Urząd Morski w Gdyni jest jednym z dwóch w Polsce (obok Urzędu Morskiego w Szczecinie) organów terenowej administracji morskiej. Ale w pierwszych latach po II wojnie światowej jego siedziba znajdowała się w Gdańsku. Fakt ten upamiętnia od kilku lat nawet pamiątkowa tablica. W zasobach Narodowego Archiwum Cyfrowego zachowało się unikalne zdjęcie prezentujące siedzibę nieistniejącego już dziś Gdańskiego Urzędu Morskiego.
Mowa o tablicy uroczyście odsłoniętej 2 kwietnia 2020 r. na charakterystycznym budynku znajdującym się na rogu
al. Wojska Polskiego i al. Grunwaldzkiej
(przypisany jest do tej drugiej, pod numerem 204). Zdjęcie ilustrujące ten tekst pokazuje obiekt, kiedy był siedzibą Gdańskiego Urzędu Morskiego, a więc pod koniec lat 40. XX w.
Ale po kolei.
Historia Urzędu Morskiego przed wojną
Początki polskiej administracji morskiej w odrodzonej II RP datuje się na początek kwietnia 1920 r., kiedy utworzono Urząd Marynarki Handlowej. Na jego pierwszą siedzibę wybrano Wejherowo. Dlaczego?
W momencie odzyskania Pomorza strona polska dysponowała w istocie tylko jednym miastem z niewielkim, ale jednak, portem morskim - Puckiem. Na siedzibę nowo utworzonego urzędu wybrano jednak większe miasto w pobliżu, co ważne - siedzibę władz powiatowych, czyli właśnie Wejherowo. W mieście tym Urząd Marynarki Handlowej siedzibę miał w do dziś zachowanym budynku przy ul. Dworcowej 7.
Siedem lat później przeniesiono urząd do prężniej rozwijającej się Gdyni, a w 1928 r. przemianowano go na Urząd Morski. Zyskał siedzibę w charakterystycznym budynku na
ul. Bernarda Chrzanowskiego 10. Dziś Urząd Morski w Gdyni działa dokładnie w tej samej lokalizacji.
Działania Morskiej Grupy Operacyjnej na Wybrzeżu
Po wybuchu II wojny światowej i zajęciu Gdyni przez Niemców Urząd Morski przestał funkcjonować. Jego odtworzenie po wojnie było jednym z zadań tzw.
Morskiej Grupy Operacyjnej (MGO). Był to zespół specjalistów wyznaczonych przez władze centralne do budowy na zajętych terenach struktur administracji państwowej - w tym wypadku morskiej. Na jej czele stanął
inż. Władysław Szedrowicz.
MGO dotarła do Gdańska w nocy z 27 na 28 marca, kiedy trwały jeszcze walki w niektórych częściach miasta. Pierwszą jej siedzibą został budynek przy dzisiejszej
ul. Do Studzienki, najpewniej pod nr 21 (o nim i wspomnianej ulicy - dalej).
MGO funkcjonowała formalnie do końca kwietnia 1945 r. Jej zadaniem było rozpoznanie i zabezpieczenie infrastruktury portowej i stoczniowej na Wybrzeżu. Nie było to łatwe, bo cenny sprzęt i materiały przejmowała głównie Armia Czerwona, po czym wywożono je do ZSRR.
MGO tworzyła także podwaliny pod uruchomienie nowych organów zajmujących się sprawami morskimi, w pierwszej kolejności
Biurem Odbudowy Portów (BOP), na którego czele stanął chociażby wspomniany Szedrowicz, czy właśnie nowego Urzędu Morskiego, który zyskał nazwę Głównego Urzędu Morskiego w Gdańsku (GUM).
Od Głównego do Gdańskiego Urzędu Morskiego
Co zaskakujące, w opracowanych do tej pory publikacjach na próżno szukać daty dziennej powołania do życia Głównego Urzędu Morskiego, podobnie jak pełnego wykazu zajmowanych przez niego w "gdańskim okresie"
nieruchomości. W sukurs przychodzi zachowany materiał źródłowy, choć też nie w pełni.
Wszystko wskazuje, że GUM powstał z początkiem maja 1945 r. Dopiero trzy lata później powołano drugi, Szczeciński Urząd Morski, jednocześnie GUM przemianowując na
Gdański Urząd Morski (GdUM). Dwa lata później (tj. w 1950 r.) ten drugi przeniesiono do Gdyni, gdzie znajduje się do dziś. Początkowo nadal nazywał się Gdańskim Urzędem Morskim (tylko z doprecyzowaniem: "w Gdyni"), obecnie już po prostu Urzędem Morskim w Gdyni.
Nie jedna, a kilka siedzib GUM
GUM (a następnie GdUM) miał rozbudowaną strukturę. Dzielił się na Wydziały (m.in. Administracji Wybrzeża, Żeglugi), a te na oddziały (m.in. Zaopatrzenia i Transportu, Magazynowy). Siedziba dyrekcji była określana jako Centrala.
Jak się okazuje, w latach 1945-1947 GUM dysponował przynajmniej kilkoma siedzibami w Gdańsku. Tak się składa, że wszystkie były zlokalizowane nie, jak by się mogło wydawać, w dzielnicach portowych, lecz przede wszystkim w Górnym Wrzeszczu i Strzyży Górnej.
