Kronika oblężenia Gdańska w 1734 r. Część 3

W tym roku przypada 290. rocznica oblężenia Gdańska przez wojska rosyjskie i saskie. Podczas ponad pięć miesięcy walk gdańszczanie wykazali się męstwem i pomysłowością, ścierając się z oblegającymi podczas bitew, potyczek, działań partyzanckich. Ostatecznie Gdańsk musiał skapitulować i złożyć hołd Augustowi III. Liczba ofiar po stronie miasta oscyluje pomiędzy 1500 a 2000 osób.

O przyczynach konfliktu zwanego polską wojną sukcesyjną lub wojną o sukcesję polską (1733-1735) napisaliśmy szerzej w pierwszej części tej historii, opublikowanej dwa tygodnie temu:

Kronika oblężenia Gdańska w 1734 r.

W ubiegłym tygodniu opublikowaliśmy drugą część tej historii:

Kronika oblężenia Gdańska w 1734 r. Część 2

Już po zakończeniu oblężenia, w roku 1735, Friedlieb Warmund opublikował jego dziennik. Pozwała on spojrzeć oczami świadka na ówczesne wydarzenia.

Poniżej publikujemy trzecią część jego wspomnień

1 maja Nastąpił prawdziwy początek regularnego i równego bombardowania. W jego wyniku na miasto spadło 17 sztuk masywniejszych pocisków w ciągu dnia i 6 w nocy.

2 maja Dotychczasowa liczba bomb spadających na miasto zwiększyła się do 31, wszystkie baterie rosyjskie było mocno słychać.

3 maja Przybyła rosyjska fregata, było na niej 8 dział, 4 moździerze, 600 bomb, 24 skrzynie prochu i 150 kanonierów, wszystko to szybko przetransportowano do obozu rosyjskiego. Dotarła także wieść, że artyleria płynęła z Piławy do przystani po drugiej stronie Wisłoujścia. Tego samego dnia i w nocy na miasto spadło 114 bomb.

4 maja Wiele domów mieszczan na strychach pokryte było łajnem, tak że bomba nie mogła przebić się i tam wybuchnąć. Menonici, którzy zgodnie z zasadami swojej wiary nie mogli trzymać broni w ręku, służyli inaczej, zastępowali broniących miasta w służbie pożarniczej, gasząc pożary, które wybuchały tu i ówdzie. W tym celu patrolowali miasto dzień i noc. Tylko w ciągu 24 godzin naliczono 84 bomby.

5 maja Pruski minister pan von Brand zwrócił się do rosyjskiego generała feldmarszałka z prośbą o odłożenie bombardowania Gdańska do czasu powrotu kuriera wysłanego do Petersburga. Odmówiono mu tego, wyjaśniając, że nie może zrobić nic więcej, jak tylko poprosić Jego Majestat Króla Prus, aby ten jeszcze raz wezwał miasto do poddania.

Wyjaśnienie tłumacza:

Przedstawiciele państw trzecich wielokrotnie starali się mediować pomiędzy Rosjanami i Gdańskiem, obawiali się zniszczenia miasta i utraty interesów, które z nim prowadzili, także towarów przechowywanych w gdańskich magazynach i przejścia miasta pod rosyjską kuratelę.

6 maja Generał feldmarszałek Munnich ogłosił miastu przez posłańca, że jeżeli miasto w ciągu czterech godzin się nie podda, to bombardowanie będzie kontynuowane i będzie jeszcze bardziej intensywne niż dotychczas. Ten posłaniec został przyjęty na Biskupiej Górze i tam otrzymał odpowiedź, że miastu nie chodzi o nic innego, jak tylko o odważny opór przeciw Rosjanom. Więc wznowiono ostrzał z dział i zbombardowano miasto w następnych dniach ponad 100 bombami. Tego samego dnia pod wieczór Rosjanie zdobyli Szaniec Letni na Wyspie Ostrów. Dowodzący tu kapitan Fischer uciekł łodzią do Wisłoujścia, a jego ludzie po części zostali zmasakrowani, po części wzięci do niewoli.

