• Kino
  • Mapa
  • Ogłoszenia
  • Forum
  • Komunikacja
  • Raport

Którędy poprowadzić tramwaj z Południa do Wrzeszcza?

Krzysztof Koprowski
28 czerwca 2016 (artykuł sprzed 7 lat) 
Najnowszy artykuł na ten temat Nowa Politechniczna: w tym roku przetarg na budowę
Dwa warianty połączenia ul. Nowej Bulońskiej Północnej z Wrzeszczem. Linia granatowa - przebieg rezerwy ul. Nowej Politechnicznej. Linia pomarańczowa - przebieg tramwaju przez centrum Moreny i przez ul. Bohaterów Getta Warszawskiego. Dwa warianty połączenia ul. Nowej Bulońskiej Północnej z Wrzeszczem. Linia granatowa - przebieg rezerwy ul. Nowej Politechnicznej. Linia pomarańczowa - przebieg tramwaju przez centrum Moreny i przez ul. Bohaterów Getta Warszawskiego.

Radni Jasienia chcą, by tramwaj łączący osiedla Południa z Wrzeszczem omijał Morenę, co pozwoliłoby przyspieszyć go o kilka minut. Z kolei mieszkańcy ul. Bohaterów Getta Warszawskiego zobacz na mapie Gdańska nie rezygnują z protestów przeciwko budowie tramwaju przez ich ulicę.



Którędy poprowadzić tramwaj z Południa do Wrzeszcza?

Dzielnicowi radni Jasienia uważają, że poprowadzenie trasy z osiedli Południa do Wrzeszcza przez Morenę niepotrzebnie wydłuży czas przejazdu.

- Dla mieszkańców dzielnic południowych wariant przez Morenę jest skrajnie niekorzystny. Szybki, wygodny dojazd umożliwi jedynie wariant z tramwajem i drogą poprowadzonymi "tranzytem" przez rezerwę Nowej Politechnicznej - przekonuje Tomasz Torcz, zastępca przewodniczącego zarządu dzielnicy Jasień, która w czerwcu podjęła uchwałę-apel o poprowadzeniu tramwaju w śladzie Nowej Politechnicznej.
Radni Jasienia sugerują tym samym, by wrócić do pierwotnej koncepcji Nowej Politechnicznej. Zgodnie z nią tramwaj ma opuścić ul. Nową Bulońską jeszcze przed istniejącą ul. Bulońską, przejechać pod ul. Rakoczego zobacz na mapie Gdańska, a następnie być prowadzony równolegle (ale w oddaleniu) do ul. Schuberta i Sobieskiego, a następnie wjechać w poszerzoną ul. Do Studzienki zobacz na mapie Gdańska.

To wariant sprzeczny z tym, który wypada najlepiej w analizach oraz który zakłada wjazd przez ul. Nową Bulońską i Bulońską zobacz na mapie Gdańska w centralną część Moreny (Piecek-Migowa), a następnie wzdłuż ul. Wileńskiej zobacz na mapie Gdańska i Sobieskiego, by ostatecznie dotrzeć do al. Grunwaldzkiej ul. Siedlicką zobacz na mapie GdańskaBohaterów Getta Warszawskiego zobacz na mapie Gdańska.

Projektanci przyznają, że wariant ominięcia Moreny pod ul. Rakoczego skróciłby nieco czas przejazdu, ale oznaczałby mniejszą liczbę pasażerów w tramwajach.

Rezerwa terenowa Nowej Politechnicznej pod estakadą ul. Rakoczego. Rezerwa terenowa Nowej Politechnicznej pod estakadą ul. Rakoczego.
- Trasa przez Morenę, przy zastosowaniu priorytetów dla tramwajów na skrzyżowaniach, jest dłuższa o ok. 3-4 minuty względem wariantu w śladzie ul. Nowej Politechnicznej. Zyskujemy jednak obsługę dużej dzielnicy mieszkaniowej [ok. 22 tys. mieszkańców - dop. red.]. Poprowadzenie trasy przez środek Moreny nie oznacza, że rezygnujemy z rezerwy dla tramwaju pod ul. Rakoczego zobacz na mapie Gdańska. Ten odcinek tramwajowy będzie można zbudować w przyszłości, jeżeli Południe wypełni się zwartą zabudową. Ale kiedy, i czy kiedykolwiek, Południe się wypełni - tego nie wiemy. Powszechnie znane tendencje demograficzne nakazują umiar dla zabudowy na nowych terenach - odpowiada Marek Nakonieczny z pracowni Alter Polis, która wraz z Mostami Katowice analizowała różne przebiegi trasy tramwajowej Gdańsk Południe-Wrzeszcz.
Czytaj też: Znamy projekt nowego modelu rozwoju przestrzennego Gdańska

