Fakty i opinie
  • Kino
  • Mapa
  • Ogłoszenia
  • Forum
  • Komunikacja
  • Raport
Wiadomości
Fakty i Opinie Wiadomości
Facebook E-mail Messenger WhatsApp Kopiuj link Więcej

Wyrwane serce Stoczni Gdańskiej. Historia budynku 141B

Andrzej Trzeciak, Andrzej Nawrocki
3 czerwca 2023, godz. 09:00 
Opinie (135)
Najnowszy artykuł na ten temat Czy w "Hali U-Bootów" faktycznie powstawały U-Booty?
Ceglany budynek, najpierw dyrekcji zakładu, a następnie biura projektowo-konstrukcyjnego, istniał nieco ponad 120 lat. Rozebrano go w 2012 r. Ceglany budynek, najpierw dyrekcji zakładu, a następnie biura projektowo-konstrukcyjnego, istniał nieco ponad 120 lat. Rozebrano go w 2012 r.

Ceglany budynek, najpierw dyrekcji zakładu, a następnie biura projektowo-konstrukcyjnego, istniał nieco ponad 120 lat. Rozebrano go w 2012 r.

fot. Łukasz Unterschuetz/Trojmiasto.pl

Był masywny, dominował nad okolicą i stał tuż na granicy StoczniMapka, więc znali go nie tylko pracujący w nim inżynierowie i technicy. Jego rozbiórka w 2012 r. stała się dla wielu sygnałem, że trzeba chronić postoczniowe budynki, by wpisać je w przestrzeń powstającej tu nowej dzielnicy Gdańska.



Świadek historii



Brakuje ci w krajobrazie Gdańska wyburzonych budynków stoczniowych?

Budynek późniejszego biura projektowo-konstrukcyjnego powstał podczas pierwszego etapu budowy Stoczni Schichaua około 1891 r. jako gmach zarządu przedsiębiorstwa (niem. Verwaltungsgebäude). Stanowił istotny element założenia nowej stoczni, zaprojektowanego przez berlińskiego architekta Juliusa Rulffsa.

Podobnie jak w macierzystym zakładzie Ferdynanda Schichaua w Elblągu, budynek zarządu gdańskiej filii wzniesiono w bezpośrednim sąsiedztwie bramy głównej z portiernią (późniejszej bramy nr 3 Stoczni Gdańskiej, także już nieistniejącej). Stał się on dzięki temu świadkiem wizyt oficjalnych gości, w tym znanych z historii postaci, np. cesarza Wilhelma II, którego luksusowy pociąg - cesarski Hofzug - zatrzymywano przy specjalnej rampie, naprzeciwko budynku zarządu i bramy wejściowej, gdy kajzer przybywał do stoczni na wodowanie.

Cesarz Wilhelm II podczas wizyty w Gdańsku w 1910 r. Cesarz Wilhelm II podczas wizyty w Gdańsku w 1910 r.

Cesarz Wilhelm II podczas wizyty w Gdańsku w 1910 r.

Przed budynkiem znajdował się plac, na którym protestowali pracownicy - np. latem 1920 r., kiedy niemieccy stoczniowcy wyrażali swe poparcie dla Armii Czerwonej i sprzeciw wobec walczącej z nimi Polski. Kilkadziesiąt lat później (głównie w 1988 r.) polscy stoczniowcy manifestowali tu przeciwko władzom PRL.

Do czego służyła najsłynniejsza hala Stoczni Gdańskiej Do czego służyła najsłynniejsza hala Stoczni Gdańskiej

Stare kalki z projektami niemieckich okrętów



Początkowo gmach mieścił pokoje dyrekcji, administracji gdańskiej filii zakładów Schichaua oraz stanowiska projektantów zlokalizowane w otwartej sali. Na parterze znajdowało się obszerne pomieszczenie wykorzystywane m.in. jako sala bankietowa po wodowaniach. Przed 1937 r. budynek został rozbudowany. Powstawały w nim projekty jednostek budowanych w gdańskiej Stoczni Schichaua, w tym wojennych.

