• Kino
  • Mapa
  • Ogłoszenia
  • Forum
  • Komunikacja
  • Raport

Historia przedwojennej gdańskiej nauczycielki

wysłuchał Jakub Gilewicz
11 listopada 2014 (artykuł sprzed 9 lat) 
Najnowszy artykuł na ten temat Wspomnienia przedwojennych Polaków z Gdańska
Kazimiera i Stefania na spacerze z Jadwigą. Gdańsk, 1931 rok. Kazimiera i Stefania na spacerze z Jadwigą. Gdańsk, 1931 rok.

- Pamiętam jak strzelały katiusze. Pocisk trafił w hełm jednej z wież archikatedry. Po czym opadając jeden hełm uderzył w drugi i oba runęły na ziemię. Huk był niesamowity - wspomina córka znanej oliwskiej nauczycielki. W drugim odcinku cyklu "Trójmiejskie opowieści" stare fotografie prezentuje i opowiada związane z nimi historie Danuta Sandomirska, 80-letnia mieszkanka Oliwy.



Kazimiera Gehrke - matka Danuty Sandomirskiej. Kazimiera Gehrke - matka Danuty Sandomirskiej.
Dom rodzinny przy Georgstraße, czyli przy obecnej ul. Obrońców Westerplatte w Oliwie. Dom rodzinny przy Georgstraße, czyli przy obecnej ul. Obrońców Westerplatte w Oliwie.
Rodzina Lange. Od lewej: Bogdan, niania, Stanisława,  Stefania, Franciszek i Kazimiera. Rodzina Lange. Od lewej: Bogdan, niania, Stanisława,  Stefania, Franciszek i Kazimiera.
Adolf i Kazimiera pobrali się w 1923 r. Adolf i Kazimiera pobrali się w 1923 r.
Kazimiera miała uprawnienia, aby uczyć jęz. angielskiego, francuskiego, niemieckiego i łacińskiego. Kazimiera miała uprawnienia, aby uczyć jęz. angielskiego, francuskiego, niemieckiego i łacińskiego.
Kazimiera wraz z bratem Bogdanem i córką Jadwigą na tle Pałacu Opatów w Oliwie. Kazimiera wraz z bratem Bogdanem i córką Jadwigą na tle Pałacu Opatów w Oliwie.
Od prawej: Kazimiera i Adolf oraz Bogdan z żoną. Od prawej: Kazimiera i Adolf oraz Bogdan z żoną.
Archikatedra Oliwska z wieżami bez hełmów. Zdjęcie wykonane w czasach PRL-u. Archikatedra Oliwska z wieżami bez hełmów. Zdjęcie wykonane w czasach PRL-u.
Trafiłam z mamą na Gestapo. W szkole z ręki do ręki przekazywana była ulotka. A na niej hasło "Im słońce wyżej, tym Sikorski bliżej". Mama nie uczyła w tym czasie w szkole, nie miała ulotki w rękach, ale jak wielu została wezwana.

Był 1942 rok, miałam osiem lat, a mama trzymała mnie za rękę. Przed nami stanął mężczyzna w mundurze. Poprosił o okazanie dowodu.

- O, polska nauczycielka... - mówiąc to spoliczkował mamę dokumentem, po czym dodał: Ty już polskich dzieci uczyć nie będziesz.

A że mama była odważną kobietą i miała charyzmę, odpowiedziała:

- Ja będę uczyła polskie dzieci. Ale czy pan wróci do domu, to jest wielka niewiadoma...

- Bezczelna! Ile ma odwagi?! Co, nie boisz się?

- Czego? Przecież wiem, po co tu przyszłam.

- Raus! - wskazał drzwi, które okazały się dla nas drzwiami do wolności. Inni nie mieli tyle szczęścia.

***

Mieszkaliśmy wtedy w Starogardzie Gdańskim, gdyż tacie, który zajmował się na Pomorzu sprawami inwalidów wojennych, jeszcze przed wojną przydzielono w tym mieście mieszkanie. Z kolei rodzina od strony mamy od dziesięcioleci związana była z Oliwą. Tam pod koniec XIX wieku mój dziadek Franciszek Lange wybudował dom, gdzie w 1934 roku przyszłam na świat.

Dziadek był człowiekiem majętnym. Niektórzy mówili o nim "polski król Oliwy". Miał swój własny warsztat malarski, choć najbardziej znany był ze złoceń, które wykonywał.

Przyjechał tu z poznańskiego, a w 1890 roku ukończył budowę domu przy Georgstraße, czyli przy dzisiejszej ul. Obrońców Westerplatte zobacz na mapie Gdańska. Na zapleczu budynku znajdował się warsztat, biura i pomieszczenia dla uczniów.

