• Kino
  • Mapa
  • Ogłoszenia
  • Forum
  • Komunikacja
  • Raport

Rzeź Gdańska. Krwawa woda, ale nie w Raduni

Marcin Stąporek
13 listopada 2011 (artykuł sprzed 12 lat) 
Nocna napaść krzyżaków – ilustracja do opowiadania Ewy Szelbug-Zarembiny, „Płomyk” nr 23, 1933 r. Nocna napaść krzyżaków – ilustracja do opowiadania Ewy Szelbug-Zarembiny, „Płomyk” nr 23, 1933 r.
Współczesny „krzyżak” podczas turnieju rycerskiego, rozgrywanego w miejscu, gdzie wznosił się gród gdański, a następnie zamek komtura krzyżackiego. Współczesny „krzyżak” podczas turnieju rycerskiego, rozgrywanego w miejscu, gdzie wznosił się gród gdański, a następnie zamek komtura krzyżackiego.
Ujście Raduni do Motławy w Krępcu niedaleko Gdańska. Ujście Raduni do Motławy w Krępcu niedaleko Gdańska.

Dokładnie 703 lata temu, 13 listopada 1308 roku, doszło do tzw. "Rzezi Gdańska". Wbrew ludowej opowieści wody Raduni nie spłynęły jednak krwią, bo rzeka... nie płynęła wtedy przez miasto.



W 1308 r. skomplikowane gry polityczne, w których uczestniczyło pomorskie rycerstwo, skupione wokół możnego rodu Święców i niechętne rządom Władysława Łokietka, margrabiowie Brandenburgii, sympatyzujący z nimi mieszczanie gdańscy (w większości niemieckiego pochodzenia), wierni Łokietkowi rycerze pochodzący z Pomorza i innych dzielnic Polski, a także wojska zakonu krzyżackiego, doprowadziły w efekcie do gwałtownych wydarzeń, znacznych zniszczeń miasta i śmierci trudnej do ustalenia liczby jego mieszkańców. Te zdarzenia określane są zwykle jako Rzeź Gdańska.

W wielu nowożytnych tekstach, wspominających to wydarzenie, przywołuje się tekst kołysanki, opublikowanej po raz pierwszy w poemacie Hieronima Derdowskiego "O panu Czôrlińscim co do Pucka po sece jachôł", ułożonym w 1880 r. Żona tytułowego bohatera, usypiając córeczkę, śpiewa:

Ziuziu, ziuziu, corulenko,
Zabilë cy ojca w rënku,
Zabilë go ze drudzimi
Toporami żelaznymi.
A w Raduni krwawô woda,
Szkoda ojca, żëcô szkoda!
(...)
Wiónek bierzesz do dóm sobie,
Kładzesz go na tatci grobie!
Klęcząc modlisz sę za ojca,
Co go zabił Krziżôk zbójca.
A w Raduni krwawô woda,
Szkoda ojca, żëcô szkoda!


Sam Derdowski twierdził, jakoby motyw ten zaczerpnął z autentycznej kołysanki, od stuleci śpiewanej przez kaszubskie niańki. Najpoważniejsi badacze, jak np. prof. Jan Stanisław Bystroń, brali te zapewnienia za dobrą monetę i dochodzili do wniosku, że jest to relikt ludowej pieśni posiadającej walor przekazu historycznego.

Dzięki uznaniu przez autorytety naukowe, kołysanka pani Czôrlińskiej weszła do literatury i do zbiorowej świadomości Polaków. Da się nawet zaobserwować pojawianie się w obiegu różnych wariantów tekstu, co wiązało się ze zmianą kaszubszczyzny Derdowskiego na standardowy język polski (by uzyskać lepszy rym do "rynku", zmieniono "córuleńko" na "mały synku"), a czasem z jej niezrozumieniem - u niektórych autorów, zamiast poprawnego "życia szkoda" przeczytać można "że co szkoda".

