• Kino
  • Mapa
  • Ogłoszenia
  • Forum
  • Komunikacja
  • Raport

Wille Trójmiasta: Dom żydowskiego fabrykanta i nazistowski ośrodek

Jan Daniluk
3 grudnia 2023, godz. 09:00 
Opinie (198)

Willa Kona przy Jaśkowej Dolinie we Wrzeszczu

Willa Kona powstała w połowie lat 20. XX wieku. Obiekt przeszedł jednak gruntowną modernizację w latach 2013-2016.

Na pierwszy rzut oka można powątpiewać, czy okazały budynek stojący pod adresem ul. Jaśkowa Dolina 71Mapka w ogóle jest obiektem historycznym. A jednak tak. Co więcej, jego losy wiążą się z pewnym kontrowersyjnym fabrykantem żydowskiego pochodzenia oraz... nazistowską organizacją społeczną.



W kolejnym odcinku cyklu opisującego wyjątkowe wille, pałace i dworki Trójmiasta pozostajemy w Jaśkowej Dolinie. Tym razem jednak uwagę przenosimy z jej środkowej części, gdzie znajduje się bajkowa willa Henkenafa, na część zachodnią, bliższą Morenie. Do miejsca, gdzie do 1945 r. stała ostatnia willa w tym rejonie, otoczona dużym ogrodem i ze stawem zlokalizowanym od frontu, od strony szosy.

Fabrykant z "Manchesteru Wschodu"



Jej właścicielem był Oskar Kon, a właściwie Oszer Kon - urodzony w 1870 r. w chasydzkiej rodzinie łódzki Żyd. Dzięki konsekwencji (i środkom finansowym) ojca oraz wuja odebrał wykształcenie nie tylko w żydowskiej, religijnej szkole, ale również świeckie. Był pracowity i dość zawzięty. Powoli gromadził doświadczenie, jak i kapitał (i to mimo początkowej plajty, kiedy w 1889 r. zbankrutował założony przez niego warsztat tkacki).

Oskar Kon, łódzki przemysłowiec i fabrykant, pierwszy właściciel willi stojącej do dziś przy Jaśkowej Dolinie 71 w Gdańsku. Oskar Kon, łódzki przemysłowiec i fabrykant, pierwszy właściciel willi stojącej do dziś przy Jaśkowej Dolinie 71 w Gdańsku.
Zrobił karierę w czasach, kiedy Łódź - zwana "Manchesterem Wschodu" - gwałtowanie rozwijała się jako potężny ośrodek przemysłu włókienniczego. Pracował na stanowiskach urzędniczych (doszedł do pozycji dyrektora sprzedaży) w dużej fabryce bawełny, zwanej Widzewską Manufakturą, która wówczas należała do znanych fabrykantów: Juliusza KunitzeraJuliusza Heinzla. Tuż przed wybuchem I wojny światowej nabył pakiet większościowy tego przedsiębiorstwa i został jego prezesem.

"Król Widzewa"



Już na przełomie XIX i XX w. udało mu się na zakupionej działce przy ul. Piotrowskiej 43, w miejscu po wyburzeniu znajdującego się tam domu, wybudować reprezentacyjną, nową kamienicę czynszową.

Zaczął obracać akcjami różnych spółek, a także nabywać co atrakcyjniejsze grunty. Pozował na filantropa, ale uważany był za osobę, która wyzyskuje pracujących u niego w fabryce robotników.

Widok Widzewskiej Manufaktury, w której tuż przed wybuchem I wojny światowej Oskar Kon nabył większościowy pakiet akcji i został jej prezesem. Widok Widzewskiej Manufaktury, w której tuż przed wybuchem I wojny światowej Oskar Kon nabył większościowy pakiet akcji i został jej prezesem.
Sam mieszkał w pałacyku przy ul. Targowej 61 w Łodzi. Dziś mieści się tu rektorat łódzkiej "Filmówki", czyli Państwowej Wyższej Szkoły Filmowej, Telewizyjnej i Teatralnej im. Leona Schillera.

Ze względu na zbity majątek i rozległe wpływy Kon zwany był "Królem Widzewa".

