Mija 90, rocznica zamachu pod Starogardem Gdańskim na niemiecki pociąg z Prus Wschodnich do Berlina. Na skutek umyślnego rozkręcenia torów i w efekcie wykolejenia składu zginęło 29 osób, a ok. 60 zostało rannych. Do dziś nie jest znany motyw tego tragicznego zdarzenia.
tak, to są bardzo ciekawe historie z przeszłości
70%
tak, ale wiele z nich jest dla mnie zbyt dramatycznych
6%
nie, ale jak mam chwilę to chętnie je przeczytam
17%
nie, wolę inne artykuły o historii
7%
Po południu 30 kwietnia 1925 r. ze stacji w Insterburgu w Prusach Wschodnich - obecnie miasto Czerniachowsk w Obwodzie Kaliningradzkim - wyruszył pociąg pospieszny w kierunku Berlina. Pociąg oznaczony nr 907 był ciągnięty przez parową lokomotywę, do której było podłączonych 10 wagonów czteroosiowych pasażerskich. Pierwszy był służbowy, a drugi sypialny. Skład zabierał pasażerów kolejno ze stacji Königsberg (Kaliningrad), Elbing (Elbląg). Natomiast tuż za Marienburgiem (Malborkiem) pociąg wjechał na teren ówczesnej Polski.
Skład kilka minut po godz. 23 dotarł do Tczewa. Nocne połączenie kolejowe z Niemcami było bardzo popularne wśród ówczesnych mieszkańców Prus Wschodnich i przy tym niedrogie. Tamtego dnia składem nie podróżowały prominentne osoby. Wśród pasażerów byli kupcy, pracownicy służby zdrowia, urzędnicy. Głównie pochodzili oni z Elbląga, Gdańska, Malborka, Berlina, czy nawet Düsseldorfu. Wśród nich byli nawet mieszkańcy Rygi. Zdecydowana większość osób w pociągu posiadała obywatelstwo niemieckie.
Zanim feralny pociąg wyruszył na planowaną trasę w kierunku Berlina, 20 minut wcześniej w tą samą stronę odjechał inny pociąg pospieszny relacji Tczew - Chojnice, oznaczony numerem 905. Tamten skład planowo dotarł do Starogardu Gdańskiego. Wtedy w podróż z Tczewa wyruszył pociąg do Berlina. Skład rozpędzał się powoli - już za Swarożynem, do budki nr 281 na trasie dotarł o godz. 23:45, z ok. 4-minutowym opóźnieniem. Kawałek dalej pociąg osiągnął prędkość 75 km/h i wtedy właśnie skład wypadł z torów.
Do zdarzenia doszło na ok. 8-metrowym nasypie, który ciągnął się po lekkim łuku (
miejsce na mapie Google). Parowóz z tendrem przewrócił się prawym bokiem na skarpę. Jego uszkodzenia były niezbyt silnie. Brankard - wagon służbowy, a także następny wagon sypialny były pochylone w stronę skarpy. Natomiast następny - trzeci z rzędu wagon - został silnie rozbity. To właśnie tutaj było najwięcej ofiar. Prawy bok tego wagonu został wyrwany z powodu wtłoczenia w niego pudła sąsiedniego wagonu, które po wypadku leżało na skarpie przewrócone podłogą do góry i jednym końcem oparte o podnóże skarpy. Następne wagony, mniej uszkodzone, były pochylone ku skarpie. Ostatnie 4 wagony zostały na torze niewykolejone i nieuszkodzone.
