. Ostatecznie ich wymarsz przeprowadzono w dniach 26-28 listopada 1920 r. Jeśli wierzyć relacjom prasowym, ogół gdańszczan - mimo początkowej rezerwy i niekorzystnej sytuacji politycznej - odnosił się w miarę życzliwie do "Tommies" i "Poilus", jak potocznie określano nad Motławą żołnierzy angielskich oraz francuskich.

O autorze

autor

Jan Daniluk

- doktor historii, adiunkt na Wydziale Historycznym UG, badacz historii Gdańska w XIX i XX w., oraz historii powszechnej (1890-1945).

Opinie (76) 7 zablokowanych

  • Więcej takich art. o dzielnicach miasta, historii miasta

    kto za?

    • 3 0

  • ręce precz od Kraju Rad! (1)

    "...pod koniec lipca 1920 r., kiedy Polska znajdowała się w kluczowym momencie wojny z Rosją bolszewicką, a gdańscy dokerzy zastrajkowali, uniemożliwiając tym samym wyładowanie dostarczonej do Gdańska drogą morską z Francji amunicji..."

    Zwolennicy Kominternu byli wtedy bardzo aktywni w Europie. Sowieci zamierzali przemaszerować przez Polskę, dojść do Berlina i wywołać rewolucję w całej Europie. W 1920 r. osamotniona Polska była naprawdę "przedmurzem cywilizacji europejskiej".

    • 3 0

    • z jednej strony szkoda ze Polska dyplomacja

      nie wykorzystala tego faktu jako casus belli wobec Gdanska i nie zajela go, rozwiazujac problem, ale z drugiej strony dzieki temu powstala Gdynia

      • 1 0

  • A po cichu niemieckie władze WMG dogadywały się z Polakami, że gdyby władzę w Gdańsku mieli przejąć komunisci, to zadanie ich wykopania miało przypaść... Wojsku Polskiemu.

    • 0 0

  • (1)

    Artykuł nie miał na celu nikogo wychwalać, obrażać itp. Jego celem było po prostu przedstawienie kilku faktów ze stosunkowo mało znanego okresu historii naszego miasta. Interpretacje, komentarze pozostawiam już Czytelnikom.

    • 1 0

    • W takim razie przepraszam że odniosłem mylne wrażenie

      • 0 0

  • Artykuł bardzo dobry, ale ku przestrodze

    Ta sama Anglia i Francja w ramach opieczętowanych solidnie traktatów i porozumień po 3 września 1939 roku nie zrobiła nic, aby nam pomóc. Wówczas nie mieliśmy jeszcze sowietów na plecach.

    Ku przestrodze, tych którzy wierzą, że Francuzi, Anglicy, Niemcy, Holendrzy itd. w ramach NATO wykonają coś więcej niż wysłanie not dyplomatycznych, w przypadku agresji na Polskę.

    Inwestować w armię i jeszcze raz inwestować.

    Jak wielka jest wiara w parasol NATO niech świadczy stan Mar. Woja. A parasol może się nie rozłożyć kiedy będzie trzeba.

    • 0 0

  • Bardzo ciekawy artykuł

    Brawo dla autora.Historię swojego miasta powinna poznawać młodzież a dorosłym również bardzo by się ta edukacja przydała - zwłaszcza że ogromna wiekszość obecnych mieszkańców miasta to potomkowie ludności napływowej - mało kto ma prawdziwie gdańskie ale i polskie korzenie.Jestem jednym z nich. Kto poznaje historię znacznie więcej potrafi zrozumieć.

    • 1 0

  • to była sztuka fotografowania!

    • 0 0

  • gratuluję Janku ;)

    Pozdrawiam
    Agnieszka N

    • 0 0

  • gdansk byl pieknym wolnym miastem

    mimo wszystko zal W.M. G.

    • 1 1

  • okręty francuskie

    jakie okrety francuskie zawinęły do Gdańska latem 1920 r.

    • 0 0

alert Portal trojmiasto.pl nie ponosi odpowiedzialności za treść opinii.

Najczęściej czytane