Wzdęcia to jedna z najczęstszych dolegliwości, z którymi pacjenci zgłaszają się do lekarza. U wielu z nich problem ma charakter przewlekły, a gazom towarzyszą dolegliwości bólowe. Choć zwykle przyczyną wzdęć są błędy dietetyczne, nie należy tracić czujności, bo objawy te mogą być sygnałem innych chorób przewodu pokarmowego. Podpowiadamy, jak radzić sobie z dokuczliwymi symptomami i kiedy zgłosić się do lekarza.
Co powoduje wzdęcia?
Wzdęcia to określenie na stan, w którym jelita wypełnia nadmierna ilość gazów. Metan, wodór i dwutlenek węgla powstają fizjologicznie podczas trawienia, z kolei powietrze połykamy w czasie jedzenia, zwłaszcza, gdy posiłki konsumujemy zbyt zachłannie, w pośpiechu. Mimo że gazy to naturalny produkt uboczny trawienia, u niektórych osób powstają w nadmiarze, powodując dyskomfort i uczucie wzdętego brzucha.
Wzdęcia brzucha mogą mieć wiele przyczyn. Najczęściej wynikają z popełnianych błędów dietetycznych (chodzi zarówno o spożywanie produktów sprzyjających powstawaniu gazów, jak i nieprawidłową technikę jedzenia - zbyt szybko, w stresie). Przyczyną ciągłych wzdęć brzucha mogą być również schorzenia układu pokarmowego:
- nieswoiste choroby zapalne jelit (choroba Leśniowskiego-Crohna, wrzodziejące zapalenie jelita grubego);
- SIBO (zespół rozrostu bakteryjnego jelita cienkiego);
- IBS (zespół jelita drażliwego);
- nieprawidłowe trawienie i nietolerancja węglowodanów (m.in. niedobór laktazy, nietolerancja fruktozy, sorbitolu i skrobi oraz celiakia);
- niedrożność jelit po wcześniejszych zabiegach chirurgicznych;
- nowotwory przewodu pokarmowego.
Objawy ciągłych wzdęć i gazów
Do głównych objawów wzdęcia brzucha zalicza się subiektywne uczucie pełności w jamie brzusznej, rozpierania i rozdęcia, szczególnie po posiłku, którym może towarzyszyć zwiększenie obwodu brzucha. Osoby zmagające się ze wzdęciami często czują trudną do opanowania potrzebę puszczania wiatrów, co bywa źródłem krępujących sytuacji w towarzystwie.
Wzdęcia mogą być bolesne. Ucisk, za który odpowiadają zgromadzone w jelitach gazy, występuje głównie w prawym lub lewym podżebrzu.
Kiedy zgłosić się do lekarza ze wzdęciami?
Częste wzdęcia i gazy najpewniej świadczą o popełnianych błędach dietetycznych. Jeśli zmiana sposobu żywienia nie łagodzi dolegliwości, konieczne może być przeprowadzenie dalszej diagnostyki.
Lekarz na podstawie zgłaszanych objawów i badania fizykalnego zadecyduje o kierunku postępowania. W diagnostyce wzdęć wykonuje się:
- badania laboratoryjne (m.in. morfologię, badania krwi w kierunku nietolerancji pokarmowych, test na obecność krwi utajonej w stolcu);
- badania obrazowe (USG jamy brzusznej, RTG, badania endoskopowe - gastroskopię i/lub kolonoskopię).
Aby złagodzić bóle i wzdęcia brzucha, których przyczyną jest choroba układu pokarmowego, konieczna jest skuteczna jej kontrola pod okiem specjalisty. Czasami zdarza się, że okresowo wzdęty brzuch nie ma żadnej uchwytnej przyczyny patologicznej. W takiej sytuacji warto zmienić dietę oraz stosować techniki relaksacyjne i ćwiczenia fizyczne, które pomogą ograniczyć dokuczliwe dolegliwości.
Dieta a wzdęcia - co warto wiedzieć?
Niewłaściwa dieta może powodować wzdęcia. Dlatego gdy zmagamy się z nadmiernymi gazami w jelitach, warto pamiętać o kilku zasadach żywienia, których wdrożenie pomoże ograniczyć nieprzyjemne objawy.