Mieszkańcy Bohaterów Getta nadal walczą

Mieszkańcy ul. Bohaterów Getta Warszawskiego w liście skierowanym do prezydenta miasta, podpisanym przez 737 osób, przekonują, że "nie ma zwolenników linii tramwajowej Gdańsk Południe - Wrzeszcz poza rezerwą terenową Nowej Politechnicznej". Argumenty przeciwko budowie trasy tramwajowej przez swoją ulicę zawarli w kilku kolejnych pismach do samorządowców:

List do prezydenta (pdf)
Drugie pismo do prezydenta (pdf)
Trzecie pismo do prezydenta (pdf)
Czwarte pismo do prezydenta (pdf)

Podobnie jak radni Jasienia, namawiają w nich prezydenta i urzędników do powrotu do koncepcji tramwaju biegnącego śladem ul. Nowej Politechnicznej. Argumentują to przede wszystkim dotychczasowymi ustaleniami w studium i planach miejscowych.

Zapisy w tych dokumentach mówią jednak wyłącznie o budowie drogi, a nie tramwaju. Koncepcja tramwaju w śladzie ul. Nowej Politechnicznej pojawiła się w 2012 r., czyli pięć lat po uchwaleniu studium oraz dziesięć po uchwaleniu planu zagospodarowania (bez tramwaju) dla dolnego odcinka Nowej Politechnicznej.

Parking-klepisko w miejscu po rozebranej kamienicy przy ul. Do Studzienki. Prowadzenie tramwaju śladem Nowej Politechnicznej oznacza przedłużenie takiej formy zagospodarowania o ponad pół kilometra w kierunku ul. Traugutta. Parking-klepisko w miejscu po rozebranej kamienicy przy ul. Do Studzienki. Prowadzenie tramwaju śladem Nowej Politechnicznej oznacza przedłużenie takiej formy zagospodarowania o ponad pół kilometra w kierunku ul. Traugutta.
"Tramwaj tak, ale z dala od naszych domów"

Zdaniem mieszkańców ul. Bohaterów Getta należy poprzeć urbanistów Biura Rozwoju Gdańska i wyburzyć pierzeję ul. Do Studzienki, pomiędzy al. Grunwaldzką zobacz na mapie GdańskaTraugutta zobacz na mapie Gdańska, aby tędy poprowadzić trasę tramwaju. To oznaczałoby utworzenie ponad półkilometrowego pasa z tymczasowym zagospodarowaniem, ponieważ zgodnie z analizami BRG docelowy układ drogowy przy torach tramwajowych będzie potrzebny dopiero ok. 2040 r., a bez wyburzeń, w ocenie BRG, nie jest możliwa budowa tramwaju.

Czytaj też: Artykuł z kwietnia 2015 r.: Do Studzienki: od wiejskiej drogi po szeroką arterię?

Strach przed hałasem na zbyt ciasnych łukach

Mieszkańcy ul. Bohaterów Getta boją się, że jeśli tramwaj pojedzie przez ich ulicę, to będzie trzeba wykonać dwa łuki o promieniu 18 metrów, a więc poniżej norm. Obawiają się, że tramwaje pokonujące tak ciasny skręt wytwarzałyby trudne do zniesienia zgrzytanie.

- 18-metrowy promień skrętu pojawił się w pierwotnej koncepcji, przedstawionej jeszcze zimą - przyznaje Nakonieczny.
Dodaje jednak, że później przekazano mieszkańcom informacje, że są inne możliwości rozwiązania dla tych odcinków.

- W mojej opinii bez problemu zmieści się tam łuk o promieniu ponad 20 metrów - przekonuje Marek Nakonieczny.
Oddalić tramwaj od dworca

Mieszkańcy ul. Bohaterów Getta krytykują także pomysł budowy tramwaju przez rejon dworca kolejowego Wrzeszcz zobacz na mapie Gdańska na Zaspę i Przymorze.