Obiekt utrzymał swoją funkcję w okresie międzywojennym i w trakcie II wojny światowej. Z relacji Bogdana Pietruszki, autora pierwotnej koncepcji pomnika Poległych Stoczniowców 1970, wiadomo, iż jeszcze w latach 50. XX w. polscy pracownicy stoczni, projektanci i konstruktorzy, znajdowali w budynku pamiętające być może czasy Wilhelma II, a z pewnością okres II wojny światowej, kalki z projektami niemieckich okrętów oraz ich elementów.

Centrum polskiej myśli okrętowej



Po 1945 r. budynek został zaadaptowany na cele biurowe polskiej Stoczni nr 2, a następnie Stoczni Gdańskiej. Mieściły się tu kolejno:

  • od 1.01.1951 r. - Centralne Biuro Konstrukcji Okrętowych,
  • od 1.01.1953 r. - Centralne Biuro Konstrukcji Okrętowych nr 1,
  • od 25.11.1965 r. - Centralny Ośrodek Konstrukcyjno-Badawczy Przemysłu Okrętowego.


Poza projektowaniem statków do obowiązków tego biura włączone zostały prace badawcze oraz rozwojowe przemysłu okrętowego. Od 1.01.1971 r. gmach był siedzibą Biura Projektowo-Konstrukcyjnego Stoczni Gdańskiej im. Lenina (RN), a później (do ogłoszenia upadłości w 1996 r.) Stoczni Gdańskiej SA. Po ogłoszeniu upadłości i przeniesieniu stoczni na teren wyspy Ostrów przeniesiono tam także Biuro Projektowo-Konstrukcyjne.

W ostatnich latach istnienia gmach nie był wykorzystywany przez podmioty związane z produkcją okrętową. Nowy właściciel ostatecznie go rozebrał. Jest to tym większa strata, gdyż gmach RN (bez uzasadnienia nazywany czasami Wzorcownią) był ważny dla przemysłowego dziedzictwa Stoczni Gdańskiej, Gdańska i Polski, powstało tu bowiem wiele projektów prototypowych statków i pracowało wielu wybitnych konstruktorów. Obiekt ten definiował ponadto przestrzennie tę część historycznej Stoczni Gdańskiej.

Eleganckie biura i wyjątkowy sanitariat



Budynek był wielokondygnacyjny. Składał się z dwóch trzypiętrowych segmentów - północnego i południowego - oraz umieszczonej między nimi dwupiętrowej części środkowej. Na dolnych kondygnacjach były zlokalizowane pomieszczenia warsztatowe z niezależnymi wejściami. Poza nimi znajdowała się tutaj do lat 80. XX w. także modelarnia, gdzie wykonywano drewniane modele statków. W budynku działał też bar i kiosk.

Budynek dawnego biura projektowo-konstrukcyjnego Stoczni Gdańskiej, na samym początku rozbiórki, która została przeprowadzona na koniec lipca 2012 r. Budynek dawnego biura projektowo-konstrukcyjnego Stoczni Gdańskiej, na samym początku rozbiórki, która została przeprowadzona na koniec lipca 2012 r.

Budynek dawnego biura projektowo-konstrukcyjnego Stoczni Gdańskiej, na samym początku rozbiórki, która została przeprowadzona na koniec lipca 2012 r.

fot. Andrzej Gojke/KFP

W części parterowej funkcjonował gabinet szefa Biura Projektowo-Konstrukcyjnego z zapleczem. Były to pomieszczenia, które do czasu zakończenia II wojny światowej zajmował dyrektor Stoczni Schichaua. Do czasu rozbiórki gmachu w pomieszczeniach tych zachował się oryginalny wystrój wnętrza oraz zaplecze (w tym m.in. elegancki sanitariat). Takiego wyposażenia nie miały inne biura na terenie stoczni, również te znajdujące się w budynku dyrekcji głównej stoczni.

Na pierwszym piętrze i w części pomieszczeń na drugim, znajdowały się rozległe sale, w których zlokalizowano specjalistyczne pracownie projektowe. Niektóre korytarze posiadały staroświeckie drewniane przepierzenia z oknami, nadające budynkowi charakter XIX-wiecznego biurowca rodem z "Ziemi obiecanej" Andrzeja Wajdy, który w sąsiedztwie gmachu realizował inne swoje filmy - "Człowieka z marmuru" oraz "Człowieka z żelaza".