Legenda o autentyczności kołysanki jest żywotna po dziś dzień. Tymczasem całkiem dobrą przesłanką, pozwalającą zdemaskować ją jako nowożytny apokryf, jest powracająca refrenem krwawa woda Raduni. Autor pieśni miał niejakie pojęcie o topografii wydarzeń z 1308 r. i widocznie kojarzył, że wchodzące w grę miejsca - Zamczysko, Osiek, okolice kościoła św. Katarzyny na Starym Mieście zobacz na mapie Gdańska - położone są w pobliżu czy wręcz nad Kanałem Raduni (potocznie, acz nieściśle, zwanym przez wielu Radunią). Zabrakło mu jednak wiedzy o tym, że kanał ów został wykopany dopiero w okresie panowania krzyżackiego, a właściwa Radunia wpadała w 1308 r. do Motławy w Krępcu, kilka kilometrów na południe od ówczesnego Gdańska zobacz na mapie Gdańska.

Jak podaje prof. Jerzy Samp, już w 1892 r. "Dr Nadmorski" (pseudonim Józefa Łęgowskiego) wskazywał, iż Derdowski skopiował w rzeczywistości fragment rozpowszechnionej w całych Prusach Zachodnich rzewnej ballady o pewnej pannie ze Starogardu, którą niefortunny kochanek porwał rodzinie i wywiózł aż do Krakowa. Bracia uprowadzonej odnaleźli ich tam i w karczmie przy Rynku dokonali krwawej pomsty za uwiedzenie dziewczyny. Ona sama nad zwłokami zamordowanego nuci pieśń - kołysankę dla mającego dopiero przyjść na świat potomka:

Lulu, lulu, mój synulu,
Zabili ojca na rynulu,
Zabili go wujaszkowie,
Twojej matki braciszkowie.


Nie miejmy jednak pretensji do Hieronima Derdowskiego - nic nie wskazuje, by on sam traktował swój utwór jako coś więcej, niż "łgôrstwa" - wskazuje na to choćby otwierająca Pana Czôrlińsciego, żartobliwa, kierowana do Józefa Ignacego Kraszewskiego, dedykacja.

Ile ofiar Rzezi Gdańska?

Źródła wahają się między 10 tys. ofiar w bulli papieża Klemensa V z 1310 r. a 15-16 "rabusiów" do których zabicia gotowi byli przyznać się krzyżacy. Ponieważ papież w tym czasie na zlecenie króla Francji rozprawiał się z templariuszami, mógł więc być zainteresowany pokazaniem w złym świetle bratniego im zakonu. Krzyżacy, ze zrozumiałych względów, też mataczyli, a poza tym nie mieli interesu w liczeniu ofiar. Pierwszy tom "Historii Gdańska" (prof. Kazimierz Jasiński) przyjmuje "nie mniej niż 60, nie więcej niż kilkaset osób". W tej liczbie kilkunastu znaczniejszych rycerzy (to może być właśnie tych 15-16 wspomnianych przez świadków krzyżackich).


***

Korzystałem z eseju Jerzego Sampa pt. "Masakra gdańska i krwawa woda", zawartego w zbiorze tegoż autora pt. "Z woli morza. Bałtyckie mitopeje", wyd. Zrzeszenie Kaszubsko-Pomorskie, Gdańsk 1987.

Fragment poematu "O panu Czôrlińscim co do Pucka po sece jachôł" cytowany według: Tadeusz Lipski, "Remusowi króm. Wypisy z literatury kaszubskiej dla nauczycieli języka polskiego", wyd. Zrzeszenie Kaszubsko-Pomorskie, Gdańsk 1990.

O autorze

autor

Marcin Stąporek

- autor jest publicystą historycznym, prowadzi firmę archeologiczną. Pracował w Muzeum Archeologicznym w Gdańsku i Wojewódzkim Urzędzie Ochrony Zabytków w Gdańsku. Obecnie jest pracownikiem Biura Prezydenta Gdańska ds. Kultury.

Opinie (158) ponad 10 zablokowanych

  • jestem z GDAŃSKA! (2)

    a do tego artykułu nic nie wiedziałem o tych wydarzeniach,proszę o więcej,lub linki do stron z historią naszego pięknego MIASTA

    • 7 3

    • Twoje miasto(wieś)

      jest gdzieś na wschodzie,Ty nie masz z Gdanskiem nic wspólnego.

      • 0 2

    • strona o starym Gdańsku

      • 1 0

  • Może my Polacy powinniśmy pojechac na 1 Maja do Berlina

    bronić Niemcy przed niemieckimi neofaszystami?