- Po drodze [tramwaj] rozjeżdża Metropolitalny Węzeł Integracyjny przed dworcem PKP. W pasie szerokości 200 m biegnie tutaj równolegle pięć linii komunikacji szynowej. Przypominamy, że promień strefy dojścia pieszego od przystanku tramwajowego do celu podróży powinien wynieść 350-450 metrów - piszą mieszkańcy.
Proponowany przystanek tramwajowy przy dworcu Gdańsk Wrzeszcz (po prawej). Zdaniem mieszkańców powinien być on odsunięty o 350-450 m. Proponowany przystanek tramwajowy przy dworcu Gdańsk Wrzeszcz (po prawej). Zdaniem mieszkańców powinien być on odsunięty o 350-450 m.
To zaskakujący argument, bo chyba trudno utyskiwać, że tramwaje będą podwozić pasażerów pod sam dworzec. Być może mieszkańcy pomylili "podręcznikowe" maksymalne odległości przystanków z minimalnymi odległościami przesiadek, które powinny odbywać się w miarę możliwości drzwi w drzwi?

Zdaniem mieszkańców lepiej poprowadzić tramwaj z pominięciem dworca przez ul. Miszewskiego zobacz na mapie GdańskaWyspiańskiego zobacz na mapie Gdańska do Placu Komorowskiego zobacz na mapie Gdańska, łącząc tym samym dzielnice stricte mieszkaniowe Południa z "sypialniami" Zaspy i Przymorza.

Czytaj też: Analiza Trasy Gdańsk Południe - Wrzeszcz w wariancie przez Gdański Uniwersytet Medyczny (obecnie odrzucona) oraz przez dworzec we Wrzeszczu (obecnie tzw. drugi etap GP-W)

Zaskakujące koszty budowy

Protestujący mieszkańcy mają również wątpliwości co do wyceny niektórych elementów trasy, np. kosztów budowy nowych przejść przez nasyp kolejowy w rejonie ul. Miszewskiego-Wyspiańskiego zobacz na mapie Gdańska, który miałby wynieść 9 mln zł.

Projektanci są jednak zaskoczeni tymi obawami.

- Trudno powiedzieć, skąd mieszkańcy mają informację o koszcie budowy nowych przejść dla pieszych przez nasyp kolejowy. Prowadzone analizy nie obejmowały nawet odcinka Grunwaldzka zobacz na mapie Gdańska- Plac Komorowskiego zobacz na mapie Gdańska, a skupiały się jedynie na trasie do al. Grunwaldzkiej - dziwi się Nakonieczny.
Wciąż bez decyzji

Przypomnijmy, że decyzja w zakresie ostatecznego wyboru prowadzenia tramwaju powinna zapaść do końca czerwca. Inwestycja ma być realizowana przy wsparciu finansowym z Unii Europejskiej w ciągu najbliższych kilku lat.

Od autora: Negocjujcie zamiast protestować

Rozumiem obawy i złość mieszkańców ul. Bohaterów Getta Warszawskiego, którym niespodziewanie zaproponowano budowę tramwaju pod oknami. Wydaje się jednak, że powinni próbować jak najwięcej zyskać na tej inwestycji, a nie potępiać ją w czambuł.

Mieszkańcy już dawno powinni usiąść do jednego stołu z włodarzami miasta i wywalczyć jak najwięcej w zamian za zgodę na budowę tramwaju - np. remont fundamentów i elewacji ich budynków, klatek schodowych, wymianę stolarki okiennej, a nawet montaż wind czy zamiany mieszkań na inne, z dala od inwestycji.

Ciągły sprzeciw może przynieść oczekiwany efekt tylko w krótkim wymiarze czasowym.

Przykładem i przestrogą powinna być głośna przed wielu laty sprawa protestów przeciwko hipermarketowi na tzw. Wyspie Piecewskiej zobacz na mapie Gdańska na Morenie.

Hipermarket, który ze względu na ogromną konkurencję przeistoczyłby się lokalny supermarket, ostatecznie nie powstał. Radość mieszkańców trwała jednak krótko. Zamiast niewysokiego obiektu, powstały już cztery (a docelowo będzie nawet siedem) 16-piętrowe wieżowce osiedla Centralpark.