Razem z babcią Stanisławą dziadek miał troje dzieci: Stefanię, Kazimierę i Bogdana. Do dziś przechowuje starą pocztówkę, na której widać ołtarz w Archikatedrze Oliwskiej. Złocenia są dziełem właśnie dziadka, a twarze dwóch aniołków wzorowane są na twarzach Stefci i Kazi. Chciał, aby syn przejął po nim interes, ale Bogdan wybrał kolej. Dziadek nie był też zadowolony z wyboru córki Kazimiery.

Moja mama pochodziła z zamożnej rodziny, zdobyła wykształcenie i miała uprawnienia do nauczania aż czterech języków. Angielski, niemiecki, francuski, łaciński. Do tego znała oczywiście polski, a i jeszcze szwedzki. Była elegancką, czarującą kobietą.

Mój tata Adolf był z kolei synem niemieckiego górnika. W wieku dwóch lat stracił ojca, który zginął w wypadku, więc mama wraz z trojgiem dzieci przyjechała za chlebem do Gdańska i tu drugi raz wyszła za mąż.

Tata zdobył wykształcenie już pracując, był zdolnym i mądrym człowiekiem. Dziadek nie chciał jednak oddać mu ręki ukochanej córki, bo miał trzy zastrzeżenia. Kandydat był pochodzenia niemieckiego, do tego o niższym statusie społecznym i na dodatek miał 11 lat więcej niż córka. Dziadek na ślub nie wyraził zgody.

***

Miłość jednak zwyciężyła. Najpierw w styczniu 1923 roku odbył się ślub cywilny, a dwa dni później kościelny. Dziadek nie uczestniczył w weselu, ale chodził pod oknami i wszystko dokładnie obserwował.

Z czasem zaprzyjaźnił się ze swoim zięciem. Widział, że jego Kazia ma dobrego męża, a i doczekał się pierwszej córki. W 1927 roku na świat przyszła moja starsza siostra Jadwiga. Ja z kolei urodziłam się w 1934 roku.

Kiedy tatę przeniesiono do Starogardu Gdańskiego, mama z początku dojeżdżała do niego, a później przeprowadziła się na stałe. W mieszkaniu na pierwszym piętrze pozostała babcia, a na parterze mieszkał brat mamy - wuj Bogdan z żoną.

Był naczelnikiem stacji kolejowej w Oliwie, należał do organizacji antyfaszystowskiej i miał prawo nosić broń. Tuż przed wybuchem wojny, ostatniego dnia sierpnia 1939 roku, kiedy szedł jak co dzień do pracy w Gdańsku, otoczyli go bojówkarze i już nie wrócił do domu. Po wojnie, na terenie byłego obozu koncentracyjnego Stutthof znaleziono w ziemi jego zwłoki. W czaszce była dziura po pocisku.

***

Do Gdańska wróciłyśmy z mamą w lutym 1945 roku. Wysadzono nas przed miastem, więc dalej trzeba było iść pieszo. Znaleźliśmy się na ulicy Długiej. Trwało bombardowanie, więc weszliśmy do jednej z piwnic. A tam niemieckie rodziny.

Mama zapytała, czy może zrobiliby trochę miejsca. Usłyszała, że obcy nie mają tu co szukać. Próbowała tłumaczyć, że przecież są naloty i trzeba się gdzieś schronić. Odpowiedź była krótka: nie tutaj. Trafiliśmy w końcu do Oliwy, a że w naszym domu byli Niemcy, zatrzymaliśmy się u kuzyna mamy. Nie chciałam znów siedzieć w piwnicy, bo w jednej przysypało mnie i musiano wyciągać mnie spod gruzu, chodziłam więc po Oliwie.

Patrzyłam, jak strzelają katiusze. Stały pod lasem za kościołem św. Jakuba, a pociski leciały w kierunku Gdańska i lotniska we Wrzeszczu. Byłam nieopodal furtki w murze, który oddziela park od katedry i wtedy pocisk trafił w hełm jednej z wież, po czym opadając jeden hełm uderzył w drugi i oba runęły na ziemię. Huk niesamowity, na szczęście odłamki nie doleciały do mnie. Pobiegłam z powrotem do piwnicy.