    • 10 1

  • niezalezna.pl (1)

    super relacje z Warszawy

    • 7 1

    • Piszą o Gdynianinie pobitym przez lewaków z Niemiec. Lezy w szpitalu. Sami Niemcy wszystkiemu przeczą a mało tego nawiązują bezczelnie do 1939 roku!!! jakbysmy w 1939 roku to my zaatakowali Niemcy!!! Kto tu jest neoofaszstą?

      • 7 1

  • Rzez Gdańska to wymysl ruskich, tam nie zginelo 100tys tylko kilkudziesieciu ludzi ale (4)

    ze niemcy byli za komuny na cenzurowanym to dodano 'tys' i byla RZEZZ...smieszne czytalem dokumenty zrodlowe i GO...wno a nie RZEZ polecm lektury troche

    • 3 10

    • .. Niemcy za komuny byli na cenzurowanym (2)

      No, ale za to teraz za pozwoleniem władz przyjeżdżają młodzi naziści nauczać jak Polacy powinni obchodzić swoje święta

      • 3 1

      • nie naziści a anynaziści, ogarnij się! (1)

        • 1 3

        • naziści, naziści panie Ogarnięty

          czyli narodowi socjaliści tzn brunatne lewactwo. A tak na marginesie co, to są ci anynaziści ?

          • 3 0

    • Ależ dokumenty źródłowe mówią o rzezi - choćby list opata oliwskiego

      który od krzyżaków wykupił ciała rycerzy. Archeolodzy znajdują w warstwie XIV wiecznej ślady ogromnego pożaru, co potwierdza przekazy źródłowe o tym że krzyżacy wycięli część mieszkańców, resztę wygnali a miasto spalili.

      • 3 0

  • a gdzie dla nich pomnik? (4)

    ?

    • 4 7

    • może lepiej ulica?

      • 1 0

    • do roboty

      się w końcu weź a nie żyjesz na garnuszku rodziców , emerytów trollu jeden

      • 1 1

    • przed KFC, ups pomyłka Gdańszczanie nie dostają bo nie są koszerni

      • 6 1

    • W WATYKANIE

      • 2 1

  • Zakazać i wymazać z pamięci. UE bez krwi. Tylko postęp....

    II wojnę światą wywołali ---- cyt.: "wrogowie wolności".Zrelatywizować wszystko.Zaprzestać nauki dziejów Polski.Dzieci wozić na fermy strusi, a nie na Westerplatte.Więcej ludzi z plasteliny....

    • 4 2

  • V KOLUMNA (1)

    tak sobie czytam i czytam i te minusiki i plusiki i się dziwię skąd tu tyle germanofili??? Na spadochronach ich zrzucili, czy co? A może to ci co robili zadymę w Warszawie zwiali do Gdańska? Ale Polska górą, bo chociaż piszą po polsku.

    • 6 9

    • Pod Grunwaldem ? Też tam byłem i Krzyżaków biłem

      Pozdrawiam serdecznie

      • 3 2

  • ta... (1)

    ta cała gwara kaszubska wzięła się z tego że byli na okrągło narąbaniokowitą,do tego totalne braki w uzębieniu i z tąd te całe ąci i ałci !

    • 11 7

    • a twoja gwara

      szczególnie "z tąd" to typowy bełkot spod baru piwnego.

      • 5 0

  • zamiast sie skupic na istotnym wydarzeniu historycznym (1)

    opisujecie fragment utworu literackiego który ma znaczenie dla literaturoznawców , w ten sposób bagatelizujecie ważne dla regionu zdarzenia . Powinno być na odwrót , to tekst kołysanki powinien być przyczynkiem do przypomnienia Rzezi Gdańskiej bo dzisiejsza polska młodzież to coraz mniej o tym wie -wystarczy obejrzeć "Matura to bzdura "

    • 19 16

    • "Matura to bzdura"

      to akurat nie jest żaden wyznacznik ogólnego poziomu wiedzy społeczeństwa trójmiejskiego, wiadomo, że chłopaki wybierają tylko co śmieszniejsze i co bardziej żenujące wypowiedzi. Ale generalnie zgadzam się z powyższą wypowiedzią

      • 2 0

  • ale za to Strzyża zawsze płynęła przez WRZESZCZ

    • 8 0

alert Portal trojmiasto.pl nie ponosi odpowiedzialności za treść opinii.

Najczęściej czytane