W rezultacie katastrofy na miejscu zginęło 25 pasażerów - 12 kobiet, 11 mężczyzn oraz dwoje dzieci. Ciężko rannych było ok. 12 osób. Cztery osoby zmarły później jeszcze w szpitalu. W sumie poszkodowanych było 60 osób, a zginęło 29. Z tego powodu wydarzenia z nocy między 30 kwietnia a 1 maja są jednym z najtragiczniejszych wypadków komunikacyjnych w Polsce.Czytaj też: Rok 1920. Katastrofa kolejowa pod Malborkiem
Rusza śledztwo w sprawie katastrofyNa wieść, że doszło do katastrofy władze kolei zarządziły kontrole wszystkich pociągów wyjeżdżających z Polski. Do tego ruszyło niemal natychmiast sprawdzanie wszystkich szlaków kolejowych. Miejsce katastrofy otoczyła kompania wojska polskiego. Nad ranem ruszyło oficjalne śledztwo.
W archiwach do dziś zachowały się zeznania uczestników tamtych dramatycznych chwil.
-
Wypadek, który się zdarzył przed Starogardem, był dla mnie zupełnie nagły, gdyż dopiero zauważyłem, że coś się stało, jak wstrząsnęło parowóz. Natychmiast doskoczyłem do regulatora i hamulca, lecz to już uczynił kierownik pociągu Gierkicki, było to wszystko w okamgnieniu czasu, gdyż wtem parowóz się już wykoleił i się obalił na stronę - zeznawał
Franciszka Winter, aspirant na kierownika parowozu.
-
Kierownik parowozu Gierkicki został zarzucony węglami w budce maszynisty na parowozie. Ja zostałem z parowozu wyrzucony, gdy przeszedłem do siebie doskoczyłem do parowozu, spuściłem parę i zapuściłem lepiej wodną pompę, dlatego aby zapobiec eksplozji kotła - dodawał aspirant.
Przed świtem na miejsce wypadku dotarł starosta starogardzki, naczelnik stacji Starogard, kierownik ekspozytury Policji Politycznej w Tczewie, aspirant Kornel Stejka wraz z dwoma wywiadowcami oraz sędzia śledczy Sądu Powiatowego w Starogardzie. Rano przybył ponadto prokurator przy Sądzie Okręgowym w Starogardzie.
Po szczegółowym zbadaniu toru w miejscu, gdzie wykoleił się pociąg stwierdzono, że tor pod ostatnimi czterema wagonami miał właściwy kształt. Jednak tam, gdzie stał piąty wagon, prowadzący śledztwo kolejarze ustalili, że były zdjęte śruby i łubki na łączeniu szyn - tor był zerwany i odsunięty ku prawej skarpie o 7 cm.
Katastrofa staje się zamachemW miejscu odsunięcia toru leżał jeden łubek oraz trzy śruby. Brakowało kilku śrub od reszty odkręconego toru. Rozpoczęło się wtedy pieczołowite przeszukiwanie terenu wokół miejsca wypadku. Czego szukano? Kolejnych śrub i brakującego łubka. Odnaleziono je w przylegającym do nasypów lesie. Obok nich ponadto leżał dźwigar i lewarek, którym przesunięto tor o kilka centymetrów. Wszystko wskazywało na umyślne rozkręcenie torowiska.Ówcześni śledczy rozpoczynają przesłuchania.
Michał Schröder, pomocnik dróżnika ze Starogardu Gdańskiego zeznał, że nic na torach nie zauważył. -
30 kwietnia pełniłem służbę obchodową torów na przestrzeni Swarożyn - Starogard i to od godz. 7 do 12:10. Służbę pełniłem też nocą od godz. 23 do 1 maja do godz. 2:45. Gdy w nocy o godz. 23 objąłem służbę, udałem się z Szpęgawska do Swarożyna, zaś z Swarożyna chciałem motorówką jechać do Starogardu, lecz przychodząc do Swarożyna usłyszałem, że się pociąg pospieszny wykoleił, a więc nie czekałem już na pociąg motorowy, tylko pojechałem teraz pociągiem ratunkowym na miejsce wypadku, gdzie pomagałem przy ratowaniu. Nadmieniam, iż przy obchodach absolutnie nic podpadającego nie zauważyłem, rozkręcenie torów musiało się to stać w czasie gdy nikt służby nie pełnił na przestrzeni, to jest od godz. 17 do 23. Więcej do sprawy zeznać nie mogę - zeznawał pomocnik dróżnika.