Jako pierwsi w Oliwie pojawili się żołnierze z dalekiej Azji. Brali wszystko, co było. Nad nami mieszkał starszy pan, który cierpiał na chorobę Alzheimera. Zobaczył w drzwiach umundurowanych ludzi, więc zrobił Heil Hitler. Jeden z żołnierzy uderzył go w głowę kolbą karabinu i zabił. Wówczas mama powiedziała im, że to polski dom i żeby już nikomu nie robili krzywdy. Udało się, ale chcieli kosztowności i żeby pokazać torebki.

Po nich przyszli Rosjanie. Ich dowódca zachorował i umieszczono go w mieszkaniu na dole. Sztab był w budynku naprzeciw, a u nas była kuchnia polowa i piękne konie w ogrodzie. Nosiłam z tej kuchni w menażkach jedzenie dla mieszkańców naszego domu. Kiedy prosiłam o jeszcze, nie odmawiano. Razem z wojskiem przyszedł jednak tyfus, ale nie ten brzuszny. Ludzie umierali, nie było lekarzy. Nie zachorowałam może dlatego, że nie siedziałam z nimi.

Nie mam złych wspomnień z wkroczenia Rosjan. Pamiętam na przykład, że kiedy ulicą prowadzono Niemców jedno z dzieci bardzo płakało. Podszedł żołnierz i dał mu czekoladę. Zapytałam, dlaczego to zrobił? A on: Dziecko niewinne. Z dziecka może być jeszcze człowiek.

***

Kazimiera z uczniami w 1950 roku. Kazimiera z uczniami w 1950 roku.
Po 1945 roku mama postarała się o zwrot domu, który w czasie wojny przechodził w ręce kolejnych Niemców. Pamiętam też, że mama jako jedna z pierwszych nauczycielek odpowiedziała na apel władz i zgłosiła się do pracy. Uczyła w oliwskiej "Piątce", w szkole we Wrzeszczu, w Nowym Porcie i w Sopocie.

Miała dobre serce i uczniowie ją kochali. Miała też niekonwencjonalne metody nauczania. Bywało, że na naradach nauczycielskich pytano ją, dlaczego młodzież lepiej włada językiem angielskim niż polskim? Jak to robiła, było tajemnicą.

Ponadto uczyła jeszcze znanych lekarzy i prowadziła kursy na przykład dla tych, co zapomnieli polskiej mowy. Bywało, że ze zmęczenia zasypiała nad zeszytami. Zmarła w 1951 roku. Na zawał serca. Pogrzebowy kondukt ciągnął się od kościoła św. Jakuba aż to torów tramwajowych. Tłumy przyszły ją pożegnać, a przez kolejnych pięć lat uczniowie wystawiali wartę przy jej grobie. Była cudowną nauczycielką.

Trójmiejskie opowieści to cykl, w którym mieszkańcy prezentują stare fotografie z terenu Gdańska, Gdyni i Sopotu oraz wspominają związane ze zdjęciami historie. Jeśli chciał(a)byś podzielić się swoimi opowieściami i fotografiami, napisz na adres j.gilewicz@trojmiasto.pl

Materiał archiwalny

Poznaj historię kościoła św. Jakuba i pobliskiego cmentarza, na którym pochowana jest m.in. Kazimiera Gehrke.

wysłuchał Jakub Gilewicz

Opinie (60)

  • Dziekuje

    Dziekuje za lekcje zywej historii .

    • 22 0

  • i za co walczyli POlacy ??? (3)

    A no za to żeby teraz oddać żydom za bezcen wszystko za pomocą PO. Gdańsk myślicie że gdzie się zadłuża ? żona komorowskiego jakie ma pochodzenie ? Pani premierówna chybanie muszę pisać jakie widać po twarzy , Magda Gesler tak promowana Piróg ...... a Polacy wygnani za chlebem bo nie ma pracy. Żeby Ci ludzie wiedzieli za co walczyli i jak teraz jest rozgrabiona Polska o czym się w mediach nie pisze bo jest cenzura- żal. Pozdrawiam z Norwegii.

    • 29 30

    • A może tacy "pseudopolacy" byli zawsze?

      W czasie II Wojny Światowej "pseudopolakami" byli kapusie i inne menty społeczne, co za garść "judaszowych srebrników" sprzedaliby własną matkę, ojca, brata, czy siostrę. Natomiast nie mieszaj do tego Polaków, którzy czuli się i byli Polakami z krwi i kości, którym zawsze przyświecało motto: Bóg, Honor i Ojczyzna. Prawdziwi Polacy walczyli zawsze o Polskę, bo zawsze mieli ją w swoim sercu. Nie zawsze też byli Żołnierzami, czasem ryzykując swoje życie po prostu pomagali innym, którzy walczyli o Polskę, lub pomagali zwyczajnie ludziom, często Żydom. Dlaczego Żydzi upodlają Polaków? Tego nie wiem i przypuszczam, że nie można do tego mieszać wszystkich Żydów. Trzeba by spojrzeć na to z perspektywy: "(...)po owocach ich poznacie(...)", a więc trzeba patrzeć na ludzkie czyny. Pozdrawiam!