- Jedz częściej, a mniej - organizm łatwiej poradzi sobie z trawieniem mniejszych porcji pokarmu, dzięki czemu ograniczy również ilość wytwarzanych gazów. Zaleca się spożywanie 4-5 posiłków dziennie.
- Pamiętaj o odpowiedniej ilości płynów: minimum 1,5 litra wody i naparów ziołowych.
- Unikaj produktów wzmagających powstawanie gazów: kapusty, bobu, fasoli i cebuli, ale też tłustych dań, potraw smażonych i żywności wysoko przetworzonej.
- Ogranicz gazowane napoje, a także napoje alkoholowe i zawierające kofeinę.
- Uważaj na błonnik, zwłaszcza jego nierozpuszczalną frakcję, której dostarczają produkty pełnoziarniste (kasze, pieczywo razowe).
- Z umiarem spożywaj produkty bogate w FODMAP, czyli węglowodany fermentujące. Są one przetwarzane przez bakterie jelitowe, a w wyniku tej fermentacji powstaje wodór, który może nasilać wzdęcia. Bogate w FODMAP są owoce (m.in. jabłka, gruszki, brzoskwinie, morele i nektaryny), warzywa (m.in. buraki, brukselka, kalafior, szparagi), mleko i jego przetwory, słodziki i soki owocowe.
- Jedząc, nie spiesz się - to pozwoli ograniczyć ilość połykanego powietrza. Dokładnie przeżuwaj każdy kęs.
Wzdęty brzuch - jak sobie pomóc?
Niezależnie od zmian w sposobie żywienia, warto sięgnąć również po inne naturalne metody, które pomogą
łagodzić ciągłe wzdęcia i gazy.
Naturalne środki na wzdęty brzuch
Bez wątpienia ulgę w przypadku wzdęć brzucha przyniosą ziołowe herbatki. Napary z mięty lub melisy nie tylko zmniejszają produkcję gazów, ale działają również rozkurczająco, dzięki czemu złagodzą ból brzucha. Popularne są również gotowe mieszanki ziołowe na wzdęcia. W ich składzie, poza melisą i miętą, można spotkać kminek, koper włoski, kolendrę czy owoce jałowca.
Ćwiczenia fizyczne a wzdęcia brzucha
Na częste wzdęcia pomoże również regularne uprawianie aktywności sportowej o umiarkowanym nasileniu: pilates, joga czy pływanie. Gdy czujemy wzdęcia po obfitszym posiłku, wybierzmy się na spacer. Ruch działa mobilizująco na perystaltykę jelit. Ćwiczeniem, które pomoże uwolnić gazy, będzie przyciąganie kolan do klatki piersiowej w pozycji leżącej.
Za gromadzenie gazów w jelitach może też odpowiadać nadmierne napięcie powięzi i mięśni brzucha. Uwolnić się od niego pomoże leżenie na brzuchu na macie do akupresury oraz masowanie jelit za pomocą twardej piłeczki.
Kojąco na wzdęty brzuch zadziała również ciepła kąpiel lub termofor - tradycyjny lub z pestek wiśni. W wielu problemach trawiennych pomóc może doświadczony fizjoterapeuta lub osteopata.
Wzdęcia u dzieci - kiedy powinny zaniepokoić?
Wzdęty brzuszek, gazy, podkurczanie nóżek, długotrwały, nieutulony płacz - jeśli obserwujesz takie objawy u noworodka, to najprawdopodobniej masz do czynienia z kolką niemowlęcą. Mimo że dolegliwość ta dotyka nawet 50% dzieci, jej dokładna przyczyna nie została ustalona. Na jej występowanie wpływa zapewne kilka nakładających się czynników, m.in. niedojrzałość układu pokarmowego, nadmierne wytwarzanie gazów, nietolerancje pokarmowe, zmiany w składzie mikroflory jelitowej.
Oczywiście u starszych dzieci wzdęcia również się zdarzają, a ich przyczyny są takie same jak w przypadku dorosłych - głównie błędy dietetyczne.