Inwestycja Kona w Wolnym Mieście



Co więc sprowadziło Oskara Kona do Gdańska? Nie mamy pewności, czy odwiedził miasto chociaż raz w Gdańsku w okresie międzywojennym, ale faktem jest, że w połowie lat 20. XX w. na jego zlecenie zbudowano okazałą willę (Landhaus Jäschkental). Wynajmowano tam mieszkania, zwykle dla 2-3 osób (oczywiście lepiej sytuowanych).

Fragment planu Gdańska z 1933 r. z zaznaczoną willą Kona. Widać tez wyraźnie (czerwona linia) granica między Gdańskiem a sąsiednimi Pieckami, które nie zostały jeszcze wchłonięte przez miasto. Ze zbiorów The Chicago University Library. Fragment planu Gdańska z 1933 r. z zaznaczoną willą Kona. Widać tez wyraźnie (czerwona linia) granica między Gdańskiem a sąsiednimi Pieckami, które nie zostały jeszcze wchłonięte przez miasto. Ze zbiorów The Chicago University Library.
W okresie międzywojennym willa Kona, przypisana początkowo do adresu Jäschkentaler Weg 49, była formalnie zaliczana do Piecek (Pietzkendorf). Jako ciekawostkę można wskazać, że właśnie w tym budynku odbyło się przynajmniej jedno (w styczniu 1938 r.) spotkanie lokalnego, piecewskiego oddziału Gminy Polskiej-Związku Polaków, a więc najważniejszej i największej zarazem organizacji gdańskich Polaków w Wolnym Mieście.

"Wykupywanie Gdańska i Sopotu przez Polaków i Żydów"



Nie tylko Kon podjął decyzję, by ulokować majątek w nieruchomościach, które szczególnie na początku lat 20. XX w. były przede wszystkim w samym Gdańsku i Sopocie dość atrakcyjne. Wynikało to m.in. z faktu, że spora część wcześniejszych, niemieckich właścicieli decydowała się na wyprowadzkę z Wolnego Miasta i starała się znaleźć kupców na swoje domy, wille czy działki. Część zresztą była z nich do tego zmuszona sytuacją, np. bankructwami wcześniej dobrze prosperujących firm, które upadały z powodu nowych granic celnych, odcięcia od naturalnych rynków zbytu, braku zamówień ze strony państwa niemieckiego itd.

Gdańska prasa niemiecka grzmiała w tym czasie i biła w alarmistyczne tony, że "Gdańsk i Sopot jest wykupywany przez Polaków (i Żydów)".

Ten proces faktycznie miał wyraźnie miejsce w omawianym czasie, ale też nigdy nie przyjął skali, która zagroziłaby przytłaczającej dominacji kapitału niemieckiego na rynku nieruchomości w Wolnym Mieście.

Dom Wypoczynkowy NSV dla Matek



Pod koniec lat 30. XX w., w 1938 r., budynek został przejęty przez nazistowskie władze Gdańska. Nie było to nic nadzwyczajnego w ówczesnej sytuacji polityczno-ekonomicznej. Prowadzenie interesów czy perspektywa zachowania majątków przez żydowskich właścicieli było coraz trudniejsze. Żydzi sprzedawali (po zaniżonej cenie) albo w ogóle tracili akcje w przedsiębiorstwa oraz nieruchomości, które znajdowały się w Wolnym Mieście Gdańsku.

Willa Kona już jako Dom Wypoczynkowy NSV dla Matek, okres II wojny światowej. Ze zbiorów Krzysztofa Gryndera. Willa Kona już jako Dom Wypoczynkowy NSV dla Matek, okres II wojny światowej. Ze zbiorów Krzysztofa Gryndera.
Willę Oskara Kona gdańscy hitlerowcy postanowili zaadaptować na nową funkcję - przestronnego, komfortowo wyposażonego Domu Wypoczynkowego NSV dla Matek. Po przeprowadzeniu niezbędnych prac nowy obiekt otwarto uroczyście z udziałem przedstawicieli partyjnej elity 16 grudnia 1938 r. Sam ośrodek zaczął funkcjonować z początkiem nowego 1939 r. Oferował miejsce jednorazowo dla 43 kobiet z dziećmi, które mogły w nim przebywać nie dłużej niż jeden miesiąc.