Były to budynki znajdujące się (stan z lipca i sierpnia 1946 r.) na:
Zanim przejdziemy dalej, zatrzymajmy się chwilę przy tej ostatniej ulicy.
Gdzie była ulica Morska we Wrzeszczu?
Obecnie ul. Morska znajduje się w Jelitkowie. Pierwotnie jednak (tj. w pierwszych latach po II wojnie światowej) taką nazwę nosiła jedna z ważniejszych ulic obecnego Górnego Wrzeszcza. To dawna
Heiligenbrunner Weg, czyli dzisiejsza
ul. Do Studzienki. Dla pełniejszego obrazu dodajmy, że w okresie polskiego, już powojennego Gdańska, parokrotnie zmieniała nazwę. Jeszcze w 1945 r., w ramach polonizacji nazewnictwa miejskiego, została
ul. Kryniczną. Jednak najpóźniej na samym początku 1946 r. przemianowano ją już na
ul. Morską.
Pod tą nazwą funkcjonowała do 1952 r., kiedy zyskała za patrona
Władysława Hibnera. Był to efekt szerszej akcji komunizacji ulic w Gdańsku, mający miejsce w największym zakresie właśnie na początku lat 50. XX w. Wśród podjętych wówczas decyzji była także i ta, w wyniku której przemianowano w maju 1952 r. trzy ulice w Górnym Wrzeszczu. Poza dotychczasową ul. Morską także ul. Sobótki (stała się ul. Władysława Kniewskiego) oraz ul. Jaśkowa Dolina (została ul. Henryka Rutkowskiego). Wszystkie zyskały za patronów przedwojennych polskich działaczy komunistycznych, wykreowanych na "męczenników".
Co ciekawe, w przypadku ul. Jaśkowa Dolina i ul. Sobótki do wcześniejszych nazw powrócono już w 1956 r. Władysław Hibner jako patron ulicy zniknął dopiero w 1991 r. - to właśnie wtedy pojawiła się obowiązująca do dziś nazwa ul.
Do Studzienki.
Ulica "Morska" od biur Urzędu Morskiego?
Możliwe, że nazwa ul. Morskiej została nadana właśnie w celu wskazania istnienia przy niej niezwykle ważnego dla powojennej rzeczywistości nowego GUM (tj. przynajmniej części jego biur). Przy tej samej ulicy były tez pomieszczenia użytkowane przez BOP (a wcześniej krótko, jak wspomniałem, MGO).
Podobny zabieg zastosowano z dawną
An der Reitbahn (dziś
ul. Wojciecha Bogusławskiego), która w pierwszych latach powojennych nosiła nazwę ul. Kredytowej, w związku z uruchomieniem tam banku.
Nie ulega wątpliwości, że na ul. Morskiej 22 mieściły się biura GUM (najpóźniej od 1946 r.), a następnie GdUM.
Samo BOP, które na ul. Krynicznej/Morskiej miało szereg budynków, zostało zlikwidowane z końcem 1947 r., a następnie (1 stycznia 1948 r.) włączone do GdUM.
W lutym 1948 r. roku wybuchł pożar, który częściowo strawił pomieszczenia na ul. Morskiej 22. Wówczas przeniesiono komórki GdUM "do starej siedziby na al. Grunwaldzkiej", co w tym wypadku (najpewniej) oznacza budynek na al. Grunwaldzkiej 204.
Tablica pamiątkowa
Powróćmy jeszcze do omawianej fotografii i wzmiankowanej na samym początku artykułu pamiątkowej tablicy.
Zdjęcie jest wyjątkowe, pokazuje siedzibę już GdUM, a więc wykonane zostało na pewno między 1 stycznia 1948 r. a 31 grudnia 1949 r. Nie ulega wątpliwości, że najpóźniej od końca czerwca 1945 r. do końca 1949 r. siedziba centrali początkowo GUM, a następnie GdUM była właśnie w sportretowanym budynku.
Choć doceniam samą inicjatywę powieszenia samej tablicy, to jednak mam pewne wątpliwości co do jednego sformułowania. Na tablicy możemy przeczytać, że "w tym budynku w latach 1945-1950 mieściła się siedziba Głównego Urzędu Morskiego (...)".
Po pierwsze, według mojej najlepszej wiedzy formalnie z samym początkiem 1950 r. (1 stycznia) GdUM przeniesiono na ul. Bernarda Chrzanowskiego 10 do Gdyni.
Po drugie, nie wspomniano w ogóle o tym, że w latach 1948-1949 nie było już GUM, tylko GdUM.
Po trzecie - wreszcie - choć może to nie tyle błąd, ile pewien postulat - dobrze byłoby podjąć starania, by doprecyzować historię początków GUM/GdUM. To zdecydowanie zbyt ważna instytucja dla początków polskiej państwowości na Wybrzeżu w 1945 r. Może kolejnym krokiem byłaby także identyfikacja i wywieszenie podobnej tablicy na ul. Do Studzienki?
W budynku po pierwszym powojennym polskim Urzędzie Morskim dziś znajdują sią mieszkania i zakład fryzjerski.
Portal trojmiasto.pl nie ponosi odpowiedzialności za treść opinii. 
