• Kino
  • Mapa
  • Ogłoszenia
  • Forum
  • Komunikacja
  • Raport

Nieistniejące cmentarze: jedyne, jakie możemy dziś odwiedzić

Rafał Borowski
1 listopada 2020 (artykuł sprzed 3 lat) 
Wszystkie tablice upamiętniające nieistniejące cmentarze w Gdańsku mają identyczną formę. Na zdjęciu tablica na terenie byłej nekropolii przy ul. Wyzwolenia w Nowym Porcie. Wszystkie tablice upamiętniające nieistniejące cmentarze w Gdańsku mają identyczną formę. Na zdjęciu tablica na terenie byłej nekropolii przy ul. Wyzwolenia w Nowym Porcie.

Wszystkie wyglądają jednakowo i na pierwszy rzut oka przypominają nagrobki. W latach 2006-2009 postawiono w Gdańsku szesnaście tablic upamiętniających zlikwidowane po wojnie poniemieckie cmentarze. Paradoksalnie nieistniejące cmentarze są jedynymi, jakie możemy odwiedzić podczas tego święta Wszystkich Świętych...



Czy znasz miejsca w Gdańsku, gdzie niegdyś znajdowały się cmentarze?

W granicach Gdańska znajduje się łącznie 18 cmentarzy: komunalnych, należących do parafii katolickich oraz wojennych. Jednak na mapie miasta znajduje się znacznie więcej miejsc, które przez wiele lat pełniły funkcję nekropolii, a szczątki pochowanych tam ludzi do dziś spoczywają w ziemi.

Mowa o poniemieckich cmentarzach, niemal zupełnie zlikwidowanych w pierwszych dekadach po zakończeniu II wojny światowej - a dokładnie na przełomie lat 60. i 70. - i powrocie Gdańska w granice Polski. Dlaczego ówczesne władze podjęły decyzję o likwidacji miejsc, które w naszej kulturze są powszechnie uważane za nienaruszalne?

Wymazanie śladów niemieckiej przeszłości



Oficjalnie, poniemieckie cmentarze potraktowano jako porzucone. Zarastały chwastami i nie było komu pielęgnować nagrobków, gdyż ich bliscy zostali wysiedleni w nowe granice Niemiec. W przypadku wielu mogił upłynął zresztą minimalny okres, jaki musi upłynąć od pochówku, aby można było zlikwidować je zgodnie z prawem. Zarówno ustawa o chowaniu zmarłych i stwierdzaniu przyczyny zgonu z 1932 r., jak i obowiązująca do dziś ustawa o cmentarzach i chowaniu zmarłych z 1959 r. ustaliła wspomniany okres na 20 lat.

Tablica upamiętniająca nieistniejący już cmentarz katolicki w Emaus oraz ewangelicki cmentarz Zbawiciela. Płyta znajduje się na skrzyżowaniu ul. Kartuskiej ze Starodworską. Tablica upamiętniająca nieistniejący już cmentarz katolicki w Emaus oraz ewangelicki cmentarz Zbawiciela. Płyta znajduje się na skrzyżowaniu ul. Kartuskiej ze Starodworską.
Jednak tak naprawdę, celem likwidacji cmentarzy było przede wszystkim usunięcie z przestrzeni publicznej śladów niemczyzny. Tysiące pomników z wyrytymi po niemiecku napisami stały w jaskrawej sprzeczności z tezą o odwiecznie polskim charakterze Ziem Odzyskanych, usilnie lansowanej przez ówczesną propagandę. Należy jednak wspomnieć, że pamięć o okrucieństwach zgotowanych Polakom przez Niemców w okresie okupacji była wciąż żywa i trudno oczekiwać, aby decyzja o likwidacji spotkała się wówczas z powszechnym potępieniem.

Idea upamiętnienia pochowanych na dawnych cmentarzach



Po transformacji ustrojowej w Gdańsku - podobnie zresztą jak w innych miastach wchodzących w skład Ziem Odzyskanych - nieskrępowana debata publiczna o niemieckiej przeszłości przestała być tematem tabu. Co więcej, można nawet mówić o modzie na poznawanie przedwojennej historii miasta, której dobrym przykładem była ogromna popularność wydanej w latach 1996-2006 serii albumów fotograficznych "Był sobie Gdańsk".