      • 7 0

    • Dodaj jeszcze pisiorów,komuchów mellerów killerów,czy palignojarzy

      Jesteś burak pisiorobanderowski albo szwab

      • 2 4

    • a ty wielki polak dawaj do polski a nie wieczny imigrant tu trzeba byc i zasuwac a nie siedziec tam i nazekac jak sie nie podoba to oddaj paszport ja z uk wrocilem 6 lat i tez nie bylo lekko ale zacisnelem zeby i jakos se radze nie jest kolorowo ale sory taki mamy klimat tam byl wolny rynek a u nas komuna

      i nie zwalaj winy na zydow tylko popatrz na twoich bliskich polakow jacy sa glupi czasami zwlaszcza stare pokolenie

      trzeba byc tu chodzic na wybory a nie wyjezdzac do kraju gdzie maja ciebie za podczlowieka tak bo norwedzy szwedzi dunczycy udalo im sie i ruscy do nich nie wpadli i nie zgnoili a teraz zostala im ta mentalnosc rasistoska i nacjonalistyczna

      a zapamietaj jak u nas w 70 latach byl dobrobyt to tam ojciec r****** corki i lowil ryby zeby przezyc dzicz totalna dopiero dzieki temu ze amerykanie rozmiescili tam swoje tajne bazy bank swiatowy w norwegow kasy wladowal

      albo jak gdansk byl 3 najbogatszym miastem na swiecie szwedzi z glodu i biedy najechali nas i zlupili wszystko rozumiesz wszystko taki to narod a teraz siedzisz tam i rąbiesz jak muzyn a na ruskich nazekasz i zydow

      • 4 0

  • Armia radziecka była okrutna. Każdy to teraz wie.

    Ta czekolada byłą zatruta, a najpewniej wszystkich najpierw Ruskie zgwałcili.

    • 21 22

  • Szczęśliwy z pani człowiek. (1)

    Widzieć przedwojenny Gdańsk. Tysiące ludzi pani zazdrości.

    • 32 4

    • Ja nie zazdroszczę, w przedwojennym Gdańsku Polacy należeli do mniejszości i byli prześladowani przez Niemców...

      • 2 0

  • (1)

    Armia Czerwona i czekolada. Hahahahaha. Oni za czekoladę gotów byli zabić. Piękne ubarwienie historyjki.

    • 19 23

    • czekolada

      Czekoladę dawali dzieciom jeńcy niemiccy prowadzeni przez sowietów ul.Hitlersrasse/Grunwaldzkiej .

      • 0 0

  • Dziękuję za ten temat

    dziękuję, bo jest bardzo ciekawy. Przupomniała mi się moja ś.p. babcia... Te zdjęcia, ta opowieść... Aż się łza w oku zakręciła...

    • 20 0

  • moze Pani Danuta cos jeszcze opowie! prosze!

    • 17 1

  • W koncu ciekawy artykul !!

    Bardzo prosze o wiecej wpisow tego typu. W koncu jacys pozytywni bohaterowie w Gdansku a nie tylko artykuly o patologii.

    • 15 3

  • Moja babcia mówiła jedno.
    Że za niemców nie było kolorowo, ale było co jeść, nic nie kradli, i prawo coś znaczyło.
    A jak wpadli ruscy to prawo nie miało dla nich znaczenia, pokradli wszystko, prawo mieli gdzieś, pokradli nawet całe jedzenie.
    Niemcy mieli swoje zaopatrzenie. Jeśli wyjątkowo potrzebowali jedzenia to je kupowali od polaków. Ruscy nie mieli zaopatrzenia, po prostu zabierali polakom.

    Komentujących proszę o wzięcie pod uwagę iż są to słowa wiejskiej kobiety, dotyczące jej konkretnej sytuacji. Nie mówiła o tym co się działo w Polsce, ale o tym co JEJ konkretnie się wydarzyło.

    • 18 5

  • Dziękujemy za pięknie przedstawioną historię. Szkoda tylko, że w szkołach jest nie wiele spotkań z takimi ludźmi, a przecież tak szybko odchodzą.

    • 12 2

alert Portal trojmiasto.pl nie ponosi odpowiedzialności za treść opinii.

Najczęściej czytane