Podobny efekt mogą przynieść protesty mieszkańców ul. Bohaterów Getta Warszawskiego. Urzędnicy być może odstąpią od budowy linii tramwajowej przez ich ulicę, ale w konsekwencji mogą skierować na nią auta z ul. Do Studzienki celem odciążania skrzyżowania z al. Grunwaldzką, na którą wjadą dodatkowo tramwaje.

Mieszkańcy nie zyskają więc nic na protestach, a stracą szansę na poprawę stanu technicznego kamienic lub nawet przeprowadzkę w nowe, wymarzone miejsce.

Czytaj też: Felieton z 2013 r.: Czy obywatelskie planowanie przestrzenne jest możliwe?

Wizualizacja przebiegu tramwaju w wariancie Piecki-Migowo (Morena)-Sobieskiego-rezerwa Nowej Politechnicznej-Bohaterów Getta Warszawskiego.

Miejsca

Opinie (391) 1 zablokowana

  • Jak można ominąć Morenę? (11)

    Od lat mieszkańcy jednej z największych dzielnic Gdańska mówią o braku tramwajowego połączenia Moreny z Wrzeszczem, ale radni Jasienia dbają tylko o swój interes, aby im było szybciej. Sam mieszkam na Jasieniu, ale zdaję sobie sprawę, że wyłączenie tramwaju z Moreny spowoduje jeszcze większe korki w tej dzielnicy, która jest swoistym hubem komunikacyjnym tej części miasta. Nie zróbmy tego błędu, co z PKMką, której przystanki usytuowane są na obrzeżach i niestety nie cieszą się zbyt dużą popularnością. Tramwaj przez Morenę to także korzyści dla mieszkańców Jasienia, bo oznacza dla nich mniejsze korki przy dojazdach do domu.

    Jeżeli chodzi o Wrzeszcz to zdecydowanie wariant przez Bohaterów Getta Warszawskiego. Nitka tramwajowa ożywi (wbrew zapowiedziom mieszkańców) tę ulicę. Obecna technologia pozwala na budowę szyn na tzw. poduszkach wygłuszających ruch tramwaju. Poza automatycznie przebudowano by kanalizacją i tym samym odprowadzono wody, o które boją się mieszkańcy. Tramwaj przez ul. Bohaterów Getta to także mniejszy ruch samochodowy przez tę ulicę. Analogicznie Politechnika powinna wyrazić zgodę na puszczenie nitki przez campus, bardzo fajnie ożywiłoby to teran PG. W Sevilli tramwaj jedzie przez środek głównej ulicy (deptaku przy katedrze) i nikt nie ma z tym problemu. Wdrażajmy dobre i sprawdzone rozwiązania.

    • 35 24

    • (4)

      Tramwaj przez środek PG ożywiłby ja - no większej głupoty nie czytałem już dawno.

      Rektor PG nie powinien ulec i nie powinien wpuścić tramwaju na teren PG.
      Tak samo, jak mieszkańcy BGW, dla których tramwaj przez środek ulicy jest złym pomysłem.

      Jest od lat mądrze wyznaczona NP i tak winna być realizowana.

      • 13 13

      • Mądrze? Wyburzenie całej pierzei kamienic przy ul. Do Studzienki (3)

        pominięcie Moreny i utworzenie dwupasmowej przelotówki w tej części Wrzeszcza to mądrze wyznaczona trasa? Nie zgadzam się.
        Zobacz jak na świecie wyglądają realizacje tramwajowe. Tak - ożywiają tę część dzielnicy, w której są przystanki.

        • 10 7

        • Co to jest pierzeja zbudowana ze zdewastowanych budynków? I Ile ich trzeba wyburzyć - jeden, czy dwa.

          A ożywienie przystankami terenów PG? Chyba cos się Tobie pomyliło.
          A może dodatkowo zaproponujesz przystanek na BGW, aby ja ożywić?

          • 9 6

        • tylko że na BGW nie będzie ani jednego przystanku! (1)

          więc co to za ożywienie ulicy? Kto tam ożywi ją? przejeżdżając tramwajem i popatrując przez okno?

          • 11 5

          • Trzeba złożyć wniosek do miasta, żeby ufundowało mieszkańcom BGW zasłony w oknach.

            Nie będą ich wtedy podpatrywać.