Tablica upamiętniająca nieistniejący już cmentarz ewangelicki p.w. św. Barbary. Płyta znajduje się w parku przy skrzyżowaniu ul. Kartuskiej z ul. gen. J. Bema. Tablica upamiętniająca nieistniejący już cmentarz ewangelicki p.w. św. Barbary. Płyta znajduje się w parku przy skrzyżowaniu ul. Kartuskiej z ul. gen. J. Bema.
Wkrótce pojawiła się także idea upamiętnienia dawnych mieszkańców Gdańska, pochowanych na nieistniejących już cmentarzach. W 1998 r. gdańscy radni wydali uchwałę, w której wyrazili poparcie dla pomysłu społecznego komitetu, który zaproponował postawienie stosownego pomnika. W ten właśnie sposób powstał Cmentarz Nieistniejących Cmentarzy przy ul. 3 maja w Gdańsku, którego otwarcie miało miejsce w 2002 r.

Dotychczas ustawiono 16 tablic



Kilka lat później pojawił się kolejny pomysł, aby sukcesywnie upamiętnić każdy, nieistniejący cmentarz z osobna. W latach 2006-2009, na terenie dawnych cmentarzy zostało ustawionych przez Gdański Zarząd Dróg i Zieleni łącznie 16 tablic pamiątkowych. Wszystkie mają identyczną formę. Zostały wykonane z granitu i swoim kształtem przypominają dawny nagrobek. Na powierzchniach frontowych - patrząc od góry - zostały wykute kolejno:

  • herb Gdańska
  • napis w języku polskim, informujący o nazwie cmentarza oraz okresie, w którym funkcjonował
  • inskrypcja w języku łacińskim, z reguły cytat z Biblii, opatrzony skrótem źródła wersetu
  • napis w języku niemieckim, o treści analogicznej do napisu polskojęzycznego
  • fragment współczesnej mapy miasta, na którą naniesiono obrys cmentarza oraz miejsce umiejscowienia tablicy
  • informacja o sfinansowaniu z miejskiego budżetu wraz z datą ustawienia tablicy

Tablica upamiętniająca nieistniejący cmentarz ewangelicki w Parku Steffensów wzdłuż al. Zwyciestwa. Tablica upamiętniająca nieistniejący cmentarz ewangelicki w Parku Steffensów wzdłuż al. Zwyciestwa.

Pełna lista pamiątkowych tablic



Poniżej prezentujemy listę zlikwidowanych cmentarzy w Gdańsku, na terenie których zostały ustawione pamiątkowe tablice:

  1. Cmentarz katolicki p.w. św. Mikołaja i Kaplicy Królewskiej przy al. ZwycięstwaMapka we Wrzeszczu, czynny w latach 1893-1956
  2. Cmentarz ewangelicki p.w. św. Katarzyny przy al. ZwycięstwaMapka we Wrzeszczu, czynny w latach 1870-1956
  3. Cmentarz ewangelicki Najśw. Marii Panny przy al. ZwycięstwaMapka we Wrzeszczu, czynny w latach 1901-1956
  4. Cmentarz katolicki p.w. św. Józefa i Św. Brygidy przy al. ZwycięstwaMapka we Wrzeszczu, czynny w latach 1815-1956
  5. Cmentarz ewangelicki św. Trójcy przy al. ZwycięstwaMapka we Wrzeszczu, czynny w latach 1867-1956
  6. Stary cmentarz katolicki "Urania" u zbiegu al. Grunwaldzkiej i ul. KościuszkiMapka we Wrzeszczu, czynny w latach ok. 1770-1946
  7. Cmentarz zespolony p.w. św. Bartłomieja, Jana, Piotra i Pawła przy al. ZwycięstwaMapka we Wrzeszczu, czynny w latach 1860-1956
  8. Cmentarz ewangelicki Lazaretu i Najświętszej Marii Panny przy al. ZwycięstwaMapka we Wrzeszczu, czynny w latach 1815-1946
  9. Cmentarz ewangelicki p.w. Bożego Ciała przy ul. 3 majaMapka w Śródmieściu, czynny w latach 1815-1956
  10. Cmentarz ewangelicki św. Barbary przy ul. BemaMapka na Siedlcach, czynny w latach 1850-1964
  11. Cmentarz nowy katolicki przy ul. StrzeleckiejMapka w Śródmieściu, czynny w latach 1822-1946
  12. Cmentarz katolicki w Emaus, po 1920 roku Ewangelicki Cmentarz Zbawiciela przy ul. StarodworskiejMapka na Siedlcach, czynny w latach 1781-1956
  13. Cmentarz bezwyznaniowy krematoryjny przy ul. TrauguttaMapka we Wrzeszczu, czynny w latach 1914-1966
  14. Cmentarz ewangelicki przy ul. WyzwoleniaMapka w Nowym Porcie, czynny w latach 1869-1947
  15. Cmentarz ewangelicki przy ul. CedrowejMapka na Ujeścisku, czynny w latach 1648 - 1961
  16. Cmentarz ewangelicki p.w. Chrystusa Króla przy ul. NowotnejMapka na Stogach, czynny w latach 1880-1946