Wyjaśnienie tłumacza:

Bitwa o Szaniec Letni zmieniła diametralnie położenie strategiczne oblężonych. Rosjanie przejęli komunikację pomiędzy Wisłoujściem a miastem. Miało to znaczenie ze względu na oczekiwany desant francuski, który miał niedługo wylądować w okolicy Wisłoujścia.

Podczas walki ze 130-150 obrońców szańca przeżyło zaledwie 30, resztę Rosjanie zadźgali bagnetami, powstrzymał ich dopiero jeden z rosyjskich oficerów. Grozę całej walki dopełniła eksplozja składu amunicji.

Oficer Fisher, który porzucił swoich podkomendnych w czasie walki, został postawiony przed gdańskim sądem wojennym.

Jako ciekawostkę warto podać, że to podczas tej bitwy najprawdopodobniej Rosjanie zdobyli gdański sztandar, który potem przechowywany był w Petersburgu, a obecnie znajduje się w Krakowie.

Bitwa o Szaniec Letni 6 maja 1734

7 maja Generał Marszałek Munnich otrzymał wiadomość od kuriera z St. Petersburga z rozkazami ponaglającymi do ostatecznego szturmu na Gdańsk. W związku z tym postanowiono zaatakować Górę Gradową.

8 maja W czasie rozpoznania potwierdzono że to miejsce jest coraz lepiej bronione i trzeba zdobyć te fortyfikacje, ponieważ później nie będzie już takiej możliwości. Postanowiono zaatakować następnego dnia.

Wyjaśnienie tłumacza:

8 maja 1734 r. rosyjscy generałowie von Lacy i von Biron dokonują inspekcji przedpola gdańskich fortyfikacji. Szukają najdogodniejszego miejsca do zaatakowania w rejonie Góry Gradowej.

Fortyfikacje te były dobrze wzmocnione palisadami, miały liczne stanowiska artylerii. Szczyty wałów pokryte były belkami szturmowymi, które czekały tylko na to, aby je zrzucić na głowy atakujących.

Generałowie zwrócili uwagę, że rosyjskie bombardowania przyniosły gdańszczanom niewielkie szkody. Umocnienia po lewej stronie dzieła rogowego Góry Gradowej miały liczne stanowiska strzeleckie i suchą fosę, również gęsto pokrytą palisadami. Postanowiono zaatakować ich ostatni fragment. Rejon pomiędzy bastionami Notzkeberg i Kessel, nieuniknione było zdobywanie leżącego między nimi rawelinu Neubauera. Po zajęciu tych bastionów planowano uderzenie na dzieło rogowe.

Plan był gotowy, kolejny dzień, 9 maja, miał upłynąć Rosjanom na przygotowaniach do nocnego szturmu.

Noc z 8 na 9 maja 1734 r. była pogodna i całkiem ciepła. Gdańszczanie i król odpoczywali spokojnie, korzystając z 48-godzinnego zawieszenia broni. Graf von Munnich musiał mieć niespokojny sen. W ciągu dnia wraz z Lacym wybrał miejsce ataku na gdańskie fortyfikacje. Po cichu Rosjanie umocnili dwie reduty i ustawili olbrzymie moździerze.

Noc z 9 na 10 maja, bitwa o Górę Gradową

9 maja miasto miało być szturmowane. Pod koniec dnia zarówno Stare, jak i Główne Miasto zostały brutalnie ostrzelane i zbombardowane. Bomby miały 300, 400 i więcej funtów, kule armatnie 4, 26 i 30 funtów, co powodowało duże zniszczenia tam, gdzie spadały.

Gdy zapadła noc, o godzi 22, wróg zaatakował miasto w różnych miejscach. Fałszywe ataki uderzyły na Bramę Oliwską przy Górze Gradowej, koło Bastionu Kessel, Biskupiej Góry i w innych miejscach.