Archiwum za pancernymi drzwiami



Pamiętające czasy Stoczni Schichaua drzwi do sejfu, które znajdowały się w jednym z pomieszczeń budynku RN. Pamiętające czasy Stoczni Schichaua drzwi do sejfu, które znajdowały się w jednym z pomieszczeń budynku RN.

Pamiętające czasy Stoczni Schichaua drzwi do sejfu, które znajdowały się w jednym z pomieszczeń budynku RN.

fot. Andrzej Trzeciak/zbiory autora

Całą przestrzeń po wschodniej i po zachodniej stronie budynku zajmowały pracownie projektowe. Istniały tam także powielarnia i introligatornia oraz pomieszczenia archiwum dokumentacji technicznej. Gromadzono w nim czasowo cenne projekty wielu budowanych w stoczni statków. Pomieszczenie zostało wzmocnione konstrukcyjnie oraz otrzymało specjalną izolację odporną na wysoką temperaturę. Ponadto zabezpieczono je pancernymi drzwiami prowadzącymi na zewnątrz budynku, aby zapewnić możliwość ewakuacji dokumentacji w przypadku pożaru w budynku.

SB-ecy patrzą na Lecha Wałęsę



Lech Wałęsa pracował w w warsztacie Wydziału Transportowego, zwanym w skrócie MY. Warsztat mieścił się w hali 86B przy ul. Narzędziowców. Był doskonale widoczny z budynku biura projektowo-konstrukcyjnego, dlatego właśnie w nim ulokowali się nadzorujący Wałęsę SB-ecy. Lech Wałęsa pracował w w warsztacie Wydziału Transportowego, zwanym w skrócie MY. Warsztat mieścił się w hali 86B przy ul. Narzędziowców. Był doskonale widoczny z budynku biura projektowo-konstrukcyjnego, dlatego właśnie w nim ulokowali się nadzorujący Wałęsę SB-ecy.

Lech Wałęsa pracował w w warsztacie Wydziału Transportowego, zwanym w skrócie MY. Warsztat mieścił się w hali 86B przy ul. Narzędziowców. Był doskonale widoczny z budynku biura projektowo-konstrukcyjnego, dlatego właśnie w nim ulokowali się nadzorujący Wałęsę SB-ecy.

fot. Stefan Kraszewski / Zbiory ECS

W latach 80. XX w., z jednego z biur w budynku RN, którego okna wychodziły na warsztat Wydziału Transportu, gdzie w tym czasie pracował Lech Wałęsa, wykwaterowano pracowników RN. W ich miejsce zainstalowano funkcjonariuszy Służby Bezpieczeństwa (SB), którzy mieli nieustannie oko na przewodniczącego "Solidarności".

Serce stoczni



Biuro było odpowiedzialne za opracowanie kompleksowej dokumentacji technicznej budowanych jednostek. Tu rodziły się pomysły i powstawały projekty wielu innowacyjnych, także w skali świata, typów polskich statków.

W przypadku statków rybackich - od stalowych kutrów K17 do niezwykle innowacyjnych rybackich baz konserwiarni, od szybkich transportowców rybackich do bardzo wyrafinowanych chłodniowców. Ale powstawały tu i inne jednostki: od statków ro-ro (od ang. roll-on / roll-off, czyli wtocz / wytocz - typ statku przystosowany do przewożenia ładunków tocznych i pojazdów) do skomplikowanych statków ro-pax (ro-ro, ze zwiększoną przestrzenią ładunkową i powierzchnią pomieszczeń publicznych i kabin dla pasażerów) czy całej rodziny statków żaglowych, w tym najsłynniejszych polskich jednostek tego rodzaju, jak "Dar Młodzieży" czy "Pogoria".

Inżynier Ewa Goluch z Biura Projektowego Stoczni Gdańskiej im. Lenina przy projekcie żaglowca "Dar Młodzieży". Zdjęcie wykonane 13.09.1978 r. Inżynier Ewa Goluch z Biura Projektowego Stoczni Gdańskiej im. Lenina przy projekcie żaglowca "Dar Młodzieży". Zdjęcie wykonane 13.09.1978 r.