Objawy wzdęć u dzieci
Po czym poznać, że noworodek zmaga się z kolką, której jednym z objawów są wzdęcia? W godzinach popołudniowych maluch zaczyna głośno krzyczeć, prężąc się przy tym i podkurczając nóżki. Jego brzuszek jest wzdęty i twardy. Jeśli takie niepokojące objawy występują przez co najmniej trzy godziny trzy razy w tygodniu przez minimum trzy tygodnie to znak, że dziecko zmaga się z kolką. Jak długo trwa kolka? Rozpoczyna się zwykle ok. szóstego tygodnia życia i ustępuje po średnio trzech miesiącach.
Objawy wzdęć u starszych dzieci są tożsame z tymi występującymi u dorosłych: uczucie pełności, zwiększenie obwodu brzucha, ból lub dyskomfort.
Jak pomóc dziecku, gdy zmaga się ze wzdęciami?
Gdy wzdęcia są jednym z objawów kolki, w ich łagodzeniu ulgę mogą przynieść metody niefarmakologiczne i farmakologiczne. Do metod z pierwszej grupy zalicza się:
- chustonoszenie;
- noszenie na rękach w konkretnych pozycjach (tzw. pozycja na leniwca: maluszka układamy na brzuchu na naszym przedramieniu - tak, aby jego główka opierała się w zagłębieniu łokcia, a nóżki swobodnie zwisały);
- masaż brzuszka (kolistymi ruchami, zawsze w kierunku zgodnym z ruchem wskazówek zegara);
- ciepła kąpiel i/lub termofor;
- słuchanie białego szumu;
- spowijanie (ciasne otulenie dziecka mające stwarzać warunki zbliżone do tych panujących w macicy).
Rodzice, po konsultacji z pediatrą, mogą również zdecydować się na podawanie dziecku preparatów mogących łagodzić objawy kolki. Zalicza się do nich:
- probiotyki ze szczepami Lactobacillus reuteri DSM 17938, Pediococcus pentosaceusCECT 8330, Bifidobacterium longumCECT 7894;
- krople zawierające simetikon lub dimetikon, które "rozbijają" pęcherzyki gazów zgromadzone w jelitach;
- krople zawierające enzym laktazę - ułatwiają trawienie mleka;
- leki dostępne na receptę z trimebutyną, która usprawnia motorykę jelit.
Matki karmiące piersią często słyszą, że wzdęcia maluszka to "wina" ich diety. To jeden z powszechnie powtarzanych, szkodliwych mitów, z powodu którego niektóre mamy decydują się zakończyć karmienie piersią. To błąd. Mleko mamy powstaje z krwi, a nie z niestrawionych resztek w przewodzie pokarmowym. Poza tym, kolka to wynik niedojrzałości przewodu pokarmowego, na którą dieta również nie ma wpływu.
Mimo że wiele metod może łagodzić kolki u najmłodszych, najskuteczniejszym leczeniem wzdęć jest czas... Problem mija samoistnie, niezależnie od podjętych działań.
U starszych dzieci w walce ze wzdęciami pomogą "dorosłe" rozwiązania. Jeśli zmiana nawyków żywieniowych i naturalne metody nie złagodzą dolegliwości, należy problem omówić z lekarzem pediatrą.
Piśmiennictwo: J. Ellwood, J. Draper-Rodi, D. Carnes. Comparison of common interventions for the treatment of infantile colic: a systematic review of reviews and guidelines. BMJ Open 10(2), 2020.
C. Evans, W.P. Lorentz. Efficacy and Safety of a Colic Relief Remedy in Infantile Colic. Glob Pediatr Health 9, 2022.
B.E. Lacy, D. Cangemi, M. Vazquez-Roque. Management of Chronic Abdominal Distension and Bloating. Clin Gastroenterol Hepatol 19(2), 2021.
J. Serra. Management of bloating. Neurogastroenterol Motil 34(3), 2022.
A.Y. Seo, N. Kim, D.H. Oh. Abdominal bloating: pathophysiology and treatment. J Neurogastroenterol Motil 19(4), 2013.
