Willa Kona powstała w połowie lat 20. XX wieku. Obiekt przeszedł jednak gruntowną modernizację w latach 2013-2016.
Na pierwszy rzut oka można powątpiewać, czy okazały budynek stojący pod adresem ul. Jaśkowa Dolina 71 w ogóle jest obiektem historycznym. A jednak tak. Co więcej, jego losy wiążą się z pewnym kontrowersyjnym fabrykantem żydowskiego pochodzenia oraz... nazistowską organizacją społeczną.
W kolejnym odcinku cyklu opisującego wyjątkowe wille, pałace i dworki Trójmiasta pozostajemy w Jaśkowej Dolinie. Tym razem jednak uwagę przenosimy z jej środkowej części, gdzie znajduje się bajkowa willa Henkenafa, na część zachodnią, bliższą Morenie. Do miejsca, gdzie do 1945 r. stała ostatnia willa w tym rejonie, otoczona dużym ogrodem i ze stawem zlokalizowanym od frontu, od strony szosy.
Fabrykant z "Manchesteru Wschodu"
Jej właścicielem był Oskar Kon, a właściwie Oszer Kon - urodzony w 1870 r. w chasydzkiej rodzinie łódzki Żyd. Dzięki konsekwencji (i środkom finansowym) ojca oraz wuja odebrał wykształcenie nie tylko w żydowskiej, religijnej szkole, ale również świeckie. Był pracowity i dość zawzięty. Powoli gromadził doświadczenie, jak i kapitał (i to mimo początkowej plajty, kiedy w 1889 r. zbankrutował założony przez niego warsztat tkacki).
Zrobił karierę w czasach, kiedy Łódź - zwana "Manchesterem Wschodu" - gwałtowanie rozwijała się jako potężny ośrodek przemysłu włókienniczego. Pracował na stanowiskach urzędniczych (doszedł do pozycji dyrektora sprzedaży) w dużej fabryce bawełny, zwanej Widzewską Manufakturą, która wówczas należała do znanych fabrykantów: Juliusza Kunitzera i Juliusza Heinzla. Tuż przed wybuchem I wojny światowej nabył pakiet większościowy tego przedsiębiorstwa i został jego prezesem.
"Król Widzewa"
Już na przełomie XIX i XX w. udało mu się na zakupionej działce przy ul. Piotrowskiej 43, w miejscu po wyburzeniu znajdującego się tam domu, wybudować reprezentacyjną, nową kamienicę czynszową.
Zaczął obracać akcjami różnych spółek, a także nabywać co atrakcyjniejsze grunty. Pozował na filantropa, ale uważany był za osobę, która wyzyskuje pracujących u niego w fabryce robotników.
Sam mieszkał w pałacyku przy ul. Targowej 61 w Łodzi. Dziś mieści się tu rektorat łódzkiej "Filmówki", czyli Państwowej Wyższej Szkoły Filmowej, Telewizyjnej i Teatralnej im. Leona Schillera.
Ze względu na zbity majątek i rozległe wpływy Kon zwany był "Królem Widzewa".
Inwestycja Kona w Wolnym Mieście
Co więc sprowadziło Oskara Kona do Gdańska? Nie mamy pewności, czy odwiedził miasto chociaż raz w Gdańsku w okresie międzywojennym, ale faktem jest, że w połowie lat 20. XX w. na jego zlecenie zbudowano okazałą willę (Landhaus Jäschkental). Wynajmowano tam mieszkania, zwykle dla 2-3 osób (oczywiście lepiej sytuowanych).
W okresie międzywojennym willa Kona, przypisana początkowo do adresu Jäschkentaler Weg 49, była formalnie zaliczana do Piecek (Pietzkendorf). Jako ciekawostkę można wskazać, że właśnie w tym budynku odbyło się przynajmniej jedno (w styczniu 1938 r.) spotkanie lokalnego, piecewskiego oddziału Gminy Polskiej-Związku Polaków, a więc najważniejszej i największej zarazem organizacji gdańskich Polaków w Wolnym Mieście.