            • 1 4

    • (4)

      Wieczny jazgot tramwajów to ożywienie ulicy! Brawo! Zostawcie w spokoju kamienice i zacznijcie cenić stara architekturę miasta jak to sie dzieje w krajach cywilizowanych

      • 13 14

      • (3)

        W tych cywilizowanych krajach to ty nawet palcem po mapie nie byłeś.
        W wielu miastach w Europie i poza nią linie tramwajowe są prowadzone blisko kamienic czy przez zabytkowe dzielnice i nic się nie dzieje.

        • 13 6

        • (2)

          Skoro nie rozróżniasz zabytkowych dzielnic od PG, to masz jakiś duży problem.

          A przy okazji może pokaz w którym miejscu nowe linie szybkiego tramwaju łączącego dzielnice buduje się środkami ulic bez wydzielonego torowiska.

          • 7 4

          • W Poznaniu RST jest zbudowana środkiem ulic z częściowym wyłączeniem ich z ruchu.

            • 5 0

          • W Nicei na przykład.

            • 1 1

    • eee szkoda gadać z jasieniowcami. to tak jak mi nie pasuje to ze musze jechac tramwajem przez chełm

      bo nie mogli go "wpiąć" w armii krajowej. ale co zrobić, ma zbierać jak najwięcej ludzi, a nie być taksóweczką dla tych co kupili mieszkanka w poblizu szadółek

      • 7 0

  • Nie robić mi pod tą estakadą torów tramwajowych !! To super trasa rowerowa z dala od samochodów

    No, chyba że razem z torami zrobicie też ścieżki rowerowe, choć jazda po ścieżkach już mnie znudziła, lubię trochę bezdroży, od tych ścieżek rowerowych to już mi się czerwone opony zrobiły.

    • 8 3

  • z dwojga złego lepszy jest wariant NP. (1)

    Ale ta trasa tramwajowa w ogóle nie powinna powstać.
    powinny powstać tutaj buspasy.
    taniej, mniejsza awaryjność, bez korków, bez większych wyburzeń.
    wilk syty i owca cała...

    • 8 7

    • Sobieskiego > Traugutta > Do Studzienki to jeden wielki buspas, z dopuszczonym ruchem samochodów

      • 6 4

  • Tok myślenia mieszkańców z Boh. Getta - lepiej wyburzyć połowę Do Studzienki (6)

    oraz sprawić, aby tramwaj nie dojeżdżał do dworca PKP we Wrzeszczu, aby tylko nie mieć tramwaju na własnej ulicy. Lepiej zrobić dobrze kilku właścicielom mieszkań niedużej ulicy niż ułatwić życie setkom tysięcy mieszkańców i turystów. Przecież od razu widać, że w tej argumentacji nie ma żadnej logiki, a tylko upór na pałę.

    • 26 18

    • (1)

      Mieszkańcy BGW nie chcą nigdzie nic wyburzać to miasto za pośrednictwem mediów próbuje skłócić mieszkańców , metody jak z PRL u

      • 12 10

      • a propozycja żeby tramwaj jechał smoluchowskiego?

        tam trzeba wyburzyć szkołę, a pani Puternicka ciągle w radiu mówi że to dobry wariant :)

        • 6 5

    • (1)

      Mieszkańcy BGW nie chcą nic wyburzać, chcą ocalić zabytkowa cześć miasta, to nie jest jedyna możliwość poprowadzenia tramwaju, to nie tak ze albo przez BGW albo wogole. Wiele lat uważano ze Do Sudzienki to idealna trasa.

      • 9 6

      • Ta część miasta (ulica BGW) jest zbyt zabytkowa.

        Można powiedzieć, że to wręcz skansen.

        • 1 2

    • do studzieńki (1)

      Po pierwsze wyburzenia na ulicy do studzienki miały być po lewej stronie, gdzie prawie w ogóle nie ma kamienic, same baraki są po tamtej stronie, jedna rozwalająca się kamienica w której nikt nie mieszka. wielki pusty plac na jednej części do studzienki i o jakich kamienicach po lewej stronie piszesz....więc po co pisać bzdury o wyburzaniu całej do studzienki....jak projekt zakładał poprowadzenie tramwaju po tej części do studzienki gdzie prawie w ogole nie ma kamienic