Inżynier Ewa Goluch z Biura Projektowego Stoczni Gdańskiej im. Lenina przy projekcie żaglowca "Dar Młodzieży". Zdjęcie wykonane 13.09.1978 r.

fot. Zbigniew Kosycarz/KFP

De facto to tutaj zaczynał się proces budowy wszystkich tych jednostek. Nie dziwi więc, że wielu pracowników zakładu myślało o tym gmachu jak o sercu stoczni.

Podręczne archiwum jak bunkier i najmniejsza stocznia świata



Na przełomie lat 70. i 80. XX w., w części północnej parteru, utworzono wspomnianą wyżej nowoczesną wówczas halę powielarni i introligatorni. Aby bezpiecznie przechowywać i udostępniać oryginały dokumentacji technicznej (kalka techniczna) oraz wciąż zwiększającą się liczbę nośników cyfrowych (taśmy perforowane i magnetyczne), w części centralnej budynku utworzono archiwum, popularnie nazywane bunkrem. Po zakończeniu produkcji konkretnej serii statków komplet dokumentacji technicznej z tego archiwum był przenoszony do centralnego archiwum stoczni mieszczącego się w gmachu dyrekcji głównej.

We wspomnianej wyżej modelarni powstawały natomiast modele projektowanych jednostek. Bardzo często stanowiły one, zgodnie z zapisami kontraktu na dostawę statku, element wyposażenia salonu kapitańskiego. W jednym z artykułów w stoczniowej prasie pracownię tę nazwano z humorem "najmniejszą stocznią świata". Zbudowane tu niezwykle precyzyjne modele statków dostarczano do biur armatorskich. Były one także pożądanym prezentem dla ważnych gości i prezentowano je w celach promocyjnych na wielu zagranicznych wystawach.

4
  • Budynek biura projektowo-konstrukcyjnego niszczał przez lata, gdy jego pracowników przeniesiono do obiektów na Wyspie Ostrów.
  • Budynek biura projektowo-konstrukcyjnego niszczał przez lata, gdy jego pracowników przeniesiono do obiektów na Wyspie Ostrów.
  • Budynek biura projektowo-konstrukcyjnego niszczał przez lata, gdy jego pracowników przeniesiono do obiektów na Wyspie Ostrów.
  • Budynek biura projektowo-konstrukcyjnego niszczał przez lata, gdy jego pracowników przeniesiono do obiektów na Wyspie Ostrów.

Budynek biura projektowo-konstrukcyjnego niszczał przez lata, gdy jego pracowników przeniesiono do obiektów na Wyspie Ostrów.

fot. Andrzej Trzeciak/zbiory autora

Wyposażenie i funkcje poszczególnych pomieszczeń w budynku ulegały zmianie, podobnie jak liczba pracujących w nim osób. W szczytowym okresie zatrudnionych tu było blisko 700 osób.

W budynku RN pracowali m.in. Bogdan Pietruszka - autor pierwotnej koncepcji pomnika Poległych Stoczniowców 1970, Alojzy Szablewski - szef stoczniowej Solidarności, czy znani polscy konstruktorzy statków, jak Zygmunt Choreń - światowej sławy projektant żaglowców, prof. Janusz Staszewski - pionier budowy polskich statków rybackich, prof. Jerzy Pacześniak - konstruktor i pionier budowy całkowicie polskich węglowców i drobnicowców (w tym legendarnych dziesięciotysięczników), czy Zenobiusz Oleszko - specjalista z zakresu projektowania drobnicowców i kontenerowców.

Smutny koniec budynku biura projektów



Po przeniesieniu biura na wyspę Ostrów, budynek przy ul. Jana z Kolna niszczał. Był wykorzystywany m.in. do ćwiczeń antyterrorystów. Wkrótce nie przypominał już efektownego biurowca z końca XIX w.

Burzenie siedziby Biura Projektowego Stoczni Gdańskiej. Film z 20 lipca 2012 r.