"Wykupywanie Gdańska i Sopotu przez Polaków i Żydów"
Nie tylko Kon podjął decyzję, by ulokować majątek w nieruchomościach, które szczególnie na początku lat 20. XX w. były przede wszystkim w samym Gdańsku i Sopocie dość atrakcyjne. Wynikało to m.in. z faktu, że spora część wcześniejszych, niemieckich właścicieli decydowała się na wyprowadzkę z Wolnego Miasta i starała się znaleźć kupców na swoje domy, wille czy działki. Część zresztą była z nich do tego zmuszona sytuacją, np. bankructwami wcześniej dobrze prosperujących firm, które upadały z powodu nowych granic celnych, odcięcia od naturalnych rynków zbytu, braku zamówień ze strony państwa niemieckiego itd.
Gdańska prasa niemiecka grzmiała w tym czasie i biła w alarmistyczne tony, że "Gdańsk i Sopot jest wykupywany przez Polaków (i Żydów)".
Ten proces faktycznie miał wyraźnie miejsce w omawianym czasie, ale też nigdy nie przyjął skali, która zagroziłaby przytłaczającej dominacji kapitału niemieckiego na rynku nieruchomości w Wolnym Mieście.
Dom Wypoczynkowy NSV dla Matek
Pod koniec lat 30. XX w., w 1938 r., budynek został przejęty przez nazistowskie władze Gdańska. Nie było to nic nadzwyczajnego w ówczesnej sytuacji polityczno-ekonomicznej. Prowadzenie interesów czy perspektywa zachowania majątków przez żydowskich właścicieli było coraz trudniejsze. Żydzi sprzedawali (po zaniżonej cenie) albo w ogóle tracili akcje w przedsiębiorstwa oraz nieruchomości, które znajdowały się w Wolnym Mieście Gdańsku.
Willę Oskara Kona gdańscy hitlerowcy postanowili zaadaptować na nową funkcję - przestronnego, komfortowo wyposażonego Domu Wypoczynkowego NSV dla Matek. Po przeprowadzeniu niezbędnych prac nowy obiekt otwarto uroczyście z udziałem przedstawicieli partyjnej elity 16 grudnia 1938 r. Sam ośrodek zaczął funkcjonować z początkiem nowego 1939 r. Oferował miejsce jednorazowo dla 43 kobiet z dziećmi, które mogły w nim przebywać nie dłużej niż jeden miesiąc.
Czym była NSV?
NSV to skrót od (w tłumaczeniu na jęz. polski) Narodowosocjalistycznej Opieki Społecznej. Była to druga co do liczebności (po Niemieckim Froncie Pracy, czyli DAF) masowa organizacja w Rzeszy Niemieckiej, kiedy u władzy byli narodowi socjaliści. W roku wybuchu II wojny światowej NSV liczyła ok. 12,5 mln członków.
Jej korzenie sięgały 1932 r., kiedy powstała jako organizacja dobroczynna jednego z oddziałów berlińskiej NSDAP (Narodowosocjalistycznej Partii Niemieckich Robotników). Szybko jednak, wraz z rosnącymi wpływami samej partii hitlerowskiej, rozbudowano NSV, monopolizując tym samym niemal cały sektor działalności charytatywnej i społecznej w Niemczech. Odbyło się to kosztem głównie ewangelickiej Misji Wewnętrznej, katolickiej Caritas i struktur Niemieckiego Czerwonego Krzyża (ten ostatni zresztą też szybko został znazyfikowany).
Usługi świadczono rzecz jasna jedynie dla tych, których partia uznała za członków niemieckiej "wspólnoty narodowej" (Volksgemeinschaft). NSV organizowała zbiórki darów, darmowe lub bardzo tanie posiłki dla potrzebujących, profilaktykę przeciw gruźlicy, badania dentystyczne np. na terenach wiejskich czy akcje Dzieła Pomocy Zimowej (Winterhilfswerk). NSV prowadziła ponadto różnego rodzaju placówki: żłobki, przedszkola, sierocińce, domy matek, w tym i domy wypoczynkowe, jak opisany wyżej.