Czym była NSV?



NSV to skrót od (w tłumaczeniu na jęz. polski) Narodowosocjalistycznej Opieki Społecznej. Była to druga co do liczebności (po Niemieckim Froncie Pracy, czyli DAF) masowa organizacja w Rzeszy Niemieckiej, kiedy u władzy byli narodowi socjaliści. W roku wybuchu II wojny światowej NSV liczyła ok. 12,5 mln członków.

Jej korzenie sięgały 1932 r., kiedy powstała jako organizacja dobroczynna jednego z oddziałów berlińskiej NSDAP (Narodowosocjalistycznej Partii Niemieckich Robotników). Szybko jednak, wraz z rosnącymi wpływami samej partii hitlerowskiej, rozbudowano NSV, monopolizując tym samym niemal cały sektor działalności charytatywnej i społecznej w Niemczech. Odbyło się to kosztem głównie ewangelickiej Misji Wewnętrznej, katolickiej Caritas i struktur Niemieckiego Czerwonego Krzyża (ten ostatni zresztą też szybko został znazyfikowany).

Usługi świadczono rzecz jasna jedynie dla tych, których partia uznała za członków niemieckiej "wspólnoty narodowej" (Volksgemeinschaft). NSV organizowała zbiórki darów, darmowe lub bardzo tanie posiłki dla potrzebujących, profilaktykę przeciw gruźlicy, badania dentystyczne np. na terenach wiejskich czy akcje Dzieła Pomocy Zimowej (Winterhilfswerk). NSV prowadziła ponadto różnego rodzaju placówki: żłobki, przedszkola, sierocińce, domy matek, w tym i domy wypoczynkowe, jak opisany wyżej.

Powojenne losy Kona



Oskar Kon przeżył wojnę, w przeciwieństwie do większości łódzkich Żydów (w tym i członków jego rodziny). Krótko po wybuchu II wojny światowej pracował jako dozorca w pałacyku, który dotąd należał do niego (już na początku okupacji własność żydowska została skonfiskowana przez władze niemieckie).

Od zagłady uratowały go środki zdeponowane jeszcze w okresie międzywojennym w banku w Szwajcarii. Jednym słowem zdołał siebie oraz małżonkę "wykupić". W obstawie esesmanów wyjechał do Genewy, gdzie przekazał przechowywane tam aktywa Niemcom, a ci w zamian pozwolili mu opuścić Europę. Kon trafił wpierw do Meksyku, następnie do Argentyny. Na utrzymanie zarobił, spekulując na rynku finansowym. Zmarł w 1961 r. O swoich krewnych nie zapomniał - wujowi, dzięki któremu zdobył wykształcenie, postawił nawet pomniki.

Powojenne losy willi w Jaśkowej Dolinie



Willa Kona przetrwała wojnę, podobnie jak większość reprezentacyjnych budynków w Jaśkowej Dolinie. Przez wiele lat w opisywanym budynku mieściło się pogotowie opiekuńcze. Po wyprowadzce tej instytucji willa zaczęła niszczeć.

Pod koniec lat 80. miejsce to zasłynęło tym, że Gdański Ośrodek Telewizyjny kręcił tu teatr telewizji "Morfina" według Michaiła Bułhakowa, w reżyserii Krzysztofa Babickiego.

  • Prace modernizacyjne w Willi Kona zostały przeprowadzone w latach 2013-2016.
  • Prace modernizacyjne w Willi Kona zostały przeprowadzone w latach 2013-2016.
W 2011 r. znalazł się prywatny inwestor, który zakupił, a następnie w latach 2013-2016 przeprowadził gruntowny remont i przebudowę Willi Kona. Dziś pełni ona funkcje biurowe.
Tak Willa Kona prezentuje się dziś. Tak Willa Kona prezentuje się dziś.

O autorze

autor

Jan Daniluk

- doktor historii, adiunkt na Wydziale Historycznym UG, badacz historii Gdańska w XIX i XX w., oraz historii powszechnej (1890-1945).