Osoby, które pamiętają likwidację poniemieckich cmentarzy w Gdańsku, zachęcamy do podzielenia się w komentarzach swoimi wspomnieniami na temat jej przebiegu. Można również skontaktować się bezpośrednio z autorem artykułu: r.borowski@trojmiasto.pl. Rozważymy publikację najciekawszych relacji w formie artykułu.

Puste cmentarze w dzień Wszystkich Świętych

Opinie (167) ponad 20 zablokowanych

  • Szpegawsk

    Szpegawsk to drugie miejsce ,niedaleko Starogardu Gdańskiego gdzie są zbiorowe mogiły 7 tysięcy Polaków zamordowanych przez Niemców.

    • 8 0

  • pomylka nr.14

    Cmentarz w Nowym Porcie powstał w 1689 a nie jak napisano w 1869 ,taki szczegół wyhaczyłem bo jestem z tej dzielnicy.pozdrawiam

    • 7 0

  • Na cmentarzu znajdującym się pomiędzy Na Stoku a Radunią nie ma tablicy.

    Tylko mała uliczka o nazwie Salwator pozostała.

    Na nim wybudowano szkołę podstawową Nr. 21 w latach 60

    • 8 0

  • Poczekano aż Markety sprzedadzą kwiaty i znicze = Kasa z vat jest. (2)

    To nie przypadek jak sądzę, że tak długo czekano z wydaniem decyzji o zamknięciu cmentarzy.

    Tysiące marketów jak co roku sprowadziło dużo towaru na 1 Listopada, jak wiadomo od każdego znicza płynie do rządu 23% podatek VAT a są i inne wpływy, podatki od właścicieli firm produkujących znicze, podatki od pracowników czy akcyza od paliwa - ktoś to musi dowieźć i od prądu z fabryk zniczy czy ogrodniczych.

    Ponadto duże firmy / markety mają prawników a ci mogą zapytać o to czy o tamto np dlaczego bez stanu wyjątkowego coś tam się wprowadza - i tym samym mogą zażądać gigantycznych odszkodowań.

    Polacy kupili towar w Marketach i przecież go nie odniosą.

    Przy okazji - w człowieku nie ma Duszy żyjącej, człowiek po śmierci jest martwy i oczekuje na z-martwyCH-Wstanie, nastąpi on gdy przybędzie ponownie Syn Jahwe by zniszczyć obecny system szatana jaki panuje obecnie i zaprowadzić Królestwo Ojca na ziemi = Dzieje Apostolskie 24:15 , Księga Daniela 2:44

    Nie słyszeliście?

    "Ojcze Nasz któryś jest w niebie uświęć się Imię Twoje / Nie "Świeć się"! , święcić to można np 3 Maja, Imię Jahwe ma zostać uświęcone!/ No i dalej! -

    "przyjdź królestwo twoje" ! - Przyjdź oznacza przecież, że go nie ma, że nie władza owego Królestwa ma moc na ziemi!