      • 8 5

      • Bo sprawa wygląda tak że te tereny gdzie są baraki na Do Studzienki to już dawno

        ma upatrzone jakiś deweloper i tym samym nasz Bobo budowniczy nie pozwoli by tam coś powstało. Ten teren już jest zapewne wstępnie obiecany i mają tam powstać "Atrakcyjne Inwestycje w ścisłym Wrzeszczu" i dlatego Tramwaj musi pojechać BG choćby nie wiem co

        • 6 5

  • (1)

    Artykuły sponsorowane powinny być oznaczone a nie udawać bezstronny tekst. Miasto robi swój PR przed podaniem decyzji. Absolutnie nie obchodzi ich co mieszkańcy maja do powiedzenia. Pieniądze, pieniądze, pieniadze. Moze w końcu ktoś zacznie interesować sie czemu przez lata promowana trasa Do Studzienki jest teraz taka zła. I nikogo z miasta nie interesują kamienice które od dawna przeznaczone sa na wyburzenie, jedna z nich juz zreszta wyburzyli. Inna wykupił ktoś sprytny jak tylko było wiadomo ze bedzie wyburzona i byle jak wyremontował, rozumiem ze duże odszkodowanie chce od miasta ....

    • 23 8

    • Wyobrażasz sobie, że na skrzyżowaniu Do Studzienki/Grunwaldzka są dodatkowe zmiany sygnalizacji

      dla tramwajów jadących z Moreny i skręcających w lewo lub w prawo?

      • 3 4

  • Jak najszybszą trasą! (1)

    Tramwaj powinien umożliwić szybkie przedostanie się z Południa do Wrzeszcza czy Oliwy. Jeśli będzie zahaczał po drodze o różne osiedla z milionem przystanków i świateł, to trasa z Południa na UG na przykład zajmie godzinę. Kto wtedy przesiądzie się z samochodu?

    • 17 5

    • Ci z tych różnych osiedli z milionami świateł i przystanków

      To ma być tramwaj a nie pendolino południe-Wrzeszcz/Oliwa...

      • 8 2

  • (2)

    Jeżeli tramwaj ma spełniać swoja rolę szybkiego połączenia dzielnic, to tylko NP.

    Każda inna trasa to strata czasu. Wystarczy popatrzeć, jak źle wymyślono linie tramwajowe, gdzie tramwaje stoją na światłach i jadą zbyt wolno do faktycznych ich możliwości, aby nie ulec iluzji kolejnego wolnego połączenia.

    Mieszkańcy Moreny maja dogodne połączenie z Wrzeszczem via PKM, więc dublowanie tego tramwajem nie ma sensu.

    • 18 7

    • PKM do Wrzescza? Dla mieszkańców Moreny dogodna? (1)

      Czy ty w ogóle wiesz o czym piszesz? Zobacz gdzie jest PKM'ka a gdzie Morena.

      • 6 1

      • Wystarczy zsynchronizować linię nr 10 z PKM-ką i wprowadzić wspólny bilet, tzn. najtańszy emitowany bilet przez ZTM powinien być akceptowany w PKM, przynajmniej w obrębie Gdańska.

        • 4 1

  • Wyburzyć linie tramwajowe, wyburzyć ulice oraz PKM

    Zrobić same heliporty w każdej dzielnicy po 3-4 i załatwiony problem korków, autostrad dzielących miasto i torów tramwajowych pod samymi oknami.

    • 5 1

  • zgadza się

    różnica polega jednak na tym,że mieszkańcy to główni użytkownicy.

    • 0 2

  • (3)

    Wyburzyc Bohaterów Getta Warszawskiego!!!!

    • 16 9

    • Adamowicz musi odejść !!! (1)

      zmienić włodarzy miasta którzy nie słuchają głosu mieszkańców !

      • 10 10

      • słuchać należy głosów wszystkich a nie garstki

        Jasień i Ujeścisko domaga się tramwaju. i to nie okrężnego przez Smoluchowskiego ale własnie prosto do Wrzeszcza.

        • 5 5

    • Wyburzyć ulice Bohaterów Getta a mieszkańcom dać mieszkania w Central Parku. Pomysł godny nagrody Nobla. Komu zalezy na budowie trasy tramwajowej na tak wąskiej ulicy?

      • 0 0

alert Portal trojmiasto.pl nie ponosi odpowiedzialności za treść opinii.

Najczęściej czytane