Niewiele więcej mógł powiedzieć naczelnik stacji w Starogardzie Gdańskim, który lokomotywą na miejsce zdarzenia dojechał o godz. 0:30. -
Co do toru, na którym się pociąg wykoleił muszę zeznać, że tego nie wziąłem tak bardzo pod badanie, gdyż było to niemożliwe. Widziałem tylko, że tor jest całkowicie porozrywany i porostrzaskiwane są wagony obstawione pasażerami jadącymi pociągiem. Moim zadaniem na miejscu było udzielanie rannym pomocy i aby ich jak najprędzej spod gruzów wydostać - mówił
Franciszek Faleński.
Mimo chaotycznych czynności na dużą skalę śledczym początkowo nie udawało się wskazać sprawcy rozkręcenia torów. Niemiecki konsul zaoferował wtedy 50 tys. zł za wskazanie sprawcy zamachu i po tym wskazano za winnych trzech recydywistów. Dwóch ujęto, za trzecim wysłano list gończy. Nie ma dokumentów lub artykułów w prasie potwierdzających, jak zakończył się wspomniany proces.
Niestety, opinia publiczna miała wielkie wątpliwości czy wspomniani mężczyźni faktycznie spowodowali wypadek, bowiem nie przyznawali się do popełnionych czynów. To jedynie rozbudziło domysły odnośnie motywu zamachu ówczesnej opinii publicznej nie tylko w Polsce, czy w Wolnym Mieście Gdańsk, ale także w Niemczech.
Czytaj też: Katastrofa kolejowa sprzed ponad 40 latNie znane motywy katastrofy pod Starogardem GdańskimDelegacja ekspertów kolejowych z Niemiec zarzucała polskim kolejarzom w procesie sądowym, mimo dowodów na umyślne działanie osoby trzeciej, brak nadzoru nad polskimi liniami. Przekonywali oni, że pociąg poruszał się po fatalnie przygotowanym torowisku i to przejazd pociągu spowodował odrzucenie do pobliskiego lasu łubków i śrub torowiska. Niestety niemieccy eksperci nie potrafili wytłumaczyć, skąd wziął się lewar i dźwigar w pobliskim lesie.
Niemniej Polacy ten zarzut odczytywali jako chęć przejęcia nadzoru przez niemieckich kolejarzy polskich szlaków, po których jeżdżą pociągi z Prus Wschodnich właśnie do Niemiec.
Co ciekawe, Polacy też formułowali swoją teorię. Ówczesny wywiad połączył zamach z innymi wypadkami kolejowymi po 1919 r. na terenie kraju. Obwiniano wtedy nacjonalistyczną organizację niemiecką pn. Hakata, która prowadziła antypolskie działania na skutek utraty ziem na rzecz utworzonej Polski.
Historycy i miłośnicy kolei twierdzą, że pod uwagę należy wziąć też możliwość rozkręcenia torów przez bolszewików. W tamtych czasach zależało im na skłóceniu Polski z Niemcami. Niemniej ta część historii wciąż pozostaje otwarta - jest gotowa na odkrycie.
Materiały pomocne w przygotowaniu artykułu:
1. Czasopismo "Inżynier Kolejowy" - wydanie z 1 czerwca 1925 r.
2. Artykuł pt. "Katastrofa kolejowa pod Starogardem w 1925 roku - studium przypadku" w "Problemy Kryminalistyki" nr 265 (lipiec-wrzesień) 2009
Dziękuję też za merytoryczne wsparcie panu Grzegorzowi Feyowi, miłośnikowi i historykowi kolei.
Portal trojmiasto.pl nie ponosi odpowiedzialności za treść opinii. 