Opinie (198) ponad 50 zablokowanych

  • (26)

    Niemcy w takich miejscach prowadzili eksperymenty pseudomedyczne w celu wyhodowania hybryd

    • 31 23

    • (10)

      Niemożliwe! To chyba pomyłka. Naziści na pewno, ale Niemcy?

      • 19 11

      • To było prawie sto lat temu. Pomyśl kto przez ostatnie 8 lat robił różne `eksperymenta` na Polakach :))))))) (8)

        • 19 22

        • ty jeszcze nie na Srebrzysku?

          • 20 14

        • Mówisz o tych którzy donosili w Brukseli na własny kraj? (4)

          • 25 10

          • Donosili , ale na ruskich agentów. (1)

            • 11 8

            • na kulawego, maciarenkę, zerro i resztę zdrajców Polski

              • 13 14

          • Tak, dudu, straszydło, 0, nijaki i inni

            • 2 4

          • KrąŻy złoty pieniądz , pomyśl tym donoszeniu ,piSmenie

            • 1 0

        • (1)

          Twórca z Tworek.

          • 9 1

          • Przy ulicy Nowogrodzkiej ?

            • 1 0

      • Nie komuniści a Polacy

        • 4 0

    • Naród Niemiecki przecież był też zniewolony przez nazistów (4)

      I po wojnie nastąpiło jego wyzwolenie

      • 16 8

      • (1)

        Takie wyzwolenie, że ci naziści nadal piastowali najważniejsze stanowiska
        Buehehe

        • 21 4

        • Każdy Niemiec ci powie ze to nieprawda

          • 4 3

      • Przez Armię Czerwoną, tak to określił obecny kanclerz RFN.

        • 3 1

      • a co z waszym zniewoleniem, armia czerwona niestety nie przyjdzie wam z pomoca

        • 3 0

    • Hybryda? Pracowali nad napędem elektro spalinowym? (3)

      :)))))))))))))))))))))))))))))))))))))))))))))))))))))))))))))))))))))))))))))))))))))

      • 11 12

      • (1)

        Takie rozwiązania były już w Tygrysie.

        • 4 1

        • A jakie rozwiązania były w Eufracie?

          • 4 4

      • Obrzezanych ulepszali ,skutki widać i czuć obecnie na Wzg.Golan

        • 0 1

    • Co ciekawe, takie hybrydy fanów tureckiej "hirurgii", azjatyckiego wytwórstwa i ślepego małpowania instagramowych trendów można podziwiać co dzień jak włóczą się w okolicy Monciaka...

      • 15 1

    • Podobno w tej willi był tunel prowadzący do Wrocławia (4)

      • 11 1

      • (1)

        to prawda, potwierdzaja to niedawno odkryte dokumenty, na lamach "wiadomosci kresowych" pojawila sie informacja o powstaniu grupy eksploatatorow

        • 6 0

        • Głównemu Eksperymentu wydłużył się nochal z zmniejszył zwis obrzezany .

          • 1 0

      • dobre, dobre, szuria temat podłapie (1)

        • 5 1

        • jar Oslaw zatwierdzi i wyda wytyczne ?

          • 0 1

  • Jak zwykle (2)

    Byl piekny budynek, przerobili na maszkaron

    • 69 15

    • taki bez charakteru i stylu

      • 4 3

    • taki bez charakteru i stylu to jestes ty .

      • 0 2

  • Tyle pięknych domów, tyle różnych historii wplecionych w losy gdańszczan - piękny temat na niedzielny poranek :))))))) (7)

    • 37 48

    • A tobie trolu nadal Donald placi kopiejkami (1)

      • 28 9

      • placili tobie kopiejkami i tak ci zostalo barani

        • 5 5

    • ZOMO na POsterunku.

      • 16 8

    • Grupa kulawego (2)

      Jednym z tych "kupionych " przez tatusia za pieniądze ze skarbonki, jest willa z ogrodem dla niejakiego Jozefa BAKA...

      • 11 2

      • przynajmniej ma komu zostawic majatek bo kulawy zostawi majatek kotu (1)

        • 5 16

        • nakradł, ale za to ma komu zostawić majątek! toć ci bohater pełną gębą normalnie!

          • 5 3

    • A kto teraz jest właścicielem?!

      .