Ostatecznie, w 2012 r. gmach został rozebrany. Zniknął obiekt, w którym przez dekady dynamicznie rozwijała się polska myśl konstrukcyjna i okrętowa - dzięki niej nasz przemysł stoczniowy zyskał uznanie w kraju i na świecie. Miejsce, gdzie stał ten wyjątkowy obiekt, stanowi smutną wyrwę w architektoniczno-urbanistycznej tkance historycznej Stoczni Gdańskiej. Ma tu powstać biurowiec, niezwiązany już z działalnością stoczniową.

Powyższy artykuł jest zredagowaną wersją fragmentu książki "Jak działała Stocznia Gdańska" autorstwa Andrzeja Trzeciaka i Andrzeja Nawrockiego, wydanej przez Instytut Dziedzictwa Solidarności i Narodowy Instytut Dziedzictwa (książka jest do pobrania bezpłatnie na stronie Narodowego Instytutu Dziedzictwa oraz Instytutu Dziedzictwa Solidarności).

Śródtytuły pochodzą od redakcji.


Katalog.trojmiasto.pl - Stocznie w Trójmieście

więcej
Andrzej Trzeciak, Andrzej Nawrocki

Zobacz także

Budynki dawnej stoczni w Gdańsku - historia (3)

Opinie wybrane

  • 2023-06-03 09:50

    (11)

    Ciekawy artykul, duzo nieznanych faktow. Rodzi sie pytanie, po co to wszystko tak bezlitosnie zniszczono, wyrwano, zburzono. Nie wierze, ze nie mozna bylo zagospodarowac, nie burzac tak cennych obiektow. W swiecie takie perelki sie holubi, pielegnuje, u nas wszystko dewastuje. Niepohamowana zadza pieniadza, odbiera ludziom rozum.

    3 miesiące

    • 262 8

    • 2023-06-03 09:55

      Lobby deweloperów kasa, naciski

      Niestety dużo osób sprzedaje się za kasę. Także podziękujmy urzędnikom, jakieś 20 lat temu nie zgłosili całego obszaru stoczni do rejestru zabytków.

      Las

      3 miesiące

      • 42 4

    • 2023-06-03 10:31

      To nie jest ciekawy artykuł tylko przepisana książka

      3 miesiące

      • 5 18

    • 2023-06-03 11:23

      Agent SB zmieniał akumulatory w wózkach i tym się zajmował.

      Nie naprawiał wózków. Nie potrafił.

      3 miesiące

      • 23 24

    • 2023-06-03 11:26

      Jak by cię ktoś trzymał "za jaja" też byś pozwalał.

      3 miesiące

      • 4 6

    • 2023-06-03 11:31

      A po to, żeby

      Nie było widać nieudolności nowych władz i żeby czasem nie wyszło, że komuna więcej zbudowała...

      3 miesiące

      • 11 10

    • 2023-06-03 15:39

      żal stoczni (2)

      Zniszczono stocznię i cały przemysł stoczniowy bo tego chcieli Niemcy i inne kraje unijne. Z rok temu czytałem, że król Norwegii pojechał do jakiejś stoczni, aby podziękować pracującym tam Polakom za nieprzerwaną pracę w czasie covidu, bo Norwegowie olewali pracę. A bodaj 3 miesiace temu w takim w programie ,,Polacy za granicą,, był reportaż z

      Zniszczono stocznię i cały przemysł stoczniowy bo tego chcieli Niemcy i inne kraje unijne. Z rok temu czytałem, że król Norwegii pojechał do jakiejś stoczni, aby podziękować pracującym tam Polakom za nieprzerwaną pracę w czasie covidu, bo Norwegowie olewali pracę. A bodaj 3 miesiace temu w takim w programie ,,Polacy za granicą,, był reportaż z Finlandii gdzie Polak był dyrektorem jakiejś stoczni a większością pracowników byli Polacy. I po to Tusk potulnie zlikwidował stocznie, aby Polacy zasuwali w stoczniach zachodnich.

      bolek

      3 miesiące

      • 21 14

      • 2023-06-03 22:14

        (1)

        Stocznię Gdańską rozłożył akurat Jaworski z partii rządzącej.