Jednak główny atak poszedł w okolice Gradowej, gdzie doszło do głównego szturmu z udziałem 3000 ludzi, co potem potwierdzili sami Rosjanie. Do godz. 23 szturm szedł dobrze, ale oko. 23:30 sprawy zaczęły się pogarszać. Sztum trwał nieprzerwanie do 4 nad ranem, słychać było gwałtowne wybuchy granatów, ciągłe strzelanie, bicie dzwonów i bębnów w mieście.

Wróg wykonał więcej niż 7 ataków i każdy ze świeżymi ludźmi. Ale Gdańsk szczęśliwie odrzucił wszystkie te ataki i Rosjanie spotkali się z mężnym oporem.

W tym pięciogodzinnym ataku widać było szczególną łaskę i wsparcie Wszechmocnego. Gdy wróg wspiął się już na okop i zbliżał się do dalszych umocnień, Garnizon nie miał już ładunków i kul.

Trzeba powiedzieć, że młodzi kupcy z miasta, którzy od początku oblężenia zostali sformowani w 3 kompanie i umundurowani na wzór szwedzki, dotychczas - podobnie jak i inni obywatele - czuwali tylko na wałach, teraz nie tylko wychodzili przez bramę (do walki) i zaopatrywali żołnierzy Garnizonu na Górze Gradowej w amunicje, ale także wspaniale wspierali ich w walce z wrogiem pod koniec całego ataku.

Wydawało się, że ta krwawa masakra nie chce się skończyć, ale następnie słońce zaświtało, na szczęście dla obrońców miasta oświetliło ukrytych dotychczas wrogów, którzy zostali jeszcze gwałtowniej ostrzelani kartaczami i ostatecznie zwycięstwo zostało osiągnięte.

Podczas tego szturmu rosyjską stroną dowodził generał Lacy. Ze strony miasta byli na wałach obecni generał Vittinghof (komendant Garnizonu), generał Steinflicht (przyboczny króla Stanisława Leszczyńskiego), pułkownik Garang, major Enneberg, ten ostatni rażony wrogim granatem, był poraniony całkowicie z jednej strony.

W tej bitwie miasto straciło 1 chorążego i 40 szeregowych oraz 30 rannych. Po stronie rosyjskiej pochowano następnego dnia 1376 ludzi w pobliżu Bastionu Kessel z wyjątkiem tych, których uniósł sam wróg lub byli ranni.

Sam generał feldmarszałek (Munnich) po zawarciu zawieszenia broni, że jego straty wyniosły 3000 ludzi, którzy zginęli lub byli ranni w walce.

Rano Garnizon (gdański) zebrał wiele karabinów, haków, mundurów, a także mnóstwo drabin szturmowych i też wiele dobrych rubli. Zabici rosyjscy oficerowie, w tym 12 policzonych, 1 pułkownik, 2 podpułkowników i 2 majorów otrzymali trumny i w nich zostali pochowani.

Jednak dla zwykłych żołnierzy wykopano wielki, dół w którym ich pochowano. Ranni rosyjscy jeńcy zostali skrupulatnie opatrzeni na terenie miejskiej strzelnicy i wszyscy objęci opieką, aż do wymiany jeńców 14 maja.

Od tłumacza

Było to największe zwycięstwo gdańskich wojsk miejskich w historii. Co ciekawe, teren bitwy można zwiedzać do dziś, Bastion Kessel/Neubauera zachował się w niezłym stanie. Znajduje się w parku pomiędzy ulicą Powstańców Warszawskich i ulicą Generała Jana Henryka Dąbrowskiego.

Bitwa o Górę Gradową. Gdańska gra o tron

10 maja Kielich gniewu i zemsty został wylany na miasto (przez Rosjan) w postaci całodziennego bombardowania, wystrzelono 212 bomb. Po stronie rosyjskiej ludzie pozostali w namiotach, nie otrzymując rozkazu do wymarszu.