Powojenne losy Kona
Oskar Kon przeżył wojnę, w przeciwieństwie do większości łódzkich Żydów (w tym i członków jego rodziny). Krótko po wybuchu II wojny światowej pracował jako dozorca w pałacyku, który dotąd należał do niego (już na początku okupacji własność żydowska została skonfiskowana przez władze niemieckie).
Od zagłady uratowały go środki zdeponowane jeszcze w okresie międzywojennym w banku w Szwajcarii. Jednym słowem zdołał siebie oraz małżonkę "wykupić". W obstawie esesmanów wyjechał do Genewy, gdzie przekazał przechowywane tam aktywa Niemcom, a ci w zamian pozwolili mu opuścić Europę. Kon trafił wpierw do Meksyku, następnie do Argentyny. Na utrzymanie zarobił, spekulując na rynku finansowym. Zmarł w 1961 r. O swoich krewnych nie zapomniał - wujowi, dzięki któremu zdobył wykształcenie, postawił nawet pomniki.
Powojenne losy willi w Jaśkowej Dolinie
Willa Kona przetrwała wojnę, podobnie jak większość reprezentacyjnych budynków w Jaśkowej Dolinie. Przez wiele lat w opisywanym budynku mieściło się pogotowie opiekuńcze. Po wyprowadzce tej instytucji willa zaczęła niszczeć.
Pod koniec lat 80. miejsce to zasłynęło tym, że Gdański Ośrodek Telewizyjny kręcił tu teatr telewizji "Morfina" według Michaiła Bułhakowa, w reżyserii Krzysztofa Babickiego.
Na filmie widoczne jest, że rynna przy dachu po prawej stronie (patrząc od frontu) jest uszkodzona i zalecam aby naprawić tę prosta usterkę, bo szkoda murów.
Wujek dobra rada
4 miesiące
1325
Twoja opinia
Zmień treść
Zgłosiłeś tę opinię do moderacji -
2023-12-04 15:19
Sokole oko ;-)
4 miesiące
30
Twoja opinia
Zmień treść
Zgłosiłeś tę opinię do moderacji -
2023-12-04 09:14
To nie rynna, tylko rura spustowa, ale fakt trzeba ją wpiąć.
4 miesiące
51
Twoja opinia
Zmień treść
Zgłosiłeś tę opinię do moderacji -
2023-12-04 06:16
naprawić usterkę
Lepiej niech tego nie robią. Naprawiona usterka zostanie z nimi na wieki.
4 miesiące
04
Twoja opinia
Zmień treść
Zgłosiłeś tę opinię do moderacji -
2023-12-18 12:11
Budynek BYŁ ładny.
Niestety z willi zrobiono bezguście, trudno jest nazwać to "dzieło" architekturą. Teraz jest to po prostu obiekt o cechach budowli adaptowany tymczasowo na biura z ogromną szkodą dla otoczenia i ludzi, którzy są zmuszeni to oglądać.
MM
4 miesiące
43
Twoja opinia
Zmień treść
Zgłosiłeś tę opinię do moderacji -
2023-12-07 02:46
Budynek ma bardzo złą historię oraz karmę. Nic dziwnego, że stoi pusty od wielu lat.
Mieszkam na Morenie i widzę, że ten piękny budynek na Jaśkowej stoi od wielu lat pusty. Zastanawiałem się czemu. Dzięki temu artykułowi rozumiem. Osobiście nie chciałbym mieć nic wspólnego z tym miejscem.
w ogóle jest obiektem historycznym. A jednak tak. Co więcej, jego losy wiążą się z pewnym kontrowersyjnym fabrykantem żydowskiego pochodzenia oraz... nazistowską organizacją społeczną.
Portal trojmiasto.pl nie ponosi odpowiedzialności za treść opinii. 