        3 miesiące

        • 13 6

        • 2023-06-04 10:08

          A ten swoje

          Luck

          3 miesiące

          • 3 4

    • 2023-06-04 08:14

      "Trzeba z żywymi naprzód iść..."

      jerry

      3 miesiące

      • 1 2

    • 2023-06-05 15:34

      Budynki zabytkowe nadal niszczeją w Gdańsku na potęgę:(

      3 miesiące

      • 1 0

    • 2023-06-06 09:26

      Bezmyślność i indolencja, nie szukajcie wszędzie spisków. Teren sprzedany bez stosownej ochrony, a stojąca rudera to tylko koszty, jeszcze może zaraz konserwator się obudzi... a więc do piachu. Ale fakt, głównie miasto dało ciała. Co z resztą symptomatyczne.

      3 miesiące

      • 1 0

  • 2023-06-03 10:57

    (2)

    Tak. Ten budynek mijaliśmy chodząc na treningi w nieistniejącej już hali stoczni... Jak i kilka kamienic bliżej trzech krzyży. Jest takie piękne zdjęcie z czerwonym tramwajem sprzed lat w internecie.

    3 miesiące

    • 82 3

    • 2023-06-03 18:50

      Boks czy Kyokushin? (1)

      3 miesiące

      • 1 0

      • 2023-06-03 21:29

        Piłka nożna i boks.

        3 miesiące

        • 1 0

  • 2023-06-03 12:15

    Szpetny (8)

    Budynek z historią ale był wyjątkowo brzydki - dobrze ,że został zburzony. Takich budynków z historią i o wiele ciekawszych architektonicznie było na terenie miasta wiele - np. te po zakładach mięsnych spalono i rozebrano. Ciekawe budynki są po Stoczni Cesarskiej i te należy pozostawić.

    Gydanytz

    3 miesiące

    • 27 191

    • 2023-06-03 13:00

      (2)

      Brzydkie to jest Europejskie Centrum Solidarności, a ten budynek byłby w sam raz.

      3 miesiące

      • 55 11

      • 2023-06-03 19:36

        (1)

        wygladal jak jakis magazyn na na miotly na zapleczu fabryki

        3 miesiące

        • 3 24

        • 2023-06-04 10:09

          Tata z SB?

          Luck

          3 miesiące

          • 7 2

    • 2023-06-03 13:10

      Pokaż swoje zdjęcie a okaże się że sam jesteś szpetny

      To byl piękny budynek w skandalu doprowadzony do ruiny.
      Ale co możesz wiedzieć dzieciaku o dawnym gdańsku i stoczni?
      Dla was tylko liczy się ul
      Elektryków

      Adam

      3 miesiące

      • 43 10

    • 2023-06-03 14:18

      (1)

      Z takich "brzydkich" budynków (Manufaktury, wzorcownie) w Łodzi, Wrocławiu, Katowicach czy nawet Włocławku robią piękne sklep, lofty, galerie, apartamenty. Tylko Gdańsk nie umiał (dotyczy to tak budynków stoczni jak i browaru).

      3 miesiące

      • 40 3

      • 2023-06-04 07:54

        Gdańsk?

        Przecież to nie miasto było włascicielem!

        3 miesiące

        • 2 1

    • 2023-06-04 11:00

      Szpetny i archaiczny (1)

      Nie tylko brzydki ale też bardzo archaiczny i w kiepskim stanie technicznym. Gdy do biura projektów zakupiono ciężki sprzęt - komputery i ploter - to ze względu na drewniane stropy nie można było ich ustawić na piętrze. Potrzebne były przeróbki pomieszczeń na parterze.

      kibic k

      3 miesiące

      • 2 5

      • 2023-06-06 05:51

        Co w tym dziwnego?

        Na tym polega adaptacja starych budynków do współczesności!

        3 miesiące

        • 1 0

Wszystkie opinie (135)

alert Portal trojmiasto.pl nie ponosi odpowiedzialności za treść opinii.

Najnowsze

więcej (3)

Najnowsze

więcej wiadomości (3)

Tego nie czytałeś

Najczęściej czytane