W międzyczasie udało się Garnizonowi uprzątnąć to, co pozostawili Rosjanie po bitwie o Górę Gradową, i okazano prawdziwie chrześcijańskie miłosierdzie, grzebiąc pozostawionych na polu zabitych w przygotowanym w tym celu dużym dole.

11 maja Wróg bombardował gwałtownie i ponownie wyrządził ogromne szkody. Po południu cały obszar pomiędzy Oliwą i Zaspą, wszystkie dwory i budynki zostały podpalone przez Rosjan. Burmistrz Bensemann zmarł w mieście, gdy ze względów bezpieczeństwa przewożono go na Długie Ogrody.

Od tłumacza:

Podpalenie wsi i dworów było wcześniej zapowiedziane jako groźba przez Rosjan. Ostrzegali, że jeżeli zacznie się zbliżać flota francuska, spalą wszystko w rejonie, w którym Francuzi mogą się desantować. Zniszczeniu uległy wszystkie zabudowania od jeziora Zaspa po Oksywie.

12 maja Rosjanie zniszczyli wiele dworów na mierzei. Bombardowanie i ostrzał armat trwał dzień i noc.

13 maja Rosjanie zaprzestali bombardowania i ostrzału armat od strony morza, podejrzewano atak na twierdze (Wisłoujście) lub Knipawę, ale to się nie stało.

14 maja Koło Bramy Oliwskiej i Bastionu Jerozolimskiego nastąpiła wymiana jeńców i rannych. Rosjan wypuszczono rano, gdańszczan wieczorem.

Tego samego dnia po południu przybyły dwa francuskie okręty wojenne, pierwszy "Esperance" z 70 działami, drugi nazywany "Le Glorieus" z 50 działami i 5 należących do konwoju statków transportowych, zatrzymały się koło Wisłoujścia i zaczęły wyładunek. Jednak 2 statki francuskie, które przybyły z amunicją, nie miały szczęścia, jeden dopłynął do Wisłoujścia, drugi został uszkodzony przez Rosjan.

Wyjaśnienie tłumacza:

Podczas wymiany jeńców widać było różnicę w postępowaniu. Rosjanie zostali wypuszczeni we własnych mundurach, ranni opatrzeni, każdy z zapasem żywności i nawet pieniędzmi na drogę. Rosjanie wypuścili gdańszczan pieszo, głodnych i prawie nagich.

15 maja Większość rosyjskiej generalicji, pod silną eskortą, przeniosła się do obozu bliżej morza, aby uniemożliwić wydostanie się z tamtego kierunku wojsk francuskich. Ale to już się stało, dzięki ich nieudolności. W międzyczasie trwało gwałtowne bombardowanie, wieczorem spadły bomby w Domu Poprawy, jedna w Raspelhausie. Inna bomba trafiła w Spichlerz Królewski, przebiła się przez 3 kondygnacje wypełnione ziarnem i spowodowała niemałe zniszczenia.

16 maja Miało miejsce zwykłe bombardowanie, wieczorem doszło do starcia obydwu stron, w którym Garnizon Gdański stracił 15 ludzi, zaś Rosjanie - zastrzelonych 12 i 6 ranionych.

17 maja Nieprzyjaciel ponownie przeprowadził silne bombardowanie i wyrządził ogromne szkody na do tej pory dość oszczędzonym przedmieściu Nowe Ogrody. Następnej nocy ponownie pojawił się na Siedlcach, nasi wolni strzelcy ruszyli na Chełm i spalili tam wszystko doszczętnie.

Ilustracje z portalu polona.pl

Bibliografia

Warmund F. "Das vollständige Journal, Was vor, in, und nach der Belagerung der Stadt Dantzig, Wie auch in den Rußischen Trenchéen merckwürdiges vorgegangen ist", Wrzeszcz pod Gdańskiem, 1735