      • 1 0

  • (5)

    Przepiękny budynek o ogrody wokół niego.Wspomnienia wracają...Artykuł dobry.Pomija jednak jedną kwestię.Tam był na parterze ogromny,pięknie wykonany parkiet z symbolami loży masońskiej.Przy okazji remontu parkiet został ponumerowany,rozebrany i wywieziony prawdopodobnie do Niemiec w latach 80-tych. Wszystko wskazuje więc na to,że była to siedziba loży wolnomularskiej.

    • 170 5

    • zdjęcia ..... zdjęcia .... ciekawość nas zrzera (2)

      • 3 6

      • Raczej zżera ...

        • 13 1

      • POprawnosc polityczna czy niewiedza?

        a moze zywa gotowka od "nazistow - niemcow"? Przypomne - nie bylo i nie ma zadbego panstwa nazistowskiego tylko niemieckie, tak jak nie bylo i nie ma zadnego panstwa komunistyczne tylko rosyjskie. Prosze nas Polakow nie obrazac Panie redaktorze.

        • 30 10

    • Art (1)

      Ładna wypowiedź, lecz na przyszłość radzę stawiać spacje po przecinku

      • 2 3

      • Rozporek zapiąłeś , zasunęłęś ?

        • 0 0

  • Wspaniała architektura w pięknym otoczeniu. Aż miło popatrzeć. No i ten powiew historii...

    • 37 0

  • Budynek ładniejszy od opowiadania o nim.Jedyny fakt to nazwisko właściciela i jego losy, reszta fantazja ludzi piszących.

    • 9 28

  • A gdzie pasje?

    zniknęły

    • 11 0

  • (5)

    Nazistowski, czyli.. Niemiecki, gdyz o te panstwo chodzi.

    • 83 19

    • xxx (1)

      Nie, Nazisci przylecieli z Marsa, opanowali Demokratyczne Niemcy i dlatego o Niemcach sie nie pisze.

      • 31 11

      • A jak ktoś nie lubi Izraelczyków

        to jest antysemitą?

        • 7 2

    • czyli kim jest donek?

      • 8 7

    • Czyżby już przytępawy bombelek Karny się wypowiadał

      • 5 6

    • To Państwo

      • 0 0

  • Jak sie zarabia na wille w Sopocie własnie był reportarz sprzedali POwskie włądze Sopotu kolesiowi teren , (4)

    przy operze lesnej pod pretekstem budowy hali która od poczatku było wiadomo ze tam nie powstanie .A potem ten koles sprzedał teren za 40 mln !!Praktycznie identyczny przykład jak z dziurą wstydu w Brzeżnie .No ale tam gdzie rzadza Powcy to dorabiaja sie na własnie sprzedarzy terenu.

    • 97 38

    • Teraz inny koleś planuje tam tysiące

      klitek POd wynajem.

      • 13 5

    • przeciez to kupil znany pisowski deweloper ktory zreszta mocno przeplacil, ale oni z kasa sie nie licza bo kosza nie miliony jak bylo dotad ale miliardy

      • 10 12

    • I tak Powski trolu klamiesz teren kupil Koles prezydenta Sopotu czyli szef trefla sprzedał go 40 razy drozej!!

      Sprzedał go deweloperowi który go kupił za 40 mln po cenie rynkowej wiec wszystkie kalmstwa Powskie mozna łatwo zweryfikowac w necie

      • 3 1

    • Matousz też zaczynał w PO , a mistrzowie arcy i bis Kupy ? Ziemie dostawali lub grabili fałszując księgi .Obecnie fundusz

      • 1 0

  • Rynna (3)

    Na filmie widoczne jest, że rynna przy dachu po prawej stronie (patrząc od frontu) jest uszkodzona i zalecam aby naprawić tę prosta usterkę, bo szkoda murów.

    • 132 5

    • naprawić usterkę

      Lepiej niech tego nie robią. Naprawiona usterka zostanie z nimi na wieki.

      • 0 4

    • To nie rynna, tylko rura spustowa, ale fakt trzeba ją wpiąć.

      • 5 1

    • Sokole oko ;-)

      • 3 0

alert Portal trojmiasto.pl nie ponosi odpowiedzialności za treść opinii.

Najczęściej czytane