    Tak jak i napisano: "Cały świat leży w mocy złego" - boga tego sytemu - II List do Koryntian 4:4

    - Jeśli nadal będziesz w nim tkwił to wraz z nim przeminiesz niczym trawa.

    Nie ma neutralnych, albo żyjesz dla Boga i jesteś Jego Dzieckiem, albo siedzisz w łódce która niebawem zatonie. - Zobacz kto jest dzieckiem Boga w Ewangelii Jana 1:11-13 , bo nie każdy człowiek nim jest.

    Wiesz czemu nadejdzie czas kiedy żywi będą zazdrościć umarłym? Nie wiesz? - a szkoda bo jest on bliżej aniżeli się domyślacie.

    Szykujcie się bo może nie być miło, tym razem bowiem nie nadejdzie mały Jezusek i nie powie oj wy niedobrzy niedobrzy po czym pogłaszcze was po główkach...

    Jezus zapowiedział co czeka Jerozolimę /Naród Wybrany/ za to, ze Go odrzucili, cd:

    • 0 5

    • cd (1)

      Jezus zapowiedział co czeka Jerozolimę /Naród Wybrany/ za to, ze Go odrzucili, spełniło to się w roku 70 i było boleśnie, bardzo boleśnie a przecież dopiero przed nami Wielki Ucisk - Ucisk - Jakiego jeszcze nigdy nie było na ziemi i jakiego już nigdy więcej na ziemi nie będzie.../!!!/

      "Nawet bohater będzie krzyczał ze strachu" - tego się spodziewajcie.

      Historia Jonasza, którego połknęła wielka ryba, by wykonał on swoje zadanie - Ogłoszenie mieszkańcom Niniwy wyroku - właśnie dla was została napisana, po to byście nie mówili, że co ma być to będzie!

      Tam miała nastąpić zagłada a nie nastąpiła bo ludzie się opamiętali!

      A WY opamiętać się nie chcecie... Nie mówcie zatem:

      "Co ma być to i tak będzie"! - Bo sami sprowadzacie wyrok na siebie swoim życiem, swoimi wyborami, swoją obojętnością wobec waszego życiodawcy!

      Zaprawdę, Koniec zgotuje straszną zagładę mieszkańcom ziemi.

      • 0 1

      • Nie pij więcej !

        • 0 0

  • głupki

    z protestów "piorun w pupie" jeszcze ich nie pomalowały ...

    • 6 6

  • Był cmentarz w Brzeźnie

    za dawną Balladyną i ośrodkiem strzeleckim blisko plaży.

    • 7 0

  • Dulkiewicz czeka na medal od Niemców za ich gloryfikację . (1)

    Jeszcze nigdy Gdańskiem nie rządziła tak antypolska osoba .

    • 7 12

    • Nic nie zrozumiałeś, przykre.

      • 1 0

  • Bardzo ciekawy artykuł. Oczywiście czekamy na kontynuację.

    • 4 1

  • Green

    Te zlikwidowane cmentarze, niektóre tylko "powierzchniowo" to idealne miejsce na postawienie tam kwiatów i zniczy odkupionych od handlarzy. Niech ludzie, zwłaszcza napływowi, wiedzą, gdzie wyprowadzają pieska czy dzieci na spacer albo piszą postulaty o budowę kortów tenisowych.

    • 3 0

  • Do autora (1)

    Chyba zapomnieliśmy o jeszcze jednym cmentarzu w samym centrum Gdańska. To przecież średniowieczny cmentarz przy dawnym szpitalu zakaźnym. Z wykopu pod budowę Forum Radunia wydobyto ok 1300 szkieletów naszych przodków. Ile zostawiono w betonie, nie wiemy.

    • 1 0

    • Lazaret św. Gertrudy.

      W tak barbarzyński sposób skasowano pochówki lazaretu św. Gertrudy!!!!!!

      • 1 0

alert Portal trojmiasto.pl nie ponosi odpowiedzialności za treść opinii.

Najczęściej czytane